Polio virus kroz istoriju: Od antičkih izolovanih slučajeva do globalne epidemije

Epidemije dečije paralize izazvane polio virusom počele su da se javljaju tek u drugoj polovini 19. veka, ali dokazi ukazuju da je u pitanju drevna bolest. Poznata stela iz 18. dinastije starog Egipta (1570–1342 p.n.e.) jasno prikazuje sveštenika sa paralizom i "uvenulom" donjom desnom nogom i stopalom, što je specifično za ovu bolest. Čak i mumija faraona Siptaha iz kasne 19. dinastije (1342–1197. p. n. e.) pokazuje sličan karakterističan deformitet leve noge i stopala.

Međutim, zbog sporadične pojave zaraze i odsustva epidemija do relativno novijeg vremena, sem tih nespecifičnosti i retkih akutnih oboljenja, teško da postoji neki drugi prepoznatljiv trag ove bolesti do 18. veka. Godine 1789. pedijatar u Londonu, Majkl Andervud, objavio je u medicinskom udžbeniku prvi jasan opis ove paralitičke bolesti kod odojčadi.

Preporučujemo

Početkom 19. veka, male grupe pacijenata obolelih od poliomijelitisa počele su da se prijavljuju u medicinskoj literaturi, ali i dalje samo kao sporadični slučajevi. Transformacija poliomijelitisa u epidemijsku bolest dogodila se tek u industrijalizovanim državama Severne Amerike i Evrope koje su doživele značajna poboljšanja u higijeni tokom 19. i 20. veka. To je navelo zdravstvene stručnjake da pretpostave da je infekcija bila uobičajena u ranijim vremenima, ali da su ljudi bili izloženi i zaraženi (u tipično nehigijenskim sredinama) u veoma mladim godinama, kada je bila manja verovatnoća da će doživeti trajnu paralizu kao ishod.

Kako se higijena poboljšavala, nije prošlo mnogo vremena pre nego što se nakupilo dovoljno osetljive dece i odraslih da bi se omogućilo izbijanje epidemija. Prve epidemije su se pojavile u vidu izbijanja najmanje 14 slučajeva u blizini Osla, Norveška, 1868. godine i 13 slučajeva u severnoj Švedskoj 1881. Sledeća značajna epidemija, 10 puta veća od prethodnih, sa 132 prepoznata slučaja, izbila je u američka država Vermont 1894. Tokom epidemije od 3.840 slučajeva 1911. godine, Karl Kling i njegove kolege u Stokholmu proučavajući nekoliko smrtonosnih slučajeva pronašli su virus u grlu žrtava, kao i u tkivima njihovih tankih creva.

Tokom druge decenije 20. veka, bilo je očigledno da je mnogo više ljudi postalo imuno na poliomijelitis zbog prethodnih asimptomatskih infekcija nego što ih je imunizovano oporavkom od ove bolesti. Do tada je poliomijelitis bio na dobrom putu da postane periodični fenomen kojeg su se mnogi plašili. Tokom 1940-ih i ranih 1950-ih, zapadna Evropa i Severna Amerika živele su u letnjem teroru izazvanom skoro godišnjim epidemijama poliomijelitisa.

Na vrhuncu jednog takvog leta u SAD, 1952. godine, zabeleženo je približno 21.000 slučajeva paralitičke poliomijelitisa (stopa od 13,6 slučajeva na 100.000 stanovnika). Kako su epidemije bile koncentrisane u leto i ranu jesen, deca su držana podalje od bazena, bioskopa i drugih mesta gde bi mogla da budu izložena ovom virusu. U štampi se naširoko izveštavalo o epidemiji, a žrtve poliomijelitisa zatvarane su u tzv. "gvozdena pluća" i često su izlagane na javnim mestima, kao što su robne kuće, kako bi se podstakle donacije naporima za istraživanje i borbu protiv bolesti.

Foto: Shutterstock

U takvom okruženju, nije iznenađujuće što je najava efikasne vakcine 1955. pozdravljena kao samo čudo. Džonas Salka sa Univerziteta u Pitsburgu, Pensilvanija, prvi je razvio efikasnu vakcinu protiv ovog virusa. Salkova vakcina, poznata kao inaktivirana poliovirusna vakcina, stavljena je na masovno testiranje širom zemlje 1954-55. Tokom naredne četiri godine distribuirano je više od 450 miliona doza, a tokom tog vremena, učestalost paralitičkog poliomijelitisa u SAD pala je sa 18 slučajeva na 100.000 stanovnika na manje od dva slučaja na 100.000.

Godine 1960. dr Albert Sejbin poklonio Institutu „Torlak'' originalne sojeve polio virusa za proizvodnju OPV-a i iste godine počela proizvodnja žive, oralne vakcine protiv dečje paralize (OPV). Epidemija dečije paralize u Srbiji, poslednji put registrovana je na Kosovu 1996. godine, kada je obolelo 26-oro dece, od kojih je dvoje umrlo. Srbija 2002. godine proglašena polio slobodnom teritorijom, što znači da je dečija paraliza iskorenjena na ovom terenu.

Foto: Shutterstock

Do ranih 1970-ih godišnja incidencija poliomijelitisa u Sjedinjenim Državama opala je hiljadu puta, na prosečno 12 slučajeva godišnje. Taj napredak je bio vidljiv i u drugim industrijalizovanim zemljama, dok je svega pet procenata školske dece rutinski vakcinisano u manje razvijenim zemljama, gde se bolest zapravo i nije smatrala problemom.

Imunizacija protiv dečje paralize bila je uključena u Prošireni program imunizacije, koji je pokrenula Svetska zdravstvena organizacija (SZO) 1974. godine, a do 1989. godine procenat dece koja su vakcinisana porastao je na nekih 67 procenata. Globalnoj inicijativi za iskorenjivanje poliomijelitisa pridružili su se UNICEF, Rotari International i druge organizacije, a do 2000. godine broj novih slučajeva paralitičke dečje paralize smanjen je sa više od 250.000 godišnje na otprilike 1.000–2.000, a poliomijelitis kao endemska bolest ograničena je na regione u zemljama Nigerije, Indije, Pakistana i Avganistana.

Nedavna pojava iskorenjenog virusa u Velikoj Britaniji, u Londonu je i to tokom rutinske inspekcije kanalizacije unela je nove nemire u ceo svet.

(Telegraf.rs)