Najstarija knjiga štampana u osmanskom Beogradu: Zavirite u Četvorojevanđelje iz 1522. godine

Knez Radiša Dmitrović, trgovac u osmanskom Beogradu, osnovao je tokom 1551. ili početkom 1552. štampariju u svom domu, koja će u istoriografiji postati poznata kao Beogradska štamparija; njegova namera je verovatno bila da od toga napravi posao, međutim, stvari nisu išle po planu.

Pre svega, umro je. Drugo, posao je propao, ali ne zbog njegove smrti. Prva, i jedina knjiga koja je izašla iz te štamparije, bila je tzv. Beogradsko Četvorojevanđelje, 17. avgusta 1552. (4. tog meseca po julijanskom kalendaru).

Preporučujemo

Ujedno, bila je to prva knjiga štampana u Beogradu, a dugo i jedina (poznavaci kažu, sve do 1831, ali čini nam se da se možda, svesno ili nesvesno, zaboravlja na dve decenije habzburške vlasti u prvoj polovini XVIII veka; uopšteno govoreći, taj period naše istorije, ta Kraljevina Srbija, slabo je obrađena u našoj istoriografiji).

Kao što rekosmo, knez Dmitrović je preminuo pa ju nije on dovršio; posao je preuzeo trgovac Trojan Gundulić, pripadnik dubrovačke kolonije u Beogradu, i presu preneo u svoju kuću u blizini današnje Bajrakli-džamije, na mestu sadašnje Gospodar-Jevremove ulice.

Beogradsko Četvorojevanđelje, koje je izašlo iz štampe 17. avgusta 1552. godine, prva je knjiga štampana u Beogradu, i dugo jedina. Foto: Wikimedia/Sabina Huk

Sav posao oko štampe, redakcije, tehničkog i umetničkog oblikovanja, izbora predložaka za ornamentiku i inicijale, pripremanja kalupa, graviranja ploča, konačno i „pečaćenja”, od sâmog početka bio je na jeromonahu Mardariju, dok je Gundulić knjige prodavao lično.

Međutim, u ondašnjoj situaciji osmanske vlasti to nije mogao biti profitabilan posao, pa je ubrzo odustao, a nedugo potom i sâm preminuo, negde oko 1555. (posle smrti u njegovoj kući je pronađena 121 knjiga, od čega 59 kopija ovog Četvorojevanđelja).

Mardarije je zatim preselio štampariju u manastir Mrkšina crkva, čija tačna lokacija danas nije poznata, mada se izvesno nalazio negde oko Kosjerića. Mardarije je tamo štampao novo Četvorojevanđelje 1562. i četiri godine kasnije „Triod Cvetni”, pre nego što su Turci 1567. spalili crkvu i štampariju.

Beogradsko Četvorojevanđelje, koje je izašlo iz štampe 17. avgusta 1552. godine, prva je knjiga štampana u Beogradu, i dugo jedina. Foto: Wikimedia/http://digital.bms.rs Digital library of Matica Srpska/Hieromonk Mardarije 1562

Beogradsko Četvorojevanđelje, spomenik srpske kulture i pod zaštitom zakona kao kulturna baština od izuzetnog značaja, sastoji se od sva četiri kanonska jevanđelja, mesecoslova, uputstva za čitanje pojedinih jevanđelja tokom godine, i drugih korisnih informacija.

Tu je i pogovor, iz koga saznajemo i pojedinosti o životu ondašnjeg Beograda kao i okolnosti štampanja sâme knjige. Srpskoslovenski tekst, ispisan je krupnim ćiriličnim slovima i raspoređen u 24 i 25 redova, na 211 listova papira uvezenog iz Italije, veličine 20 sa 30 cm (što je svrstava u knjige tzv. velike osmine).

Postoji osam velikih ornamenata (drvorez na kuvanom drvetu orahovine) i 392 inicijala, bele šare u uglovima i spoljnim stranama, stilizovani listići, bele lozice... Kao što već pomenusmo, sve to je delo Mardarija, „grešnog, mnogo okajanog i poslednjeg među monasima [...] iz manastira zvanog Mrkšina crkva”.

Mada se ne zna koliko je primeraka štampano, do danas je sačuvano njih oko 40; čak 14 se nalazi u Beogradu, u raznim institucijama, s tim što je najbolje očuvani onaj koji pripada Muzeju grada Beograda.

(Telegraf.rs)