Pismo rimskog pape bugarskom knezu u kojem se prvi put pominje ime Beograda

Nakon upada Avara i Slovena na prostor Balkana, početkom 7. veka prestaje svaki pomen Singidunuma, ili bilo kod drugog naziva za naselje na tom mestu, sve do 9. veka.

Barem dva stoleća nema čak ni dokaza da je postojala naseobina, a ipak je izvesno da su Sloveni u jednom trenutku tu obnovili prisustvo čoveka, kao što je moguće i da prisustvo ni u jednom trenutku nije prestalo, mada je malo verovatno da pomena ne bi bilo za naselje na takvoj strateškoj lokaciji.

Preporučujemo

Bugarska stavlja ušće Save u Dunav pod svoju kontrolu 827, i zauzima tvrđavu, ili njene ruševine, nakon čega zapadni izvori koriste za nju termin „Alba Bulgarica”, koji je možda preinačeni naziv „Alba Græca”.

Pod imenom „Beograd” prvi put se pominje 16. aprila 878. godine, u pismu pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu I Mihailu (Mihailo je ime koje je izabrao na krštenju 864, kada je i usvojio titulu kneza, dotad je bio kan), iz kojeg se može zaključiti da naselje već neko vreme postoji, da je ime „Beograd” opšteprihvaćeno, i da je čak sedište eparhije, koju papa zove „episcopatus Belogradensis”.

Papa Jovan VIII (v. 872—882), u čijem se pismu bugarskom knezu Borisu I Mihailu prvi put pominje Beograd pod tim imenom. Foto: Wikimedia/ Gallica Digital Library

Dakle, „Singidunum” nestaje koncem 6. ili početkom 7. stoleća, a iz mraka istorije izranjaju, u brzoj sukcesiji „Alba Græca” i „Alba Bulgarica”, i konačno „Beograd”, koji je možda samo slovenski prevod latinskog naziva, ili je pak latinski naziv bio prevod slovenskog — teško je reći šta je od ta dva bez dokaza.

Kratko o akterima prepiske. Papa Jovan VIII, izuzetno značajan episkop Rima, na tronu Svetog Petra sedeo je u periodu 872—882. godine, kada je pao kao žrtva atentata. Njegov najznačajniji uspeh je razrešenje Fotijeve šizme, ali daleko da je to bio jedini uspeh (za naše susede Hrvate značajan je i zato što je diplomatski priznao Kneževinu Hrvatsku).

Za nas je najznačajniji zato, što je podržavao Metodija u njegovim naporima da pokrsti Slovene, branio ga od napada Karolinga i bavarskog klira, ovlastio da Bibliju prevede na staroslovenski (dajući presudan doprinos), i uzdigao na ravan arhiepiskopa Sirmijuma (u jednom svom dokumentu, kao Metodijevu jurisdikciju navodi Veliku Moravsku, Panoniju i navodno Srbiju).

Sveti Boris I (Mihailo), „ravnoapostolski”, knez bugarski, jedan od dva najznačajnija vladara Prvog bugarskog carstva. Pravoslavna crkva ga proslavlja 2. maja. Foto: Wikimedia/Constantine of Preslav

Boris je bio vladar onoga što istoriografija najčešće naziva Prvim bugarskim carstvom, jer je po svom rasponu i karakteru to svakako bila, mada se za period 864—913, od krštenja pa do momenta kada Simeon zvanično uzima carsku titulu, naziva i Kneževina Bugarska, jer je na čelu zemlje bio knez, titula koju je Boris koristio.

Boris I Mihailo je značajan zato što je za vreme njegove vladavine, od 852. do 889, Bugarska dovršila svoju unutrašnju etničku transformaciju, konačnim stapanjem starih Bugara i slovenskih i vlaških plemena na prostoru istočnog Balkana.

Veštom diplomatijom je 870. osigurao autokefalnost Bugarske crkve, bezmalo 350 godina pre nas, iako je kasnije kontinuitet prekinut, pošto je Bugarska 1018. izgubila državnost za vreme Vasilija II Bugaroubice, romejskog cara, koji je obnovio silu Vizantije, pa je onda i crkva izgubila samostalnost, koju je povratila 1185, opet pre nas; ali ni naša crkva nema kontinuitet.

885. je primio učenike Ćirila i Metodija, prognane iz Velike Moravske, i tako spasao glagoljicu a omogućio nastanak ćirilice u Preslavu. Konačno, posle svoje abdikacije, sprečio je pokušao svog sina i naslednika Vladimira da obnovi paganštinu, nakon čega je njegov mlađi sin Simeon postao vladar, verovatno najveći u bugarskoj istoriji.

Prvo bugarsko carstvo oko 850. godine, u vreme kada Boris I Mihailo stupa na presto. Foto: Wikimedia/Hxseek

Važan je istorijski kontekst pisma Jovana VIII Borisu, zato što u tom trenutku još traje tzv. Fotijev raskol, kada je prekinuto liturgijsko opštenje između Rima i Carigrada, zato što je romejski car svrgnuo „legalnog” patrijarha i ustoličio laika Fotija.

Papa pokušava da privuče na svoju stranu bugarskog kneza i da Bugarsku crkvu stavi pod okrilje Rimske episkopije, imajući u vidu da ova želi obnoviti crkvenu vlast nad Balkanom, koju je ranije imala, pre nego što joj je nekanonskim putem oduzeta tokom veka dominacije ikonoboračke jeresi u Vizantiji.

Jovan VIII ubeđuje Borisa da će, iako je uveren da im je vera u Hrista podjednako jaka, zbog sklonosti Grka ka jeresi i šizmi, Bugari na kraju završiti u oba zla. Carigrad nominalno i privremeno predaje Bugarsku Rimu, ali bez efekta na terenu; rimski episkopi ne mogu bugarskim vladarima dati ono što oni žele, što je u tom trenutku uzdizanje na rang patrijaršije.

Ovo drugo su Grci dali Bugarima 927. godine, u događaju koji predstavlja presedan, i o čijim dugoročnim posledicama može dosta da se govori — mada ne može da se ospori da se radi o ustupku koji je najodlučnije uticao na aktuelnu arhitekturu Pravoslavne katoličanske crkve.

(Telegraf.rs)