„Srbi su bili su primarna snaga iza ekonomske dominacije Trsta za vreme Habzburga”, kažu Italijani

Srbi su počeli da se doseljavaju u Trst posle 1719, nakon što je Karlo VI, u to vreme i kralj Srbije (o čemu smo pisali, i to u dva navrata), proglasio Trst slobodnom lukom, a posebno nakon zacarenja njegove kćeri i naslednice Marije Terezije, koja je produbila ekonomske i finansijske slobode Trsta, srušila gradske bedeme, unapredila luku i prokopala Veliki kanal, da bi olakšala istovar prekookeanskih brodova.

Takođe: pozvala nove Srbe, Grke i Jevreje, i proglasila 1751. verske slobode u gradu. Srbi, mahom iz Herceg Novog, okoline Sarajeva i Trebinja, do tada su već razvili stubove na kojima će njihova zajednica počivati: trgovačke i brodovlasničke porodice Kurtović, Gopčević, Vojnović i Miletić, kojima su se uskoro pridružile i druge ugledne kuće poput Škuljevića, Riznića, Vučetića, Popovića, Bote, Kvekića, Opuića, Teodorovića, Mekše, Kovačevića...

Preporučujemo

Srpske kuće bile su toliko jake, da su posedovale veliku većinu građevina i zemljišta u Staroj luci Trsta, iako je 1766. Srba u gradu bilo svega 50, a 1780. godine 200; ipak, bilo je to dovoljno da odmah nakon proglašenja verskih sloboda, zajedno sa grčkom zajednicom sagrade na Velikom kanalu, na Trgu Ponte Roso, Crkvu Svetog Spiridona, oko koje će sukob postati neizbežan, jer su sveštenici bili Grci, koje srpski parohijani, koji su držali pravoslavnu zajednicu na svojim plećima, ništa nisu razumeli.

Suštinski, problem je bio u jurisdikciji; on je počeo da se rešava nakon što su Tršćanski Srbi podsetili caricu da oni sa svojim bogatstvom mogu i da se odsele drugde, gde će biti poštovaniji, nakon čega su konačno dobili svog trajnog sveštenika; problem je konačno rešen 1781. izlaskom Grka iz Crkve Svetog Spiridona (Srbi su im isplatili 20.000 florina kao nadoknadu za njihov udeo u crkvi, nakon čega je grčka zajednica podigla svoju posvećenu Svetom Nikoli).

Palata Gopčević u Trstu, nalazi se na Velikom kanalu, pored luke, prekoputa Trga Ponte Roso i u blizini Crkve Svetog Spiridona. Foto: Wikimedia/Zinn

Sadašnja crkva datira iz sredine 19. veka, kada je srpska zajednica srušila prvobitno zdanje, da bi sazidala novo u srpsko-vizantijskom stilu, po projektu italijanskog arhitetke Karla Mačakijina, želeći da u austro-italijanskom baroknom gradu udari pečat vlastitog arhitektonskog identiteta (na unutrašnjem i spoljašnjem dekoru radili su Pompej i Đuzepe Bertini te Antonio Karelija, dok je Emilio Bizi izradio skulpture koje krase fasadu).

Stara crkva je srušena 1861, a nova dovršena 1868, i svojim izgledom ubedljivo demonstrira moć i silu srpske zajednice u tom gradu u to vreme — zajedno sa brojnim palatama, među kojima se izdvajaju Palata Gopčević, prekrasno zdanje u kojem se danas nalazi gradski pozorišni muzej (fasadu i dalje krase statue, frizovi i medaljoni koji predstavljaju srpske junake iz Kosovskog boja), i Palata Škuljević na Pjaca Venecija, ali i palate Vučetić, Popović i Kurtović te Kuća Ivanović.

U mnogima od njih boravili su znameniti srpski pisci i autori, od Zaharija Orfelina i Dositeja Obradovića preko Vuka Karadžića i Lukijana Mušickog do Pavla Solarića i Njegoša, koji je u Trstu boravio ne manje od petnaest puta (inače je Italiju uzduž i popreko obišao).

Fasada srpske Crkve Svetog Spiridona u Trstu. Foto: Wikimedia/Zinn

Silu i moć srpske zajednice u Trstu demonstrira i njeno brodovlje, naročito ono koje je bilo u posedu Hristifora Popovića, čije su trgovačke lađe „Tartana”, „Il Ferove Dalmata”, „La Forza” i „Ripatriato” bile među najvećima na Jadranu.

Nekoliko godina nakon što su se Srbi i Grci u crkvenom smislu razišli, osnovana je i mnogoznačajna Srpska škola „Jovan Miletić”, koja je ime dobila po svom dobrotvoru, koji je 1787. donirao 24.000 forinti za njenu izgradnju u centru grada, odmah pored crkve; otvorena je 1792. i nikada nije prestala da bude srce i središte kulturnog života srpske zajednice u Trstu.

Barem do 1973, kada je zatvorena zbog manjka polaznika, i pretvorena u nedeljnu školu; njen direktor i nastavnik od 1927. (ili 1937) pa sve do zatvaranja bio je Velimir Đerasimović, otac glumaca Ivana Rasimova i Rade Rasimov (koja je igrala u „Dobar, loš, zao” od Serđa Leone, kao i u „Mački sa devet repova” od Darija Arđenta: između ostalog).

Jedna od statua na fasadi Palate Gopčević u Trstu; u pitanju je srpski junak iz Kosovske bitke, možda Miloš Obilić: anahroni prikaz načina na koji je odeven uobičajen je za 19. vek. Foto: Wikimedia/Wolfgang Sauber

Velimir je postao direktor u teško vreme za sve Slovene u Italiji, kada je zbog napetosti između Kraljevine Jugoslavije i fašista, došlo do cvetanja antislovenskog rasizma; ipak, do stradanja je došlo tek za vreme nemačke okupacije severne Italije, kada su nacisti u blizini osnovali svoj jedini konc-logor u toj zemlji, gde je ubijeno tri hiljade Jevreja, Srba, Hrvata i Slovenaca.

Srbi su danas u Trstu brojniji nego ikada, ali se mahom radi o novodoseljenima, od devedesetih naovamo. Do devedesetih, u našoj svesti Trst je bio kapija Zapada, gde se za vreme SFRJ išlo na jednodnevne šoping-izlete; ali je vreme da se Trst iz ugla srpske istorije sagleda na drugačiji način, bolji način, kulturniji način.

Citat iz naslova dolazi sa početka članka o Tršćanskim Srbima na italijanskoj „Wikipediji”; ljudi koji ne znaju da koriste „Wikipediju” ne veruju „Wikipediji”, ali nekako nam se čini da će ovome odmah poverovati (uostalom, ta tvrdnja je tačna).

(Telegraf.rs)