Nemamo samo mi manastire na ovom svetu: Pogledajte šta su Jermeni gradili 600 godina pre Nemanjića

Na zapadu današnje centralne Jermenije, nedaleko od Vagaršapata, najsvetijeg grada Jermenske apostolske crkve i sedišta njihovog katolikosa, crkvenog poglavara, nalaze se možda i najznamenitije ruševine u istoriji tog drevnog i velikog naroda, kojem se danas otimaju i istorija i kultura: one Katedrale u Zvartnocu.

Katedralu sagradio katolikos Nerses III Šinog (Graditelj, Neimar), u vreme prvih upada Arabljana na prostore oko kojih su se dotad tukli Istočna rimska i Sasanidska carevina; smatra se da su joj temelji udareni 643. a da je dovršena 652. godine.

Preporučujemo

Bila je posvećena Svetom Grigoriju Bogoslovu, a podignuta je na mestu njegovog navodnog sastanka sa kraljem Trdatom III; kasnije su katolikosi tamo preneli svoju stolicu, pošto su Dvin, gde se dotad nalazila, zauzeli Arabljani.

Katedrala je bila centralno orijentisana, i jedinstvena u jermenskoj arhitekturi po cirkularnoj strukturi, sa tetrakonhom kao osnovom; razni elementi, poput orlova na kapitelima i vinove loze na frizovima, ukazuju na uticaj sirijskog i severnomesopotamijskog stila.

Jermenska Katedrala u Zvartnocu, podignuta sredinom VII veka, verovatno je ovako izgledala pre rušenja. Foto: Wikimedia/EdgarPriestly

Ova neverovatna građevina pokazuje na kakvoj je kulturnoj visini bila Jermenija, koja u to vreme čak nije ni postojala kao slobodni politički entitet.

Naime, Zapadnu Jermeniju 378. sebi pripojila Istočna rimska carevina (gde će se kasnije brojni Jermeni uspeti visoko na lestvici, čak i do prestola), a Istočnu Jermeniju 428. godine Sasanidska Persija, mada su njihovim krajevima uglavnom vladale lokalne vlastelinske dinastije.

Ruševine jermenske Katedrale u Zvartnocu, podignute sredinom VII veka. Foto: Wikimedia/Rita Willaert

Katedrala u Zvartnocu nije dugo opstala: srušila se posle svega 320 godina. Dve glavne teorije pokušavaju da reše misteriju njenog uništenja: zemljotres, i arapska pohara.

Zemljotres je najprihvaćeniji odgovor, iako je građevina bila izuzetno projektovana, s namerom da traje hiljadu godina, kada se verovalo da će doći do drugog Hristovog dolaska.

Kapitel sa orlom među ostacima jermenske Katedrale u Zvartnocu, podignute sredinom VII veka. Foto: Wikimedia/Marcin Konsek

Tragovi vatre koji su otkriveni prilikom ispitivanja dokaz su, verovatno, ne načina na koji je uništena, već genijalnosti jermenskih inženjera, koji su malterske spojeve pravili ispaljivanjem opsidijana i krečnog maltera u ciglu: prema tome, morao je to biti veoma jak zemljotres. Sem ako nije zaista bila arabljanska pohara.

Zajedno sa „rodbinskim” crkvama u Vagaršapatu (nekada Ečmijadzinu) u kojem se nalazi druga jedna katedrala, o kojoj smo već pisali, sagrađena 301—303. godine, najstarija na svetu — ruševine Katedrale u Zvartnocu dodate je 2000. na Uneskovu listu Svetske baštine. Danas je ugrožena onoliko koliko je ugrožen jermenski narod; dakle, ne malo.

(Telegraf.rs)