"Zonskom odbranom" protiv bespravne gradnje

Burna rasprava o budžetu Beogradske opštine za 1932. godinu trajala je skoro dve nedelje. Kako se Kraljevina Jugoslavija, kao i čitav svet nalazila u ekonomskoj krizi, svi članovi opštinskog odbora u raspravi pričali su o štednji, piše Goran Vesić u autorskom tekstu za Politiku.

"Svi govornici, a zacelo i svi građani beogradski, žale se da je voda u Beogradu skupa, elektrika skupa, tramvaji skupi, da razne opštinske takse jako pritiskaju, i svi traže smanjenje. Ali u isto vreme svi traže dobru, zdravu i jevtinu vodu u dovoljnoj količini, ispravno osvetljenje, uredan tramvajski saobraćaj, lepo kaldrmisane i čiste ulice. Pretsednik opštine prima svake nedelje deputacije pojedinih predgrađa, koje iznose teške prilike pod kojima ova predgrađa žive, i čiji stanovnici – pošto su se nikoga ne pitajući naselili – traže kaldrmu, vodu, osvetljenje i škole”, pisale su tadašnje beogradske novine izveštavajući sa sednice Odbora.

Preporučujemo

Diskusija jednog člana opštinskog odbora dr Dragoljuba Aranđelovića razlikovala se od drugih jer je ponudio jedno novo rešenje. Obraćajući se opštinskom veću dr Aranđelović je rekao da ,,sve druge štednje na ličnim i materijalnim izdatcima jesu sitnice prema ovoj štednji, koja bi se postigla kad bi pitanje beogradskog građevinskog reona bilo rešeno onako kako to odgovara potrebi jedne prestonice – koja ima da bude varoš a ne povašoreno selo – i finansijskim sredstvima beogradskog građanstva”. Ideja dr Aranđelovića je bila da se Beograd podeli na tri zone: zonu ,,skupljih kuća za stanovanje i dućana”, zonu ,,jevtinijih kuća i dućana” i zonu ,,najjevtinijih kuća i dućana”.

Prema njegovom predlogu, prva zona, ,,skupljih kuća za stanovanje i dućana”, obuhvatala bi ,,centar varoši, dunavsku padinu do ulice Strahinjića Bana, od savske padine Ulice kraljice Natalije, Balkansku, Poenkareovu do Hilandarske i Žorža Klemansoa, Zapadni i Istočni Vračar do Beogradske”.

Zona ,,jevtinijih stanova i dućana” prostirala bi se na ,,dunavsku padinu od Strahinjića Bana do Dušanove, računajući tu i ovu, od crkve Aleksandra Nevskog niz Dunav ka Klanici, Hilandarsku i njoj bliže ulice Žorža Klemansoa do Takovske, Takovsku do Palilulske osnovne škole, Bitoljsku, Kralja Aleksandra do Beogradske, ulice između Beogradske, Šumadijske, Molerove i Kralja Aleksandra”.

Zona ,,najjevtinijih stanova” pokrivala bi uglavnom celu Palilulu; između ulica Kraljice Marije, Takovske od palilulske osnovne škole pa sve do blizu Klanice,Grobljanske ulice, za tim sve do ulice od Dušanove ka Dunavu, sve ulice ispod Kraljice Natalije, Sarajevsku ulicu. Na Savincu bi trebalo reon takođe ograničiti i on bi bio i suviše veliki kada bi mu Čuburski potok bio granica. Jer se i taj ogromni a sada većinom parterskim kućama izidani prostor ne može urediti kao što jedna varoš mora biti uređena (kaldrmisati, kanalisati, napraviti pijace, škole i dr.) bez ogromnih materijalnih sredstava koje beogradsko građanstvo ne može podneti”, govorio je dr Aranđelović.

Kada je Beograd podelio na zone dr Aranđelović je imao ideju da svi drugi delovi Beograda, koji su ostali mimo predloženih zona, obrazuju sopstvene opštine koje bi jednog dana mogle da se priključe Beogradu. Pored toga, predlagao je da komunalne usluge i lokalni porezi budu različiti zavisno od zone.

,,Kada bi Beograd bio podeljen u zone, onda bi građani, koji bi se sa svojim zgradama i stanovima našli van građevinskoga reona, imali da obrazuju zasebne opštine koje bi docnije, kada bi se uredile, mogle ući u sastav Beogradske opštine. Tako je rađeno i u drugom svetu i tako je postao veliki Pariz, Berlin i drugi gradovi. Nigde u naprednom svetu nema da vlasnici zemljišta u blizini gradova isparcelišu svoje njive i livade, da te parcele prodadu za skupe cene za zidanje kuća, pa da se onda od dotičnog grada traži da o trošku svih građana uređuje nekadašnje njive i livade a centralni delovi grada ostanu prazni”, objašnjavao je dr Avramović pojam bespravne i jeftine gradnje koji je uništavao Beograd i zbog koga su ljudi odlazili iz grada u nova, satelitska, bespravna naselja koja su nicala oko grada.

Avramović je verovao da bi tako ostalo više novca za uređenje grada kao i da se pospeši izgradnja višespratnica umesto prizemnih kuća sa baštama kojih je tada bilo veoma mnogo i u najužem centru grada. Jednostavno, predlagao je da se zaustavi širenje grada ka perifiriji kako bi se postojeći grad uredio i počeo da raste u visinu. Njegova ideja je bila da cene komunalnih usluga kao i opštinski porez u prvom reonu budu nekoliko puta veći nego u drugom i trećem reonu. Verovao je da je tako moguće prikupiti novac za razvoj trećeg građevinskog reona u koji bi se u nove višespratnice naselili ljudi koji su živeli u satelitskim, divljim i nehigijenskim naseljima, koja su nicala po obodima grada. Tražio je da Beogradska opština potpiše ugovor sa Državnom Hipotekarnom bankom koja bi za izgradnju višespratnica u trećem reonu smanjila kamate na kredite u odnosu na kredite koje bi davala za izgradnju u prva dva građevinska reona.

,,Tako smanjen građevinski reon, sveden iz prave potrebe Beograda kao varoši, opština bi , u koliko već nije, imala a i mogla što bolje urediti i snabdeti ga svima udobnostima, koje postoje za stanovništvo većih gradova. U zamenu za to što se lišavaju prijatnoga seoskog života, sa svojom zasebnom kućicom, sa bašticom, sa malo cveća, voća i živine, stanovnici najjeftinije zone imali bi zdrave, udobne, srazmerno jevtine stanove, sa vodom i kupatilom u kući, kaldrmisane ulice, električno osvetljenje, blizinu pijace, škole, crkve, lekara i bolnice, pozorišta, blizinu varoši u opšte, uštedu u izdatcima na tramvaje i autobuse. Osećali bi se kao varošani i živeli varoškim životom, koji ima, kao svaki svojih draži”, poručio je na kraju dr Avramović.

Od realizacije ove zanimljive ideje stare skoro devet decenija, kako to obično biva sa novinama kod nas, nije bilo ništa. Beograd je nastavio da se širi prema periferiji, nikada nije bilo dovoljno novca za izgradnju infrastrukture, a bespravna gradnja i zahtevi stanovnika divljih i nehigijenskih naselja nastavili su da iscrpljuju gradsku kasu.

(Telegraf.rs)