Postoji ta jedna tačka na italijanskoj obali s koje može da se vidi Severna Afrika

U zavisnosti od metode merenja, Italijanska Republika (kako se zvanično ta država zove) ima obalu dugačku ili 7.600 ili 9.226 kilometara. U to je uključena obala kontinentalne Italije, kao i obale svih njenih ostrva, od najvećih, Sardinije i Sicilije, do najmanjih.

Ali postoji samo jedna tačka na toj obali sa koje se, kada je vedar dan, može da vidi drugi kontinent — Afrika. U pitanju je Tunisu najbliža, severozapadna strana ostrva Pantelerija, koje je od njega udaljeno 60 km, a koje je smešteno usred Sicilijanskog moreuza.

Preporučujemo

Ostrvo je komuna koja administrativno pripada sicilijanskoj provinciji Trapani, s tim što je bliže Severnoj Africi nego Siciliji, od koje je udaljeno 100 km. Ima oko 8.000 žitelja, a zauzima površinu od 83 kvadratna kilometra; 66,4 kvadratna kilometra, tj. oko 80 odsto ostrva, pokriva nacionalni park koji je osnovan 2016.

Venerino ogledalo (ital. Specchio di Venere), prirodno je jezero duboko 12 metara, obrazovano u ugašenom vulkanskom krateru na italijanskom ostrvu Pantelerija, nedaleko od obale Severne Afrike. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / mauro

U okviru nacionalnog parka nalazi se Venerino ogledalo (ital. Specchio di Venere), prirodno jezero duboko 12 metara, obrazovano u ugašenom vulkanskom krateru, koje je vrlo popularno kupalište; kao i slanovodno jezerce koje nazivaju Mreškajuća bara (ital. Laghetto delle Ondine).

Pantelerija je dakle 15 kilometara dugačko vulkansko ostrvo, na kojem postoje dve kaldere iz pleistocenske epohe, prva, formirana pre oko 114.000 godina, i druga, formirana pre oko 45.000. Mlađa je izbacivala zeleni tuf koji se može pronaći širom Mediterana, čak na Lezbosu u Egejskom moru.

Kasnija vulkanska aktivnost proizvela je kupu, čiji se jedan deo vremenom podigao i formirao najviši vrh ostrva, planinu Montanja Grande (836 m), okruženu s više ventila na tri strane; u stvari, ostrvo se puši na mnogo mesta, a u jednoj maloj pećini postoji čak i prirodna sauna koju i meštani i turisti vole.

Pogled na Monte Gibele sa najvišeg vrha Montanja Grande, na italijanskom ostrvu Pantelerija. U pitanju je kupa ugašenog vulkana. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Michael Leithold

Zanimljivo, ili zabrinjavajuće je to, što i ostrvo i planina polako tonu; to se objašnjava hlađenjem magme ispod vulkana, koji nije ugašen, iako je jedina istorijska erupcija bila podvodna iz 1891. godine, iz geološke perspektive sasvim nedavno.

Najstarije stanovništvo Pantelerije bilo je iberijskog ili iberijsko-ligurskog porekla, koje je za sobom ostavilo brojne kamene strukture i grobnice, tzv. „sese”. Da li su izumrli ili bili pobijeni, tek, posle njih je ostrvo dugo bilo nenaseljeno; i tek su ga početkom 7. veka p.n.e. zauzeli Kartaginjani, pretvorivši ga u važnu stanicu na putu do Sicilije.

Potom ga 255. p.n.e. osvajaju Rimljani. Međutim, oni ga gube naredne godine, i tek ga 217. p.n.e. vraćaju u svoj trajan posed. U sastavu Rimskog carstva ostaće i tokom rane Vizantije, sve do 700. godine kada ga zauzimaju Arabljani. 1123. osvaja ga Ruđer II Sicilijanski (iz normanskog perioda datira i tvrđava), a onda 1311. Aragonci.

Slonov svod (ital. Arco dell'Elefante) je hrid (ital. faraglioni) na istočnoj strani italijanskog vulkanskog ostrva Pantelerija, koja podseća na slona čija je surla zarivena u vodu. U pitanju je popularna turistička atrakcija. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Pannucci Stefano

Zbog blizine afričkoj obali, Pantelerija je često bila meta turskih i berberskih gusara; najkrvavija bila je pohara iz 1553, kada je osmanlijski gusarski admiral Torgut — posle smrti Hajrudina Barbarose 1546. najmoćniji pirat Mediterana — uništio glavno naselje na ostrvu, odveo u ropstvo hiljadu ljudi a ostale poklao.

Zvanično je ostrvo sve vreme bilo u sastavu Kraljevine Sicilije, potom i Kraljevine Dve Sicilije, nakon formalnog ujedinjenja dve države istog imena posle Napoleonskih ratova (druga je bila Napuljska kraljevina), s tim što je za vreme Burbona postalo kažnjenička kolonija, što je ostalo sve do pada fašizma.

S tim u vezi, treba naglasiti da je zauzimanje Pantelerije, koju su Italijani tridesetih godina dobro bili utvrdili po naređenju Musolinija (mada po svemu sudeći ne dovoljno dobro), igralo značajnu ulogu u savezničkoj invaziji na Siciliju 1943, kada je poslužilo kao odskočna daska (što, kada se setimo Kartagine, predstavlja svojevrsno ponavljanje istorije).

Odmor na italijanskom ostrvu Pantelerija. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Luca Volpi (Goldmund100)

Veze ovog ostrva sa Severnom Afrikom možda najbolje ilustruje istorijat njegovih imena. Kartaginjani su ga zvali „Yrnm”, a Stari Grci „Kosira”, iz čega je nastala latinska „Kosura”, arabljanska „Kavsira” i malteška „Kavsra”.

Međutim, originalni arabljanski naziv bio je „Bint al-Rija”, što znači, „kćer vetrova”, nesumnjivo zbog snažnih bura koje su na tom prostoru nastajale. Savremeni naziv je u standardni italijanski (i malteški) ušao iz sicilijanskog, na kojem se ostrvo zove „Pantidirija”.

Etimološki gledano, moguće je da se, barem delimično, radi o iskrivljenom arapskom nazivu. Jer, sve do 13. stoleća govorni jezik na ostrvu bio je sicilijansko-arapski, čiji je jedini živi predstavnik danas upravo malteški. Savremeni sicilijanski, kao italo-dalmatinski jezik, tada je prevladao ali tragovi arapskog opstaju do danas (procena je da oko 300 sicilijanskih reči ima arapsko poreklo).

Tipičan krajolik s vinogradima na Panteleriji, italijanskom ostrvu smeštenom usred Sicilijanskog moreuza. Foto: Wikimedia Commons / Public domain / Luca Volpi (Goldmund100)

No dijalekt kojim se žitelji Pantelerije služe naziva se pantesko, i pod snažnijim je uticajem arapskog od čistog sicilijanskog. Pored toga, većina toponima na ovom ostrvu je semitskog porekla (brojni su semitski toponimi i na samoj Siciliji, ali ipak sada zastupljeni u manjoj meri).

Inače, Pantelerija je čuvena po svojim slatkim vinima: „Moscato di Pantelleria” i „Moscato Passito di Pantelleria”, prave se od muskata aleksandrijskog, bele sorte vinove loze koju Italijani nazivaju „dzibibo” (ital. Zibibbo), a koja se izgleda gajila i u okolini Smedereva pre Drugog svetskog rata, mada je njeno vino varljivo nazivano „malaga”.

Kako doći do Pantelerije, kada se jednoga dana svet vrati u normalu? Postoji aerodrom na samom ostrvu, koji opslužuje „Alitalija”, sa letovima iz Trapanija, Palerma, Rima, Milana, Venecije i drugih većih mesta. Postoji takođe i trajekt koji Panteleriju povezuje s administrativno-matičnim Trapanijem. Nije nemoguće doći do ovog ostrva.

(P. L.)