Da li ste znali za koloniju Italijana koja već 150 godina živi u srcu Republike Srpske?

U Srpskim ratovima za nezavisnost, koje smo tokom 1876—1878. vodili protiv Turske, bilo je u našim redovima dosta stranih dobrovoljaca. Među najbrojnijima bili su Italijani, tačnije garibaldinci, prisutni i u Bosansko-hercegovačkom ustanku, tzv. Nevesinjskoj puški koja je opalila 1875. i dovela na koncu do Berlinskog kongresa 1878.

Tada je Bosna i Hercegovina, umesto da bude pripojena Srbiji, došla pod upravu Austrougarske monarhije na period od 30 godina. Četiri godine kasnije, 1882., strahovite poplave pogodile su severne italijanske krajeve Trento, Veneto i Frijuli, tada u sklopu Habzburške monarhije.

Preporučujemo

Ti krajevi su ostali opustošeni, a mnogi ljudi bez krova nad glavom. Zbog toga, kao i zbog drugih faktora, primorani da porazmisle o svojoj budućnosti, hiljade su se opredelile za pečalbu, mahom radno sposobni mladići. Mnogi su došli u zapadni deo današnje Republike Srpske; prva grupa stigla je septembra 1883. i naselila se u Banjoj Luci, Mahovljanima kod Laktaša i Štivoru kod Prnjavora.

Dobivši od vlasti nešto zemlje, stoke, semena, sadnice voća i vinove loze, oni su se odmah predali živoj privrednoj aktivnosti, počeli da primenjuju milenijumska iskustva svoje otadžbine u proizvodnji vina, da proizvode rakije, modernizuju poljoprivredu i stočarstvo, osnivaju preduzeća, da se bave šumarstvom, drvnoprerađivačkom industrijom, građevinarstvom, gradnjom pruga.

Valzugana, dolina u Trentu u Italiji, sa jezerima Kaldonaco i Leviko. To je kraj iz kojeg potiče deo italijanskih doseljenika u Bosansku Krajinu, kao i u okolinu Konjica i Tuzle, gde se nisu održali. Foto: Wikimedia Commons/Public domain/Ago76

Najveći trag u Banjoj Luci ostavio je grof Đan Vito Del Mestri, izdanak plemenite loze iz Medee, u kojoj je ona živela od početka 16. veka. Grof se izgleda obreo u prvoj grupi doseljenika; u gradu na Vrbasu sazidao je prvu modernu ciglanu, bavio se vinogradarstvom, bio član gradskog veća te počasni konzul Kraljevine Italije.

U međuratnom periodu Đan Vito Del Mestri banjalučkoj je opštini poklonio Ulicu Milana Radmana, danas Olimpijskih pobednika; no on nije ostao jedini „ciglarski” Italijan tamo, i familija Paskolo je posedovala ciglanu. Pored njih, Soravije su bili građevinski preduzetnici, kao i familija Orlando, čiji su neki članovi bili tamošnji pioniri automehaničarstva.

U Štivoru Italijani i danas govore italijanskim jezikom, zapravo dijalektom koji su doneli iz svoje postojbine, zbog čega su pre pedesetak godina za vreme stare Jugoslavije počeli da privlače pažnju italijanskih lingvista i etnografa, kao i domaćih medija, pa su tako sedamdesetih bili predmet više televizijskih reportaža.

Naime, mnoge njihove lingvističke i običajne odlike su ostale „zaleđene” u vremenu, sačuvane zato što su bili okruženi morem tuđina, naspram kojih su stajali; stručnjacima to pruža mogućnost, ne samo da bolje spoznaju prilike na severu Italije s kraja 19. veka, već i da bolje shvate razvoj tamošnjeg društva. U etnografskom smislu predstavljaju izgubljeni deo slagalice.

VIDEO: Televizijski prilog iz 1988.

Najživopisniji običaj štivorskih Italijana su „maškare”, manifestacija kojom se obeležava početak uskršnjeg posta, kada pod maskama, uz igru i pesmu, teraju zle duhove iz sela.

Italijani Bosanske Krajine sačuvali su svoju katoličku veru, i danas imaju dve italijanske crkve, Župnu crkvu Svetog Franje Asiškog u Mahovljanima i Crkvu Svetog Ivana Krstitelja u Štivoru. Interesantno, one porodice iz Valzugane u Trevizu koje su istovremeno 1883. naselile okolinu Konjica i Tuzle, nisu se održale.

Mada po poslednjem popisu zvanično broje 248 ljudi (bilo ih je više, ali ih je oko 530 tokom poslednjeg rata izbeglo iz BiH), okupljaju se u dva udruženja. Da li su običaj deljenja primili od nas, ili su Italijani slični nama, ili to nameću stvarne potrebe, tek, postoji Udruženje Italijana Banja Luka, i Udruženje građana „Trentini Di Stivor” (Trenćani iz Štivora).

Najviše ih je u opštini Prnjavor (u Štivoru su većina), 155, dok u Banjoj Luci živi 47. U većini mesta postoji jednocifreni broj bosanskih Italijana, ponegde tek jedan, kao što je slučaj sa Rogaticom, Srpcem, Teslićem, Trebinjem, Fočom, Kostajnicom i Istočnim Sarajevom. Žive i u Bijeljini, Brodu, Gradišci, Doboju, Laktašima, Modriči, Petrovu, Prijedoru i Čelincu.

(P. L.)