Ova istorijska fotografija je od neprocenjive vrednosti za srpsku istoriju. Šta vidite na njoj?

„Takovski ustanak“, Paja Jovanović, 1894. Foto: Wikipedia/Paja Jovanović/ Narodni muzej Beograd

Sastanak u Takovu na Cveti 23. aprila 1815. spada u red najbitnijih događaja moderne srpske istorije, po svemu ravnopravan sa Zborom u Orašcu, održanom jedanaest godina ranije.

Preporučujemo

Potonji je doveo do Prvog, a prvi do Drugog srpskog ustanka, čijim je povoljnim svršetkom Srpska revolucija ušla u svoju završnu (i najdužu) fazu (okončanu Sretenjskim ustavom 1835).

Ranije ove godine opširno smo pisali o tom događaju, na kojem je Miloš Obrenović izabran za novog vožda, blagodareći čemu je postao i knez poluosamostaljene Kneževine Srbije, čime je potvrđeno da se Srbija „umirit ne može”, kao što je pevao Filip Višnjić u svom remek-delu „Boj na Mišaru”.

Taj tekst — koji se naročito bavi doslovnim kamenom temeljcem moderne Srbije, na koji se Miloš fizički popeo toga dana i okupljene narodne prvake upitao da li su spremni da ga prate — možete pročitati ovde.

Kamen na koji se oborknez Miloš Obrenović popeo na Cveti 1815. da proglasi Drugi srpski ustanak i preuzme ulogu novog vožda. Na ovom kamenu je simbolično počela izgradnja moderne Srbije. Foto: Wikipedia/Dungodung

Ovom prilikom samo želimo da ukažemo na postojanje jedne istorijske fotografije, priložene ispod, koja je danas malo poznata, ali bez obzira na to ima veliki značaj za nas.

Nastala je 1865. prilikom proslave 50. godišnjice Sastanka u Takovu, a njen tvorac je Anastas Jovanović, naš nepravedno zaboravljeni litograf i pionir srpske fotografije.

Na njoj je prikazana istorijska rekonstrukcija goreopisanog čina dizanja Drugog srpskog ustanka, i kao takva predstavlja redak dokaz postojanja istorijske rekonstrukcije u nas tokom 19. veka, tokom kojega je u Zapadnoj Evropi ona postala izrazito popularna, naročito s pojavama romantizma i zanesenosti srednjim vekom.

Nismo uspeli da utvrdimo ko glumi Miloša Obrenovića; znamo, međutim, da zvonik koji se vidi na slici nije postojao u vreme ustanka, budući izgrađen tek 1840.

Istorijska rekonstrukcija Sastanku u Takovu, u Takovu 1865. prilikom proslave 50. godišnjice dizanja Drugog srpskog ustanka. Foto: Wikimedia Commons/Public domain/Anastas Jovanović/Свифт

Veruje se da je ova fotografija, što se kompozicije tiče, inspirisala Paju Jovanovića da 1894. naslika svoje čuveno delo „Takovski ustanak”, koje je naručio kralj Aleksandar Obrenović.

Samo deset godina kasnije nastanak Pajine slike na takav način bio bi nemoguć: dinastija se promenila, jedna je istrebljena a na vlast je došla druga, koja je počela sistematski da uklanja sve tragove prethodnog režima, neretko na vrlo perfidne načine (poput premeštanja Terazijske česme u portu topčiderske Crkve Svetih Petra i Pavla 1911. godine, i to pod izgovorom rekonstrukcije Terazija; tek je 1975. vraćena na svoje mesto).

Orden Takovskog krsta je među prvima stradao; ideološko težište sa uspelog Drugog ustanka pomereno je na propali Prvi; herojski i državnički ideal sa Miloša na Karađorđa; uspesi ostvareni tokom vladavine Obrenovića bačeni su u drugi plan, toliko, da su čak i vojne pobede zanemarene. Kao da je istorija počela Majskim prevratom. Zvuči poznato?

Tek je posle pobede komunista 1945. godine Takovski ustanak ponovo zauzeo približno mesto koje mu pripada (mada su i komunisti vrlo jasno preferirali Prvi, što se vidi i stavljanju 1804. godine na grbu SR Srbije), iako u svesti naroda nikada više nije prišao Prvom.

(P. L.)