Zato Rim zovu Večnim gradom: Ovaj most već 2.082 godine odoleva zubu vremena i još uvek se koristi

Ponte Fabričio (lat. Pons Fabricius), odnosno Fabricijev most, najstariji netaknuti most u Rimu, sagrađen 62. p.n.e., spaja istorijsko jezgro grada na levoj obali Tibra, sa ostrvom Tiberinom, na slici levo, gde se nazire zvonik crkve San Đovani Kalibita, koja se nalazi u produžetku zgrade bolnice Fatebenefrateli. Foto: Wikimedia Commons/I.nunezarena

Na južnoj okuci Tibra, nedaleko od Vatikana, kod Trasteverea koji se nalazi na desnoj obali te u neposrednoj blizini istorijskog jezgra Rima koje se već 2.773 godine na levoj obali proteže preko izvornih Sedam brežuljaka — nalazi se ostrvo Tiberina, jedino u gradu. Dugačko 270 metara i široko 67, na njemu se tokom antike nalazio hram posvećen grčkom bogu lekarstva Asklepiju, koji su Rimljani sagradili na samom početku trećeg veka pre nove ere, nakon izbijanja epidemije kuge.

Preporučujemo

Pre toga, ostrvo su Rimljani izbegavali i smatrali ga ukletim, zbog raznih legendi koje su ispredale o nastanku ove ade. Po jednoj od njih, gnevni Rimljani su tu bacili telo ubijenog tiranina Tarkvinija II Oholog, poslednjeg kralja Rima čija je vladavina poslužila kao opravdanje za rušenje monarhije i uspostavu republike; vremenom su se oko leša taložili nanosi zemlje i peska pa je nastalo ostrvo. Po drugoj legendi, narod je sakupio sve žito omrznutog vladara i na tom ga mestu prosuo u Tibar, što je poslužilo kao temelj budućeg ostrva.

Ali od gradnje hrama — na čijem je mestu 998. godine sveti rimski car Oton III podigao baziliku San Bartolomeo al’Izola, tj. baziliku Svetog Vartolomeja na ostrvu, u kojoj se čuvaju mošti ovog svetitelja — pa sve do danas, Izola Tiberina je bila povezivana sa lečenjem; ta tradicija je obnovljena 1585. gradnjom bolnice Fatebenefrateli, koja se nalazila na mestu koje je za lečenje zaraznih bolesti bilo idealno izolovano (etimološki, ta reč upravo dolazi od italijanske reči za ostrvo, koja se razvila iz latinske reči „insula“, istog značenja), a istovremeno izvrsno povezano sa obe obale.

Naime, Tiberina se nalazi između mostova Ponte Sisto (koji je podignut 1473—1479.) i Ponte Palatino, koji je nerelevantan za vreme osnivanja bolnice, budući da je sagrađen tek krajem 19. veka, baš kao i Ponte Garibaldi, koji prelazi preko samog severnog vrha ostrva; ali je još od antičkih vremena, Tiberina na svom srednjem delu sa desnom obalom bila vezana mostom Ponte Čestio (lat. Pons Cestius) a sa levom mostom Ponte Fabričio (lat. Pons Fabricius).

Ponte Fabričio (lat. Pons Fabricius), odnosno Fabricijev most, najstariji netaknuti most u Rimu, sagrađen 62. p.n.e., spaja istorijsko jezgro grada na levoj obali Tibra, sa ostrvom Tiberinom, na slici levo, gde se vidi zvonik crkve San Đovani Kalibita, i iza nje južni deo zgrade bolnice Fatebenefrateli. Foto: Wikimedia Commons/Jastrow

Fabricijevim mostom. Najstarijim netaknutim mostom Večnog grada, koji je sagrađen 62. p.n.e., godinu dana posle Ciceronovog konzulata, i to po nalogu nadzornika puteva Lucija Fabricija, pripadnika istoimenog plebejskog roda (lat. gens Fabricia). Trebalo da posluži kao trajna zamena za drveni most koji je izgoreo u požaru, što je njegovim inženjerima u potpunosti uspelo. Dugačak 62 a širok 5,5 metara, ima dva široka luka sa jednim stubom na sredini; jezgro mu je od tufa (vrste vulkanoklastične stene) dok je spolja obložen ciglama i travertinom (vrstom krečnjaka).

Četiri puta, po jednom na obe strane oba luka, nalazi se sledeći natpis: „L . FABRICIVS . C . F . CVR . VIAR | FACIVNDVM . COERAVIT | IDEMQVE | PROBAVIT“, što znači: „Lucije Fabricije, sin Gaja, nadzornik puteva, pobrinuo se i odobrio da bude sagrađen“. Premda je restaurisan 1679. po nalogu pape Inoćentija XI, što se može videti iz jednog omalenog natpisa, Fabricijev most u suštini već 2.082 godine stoji u svom prvobitnom obliku, i što je najinteresantnije — i dalje u upotrebi.

Pomenusmo maločas most Ponte Čestio, koji je podignut verovatno između 62—27. p.n.e., dakle nedugo nakon Fabricijevog mosta, tačno na suprotnoj strani ostrva. Cestijev most je porušen te nanovo sagrađen u 4. veku, kada je posvećen caru Gracijanu, i takav je ostao sve do kraja 19. veka, kada je ponovo morao da bude srušen, sada zbog gradnje nasipa; pritom, više nije imao ni potrebnu dužinu, pa novi most ima tri velika luka umesto dotadašnja dva mala. Ipak, za gradnju centralnog luka korišćeno je oko dve trećine izvorne građe, čime je zadržan delimični materijalni kontinuitet sa antičkim mostom, a ne samo pozicioni.

Slično je sa drugim antičkim mostovima u Rimu, poput Milvijskog pored kojeg se odigrala najznačajnija bitka u istoriji hrišćanstva, između Konstantina i Maksencija, koji je sagrađen od drveta krajem trećeg stoleća pre nove ere, pa vek docnije porušen i sagrađen od kamena.

Fabricijev most, sagrađen 62. p.n.e., najstariji netaknuti most u Rimu, vidi se u pozadini, zajedno se južnim krajem ostrva Tiberina. Dole levo vidi se Ponte Emilio, tzv. Ponte Roto, „Slomljeni most“, od kojeg danas postoji samo jedan luk na sredini reke, a koji je najstariji zidani most u Rimu, dovršen 151. p.n.e. Foto: Wikimedia Commons/Jean-Pol GRANDMONT

On opstaje do danas, ali je još u srednjem veku više puta temeljno obnavljan zbog urušavanja (1429. papa Martin V za to je angažovao čuvenog arhitektu Frančeska da Đenacana), što se ponovljalo i kasnije (poslednji put 1850. po nalogu pape Pija IX, nakon što su ga Garibaldijeve trupe prethodne godine teško oštetile u pokušaju da spreče francusku intervenciju). To je i dalje isti most, ali nije više onaj isti most, jer nije u prvobitnom stanju; ali to ne treba da čudi jer se mnogo više „habao“ od Fabricijevog mosta, mnogo se više koristio, budući da je bio od prvorazrednog značaja za život Rima, a i mnogo veći (136 sa 8.75 metara).

Ponte Nomentano imao je sličnu sudbinu. Podignut tokom prvog veka pre nove ere, oko 547. delimično uništen od strane Ostrogota i odmah obnovljen, sa glavnim lukom koji je u osnovi prvobitni, doživeo je isuviše modifikacija u kasnijim vremenima, među kojima je najznačajnija kula koju je papa Nikola V podigao sredinom 15. veka (legenda kaže da je donji deo kule podigao papa Adrijan I sedam vekova ranije). Ponte Sant’Anđelo, koji se originalno zvao Elijski most, po rodu kojem je pripadao car Hadrijan koji je njegovu gradnju naložio, dovršen je 134. godine i iz centra grada vodi ka Hadrijanovom mauzoleju, odnosno Kastelu Sant’Anđelo, tj. Anđeoskoj tvrđavi, ali je takođe doživeo brojne izmene tokom vekova. Ponte Emilio, najstariji rimski kameni most, dovršen 151. p.n.e., nalazi se tik pored južnog kraja ostrva Tiberina, ali od njega danas imamo samo luk na sredini reke, zbog čega ga zovu i Ponte Roto — „Slomljeni most“.

I tako dalje. Zato je Fabricijev most najstariji netaknuti „pons“ Večnog grada. Možda je interesantno pomenuti da ga nazivaju i Ponte dei Kvatro Kapi (ital. Ponte dei Quattro Capi), što znači Most četiri glave; to se odnosi na dve mramorne herme Janusa, rimskog boga početka i kraja, zaštitnika vrata i ulaza, koji je prikazivan sa dve glave koje gledaju u suprotnim pravcima, kao dvoglavi orao sa našeg grba. Te herme (skulpture koje se sastoje od glave na vrhu pravougaonog stuba, na koji se često smeštaju genitalije postavljene na odgovarajuće mesto) na most su prenete u 14. veku, iz obližnje crkve Svetog Grgura Velikog, rimskog pape iz 6-7. veka, kojeg Srpska pravoslavna crkva slavi 12. marta po starom a 25. marta po novom kalendaru, kao Svetog Grigorija Dvojeslova.

(P. L.)