Dan kada su saveznici uništili Drezden: Na "Kutiju dragulja" bačeno 4.000 tona bombi

Britanski avioni su 13. februara 1945. godine započeli bombardovanje istočnog nemačkog grada Drezdena. U narednim danima zajedno sa američkim saveznicima bacili su skoro 4.000 tona bombi na grad. U bombardovanju Drezdena poginulo je 25.000 ljudi, uništen je centar grada, napad je usisao kiseonik iz vazduha i ugušio ljude koji su pokušali da izbegnu plamen. 75 godina kasnije, bombardovanje Drezdena i dalje ostaje kontroverzan čin, dok neki ističu da je to čak bio "ratni zločin" saveznika, piše BBC.

Drezden nije bio jedini. Savezničke bombe ubile su desetine hiljada ljudi i uništile velike površine napadima na Keln, Hamburg i Berlin, kao i na japanske gradovi Tokio, Hirošimu i Nagasaki.

Preporučujemo

Međutim, bombardovanje je postao jedan od najkontroverznijih poteza saveznika u Drugom svetskom ratu. Čak je i britanski premijer Vinston Čerčil izrazio sumnju odmah nakon napada.

- Čini mi se da je došao trenutak kada bi pitanje bombardovanja nemačkih gradova samo radi povećanja terora, iako pod drugim izgovorom, trebalo preispitati - napisao je u memoarima.

Drezden je grad u Nemačkoj saveznoj državi Saksonija. Pre bombardovanja nazivali su ga Firenca na Elbi ili Kutija dragulja, zbog klime i arhitekture.

Međutim, u februaru 1945. godine Drezden je bio samo 250 kilometara od istočnog fronta, na kojem se nacistička Nemačka borila protiv naprednije armije Sovjetskog Saveza u poslednjim mesecima rata.

Foto: Wikipedia/Bundesarchiv

Grad je bio veliko industrijsko i transportno središte. Deset fabrika je davalo municiju, delove aviona i druge zalihe za nacističke ratne napore. Vojske, tenkovi i artiljerija putovali su kroz Drezden vozom i putevima. Stotine hiljada nemačkih izbeglica koje su pobegle od borbe takođe su stigle u grad.

U to vreme kraljevsko ratno vazduhoplovstvo UK reklo je da je to najveći grad koji treba bombardovati. Odlučili su da bi napad na Drezden pomogao njihovim sovjetskim saveznicima - zaustavilo bi kretanje nacističkih trupa, ali i poremetilo nemačku ecakuaciju sa istoka.

Avioni su nosili mešavinu eksplozivnih i zapaljivih bombi: eksploziv bi rasturio zgrade, dok bi zapaljive bombe zapalile ostatke, uzrokujući dalje uništavanje.

Za samo 25 minuta bacili su 1.800 tona bombi

Napad na Drezden počeo je 13. februara 1945. godine. Oko 800 aviona odletelo je za Drezden te noći. U razmaku od samo 25 minuta, britanski avioni su bacili više od 1.800 tona bombi.

Kao što je uobičajeno u ratu, američki avioni pridružili su se napadu. Više od 520 američkih bombardera odletelo je za Drezden tokom dva dana, a bombe su pogodile veliko područje širom grada.

Na zemlji civili su bežali pred naletom. Mnogi su pobegli u skloništa nakon što je sirena upozorila na napad koji dolazi.

Međutim, prvi napad prekinuo je struju. Mnogi su izašli iz skrovišta baš kad je drugi talas napada stigao.

Ljudi su padali mrtvi dok su bežali od vatre. Kurt Vonegut preživeo je bombardovanje kao zarobljenik u Drezdenu.

Foto: Wikipedia/Bundesarchiv

- Drezden je bio jedan veliki plamen, koji je usisao sve - rekao je on. Posle bombardovanja, prema njegovim rečima, kamenje je bilo vrelo, a grad je izgledao kao mesec - ničega nema osim minerala, svi u komšiluku bili su mrtvi.

Britanci su u bombardovanju uzgubili šest aviona, a tri od njih su slučajno naletela jedan na drugi sa bombama. Amerikanci su izgubili jedan.

Nacisti su bombardovanje iskoristili da napadnu saveznike. Ministartsvo propagande tvrdilo je da u Drezdenu ne postoji ratna industrija i da je bio grad kulture. Dok su lokalni zvaničnici tvrdili da je oko 25.000 ljudi poginulo, sa čim se danas slažu istoričari, nacisti su tvrdili da je poginulo 200.000 civila.

Opravdan čin ili moralni propust?

Kako je u UK Drezden bio poznat kao turistički grad, neki ministri i javne ličnosti preispitivale su značaj napada. Međutim, američki i britanski vojni zvaničnici su rekli da je napad stategijski opravdan, kao i napadi na druge gradove.

Američki izveštaj bombardovanja iz 1953. godine zaključio je da je napad uništio ili oštetio 23 posto industrijskih zgrada i najmanje 50 posto stambenih zgrada. Ali Dresden je bio "legitimna vojna meta", navodi se u izveštaju, a napad se nije razlikovao "od utvrđene politike bombardovanja".

Rasprava o savezničkoj politici bombardovanja, kao i oko napada na Drezden, traje i danas. Istoričari se pitaju da li je uništavanje nemačkih gradova omelo nacistički rat ili je jednostavno prouzrokovalo smrt civila - naročito pred kraj sukoba.

Za razliku od invazije poput Dana D, teže je odrediti koliko su ti napadi pomogli u pobedi u ratu.

Neki tvrde da je to bio moralni propust saveznika ili čak ratni zločin. Ali branioci kažu da je to bio neophodan deo ukupnog rata za poraz nacističke Nemačke.

(A. M.)