Sve o Notr Damu: Posvećen Bogorodici, čuva Trnov venac Isusa Hrista i mošti pravoslavnih svetitelja koji su Francuzima najvažniji od svih

Notr Dam u Parizu pre strahovitog požara aprila 2019. godine. Foto: Pixabay

Jedan galo-rimski hram posvećen Jupiteru i četiri hrišćanske bogomolje nalazile su se na tom mestu na pariskom rečnom ostrvu Site, pre nego što je 1160. godine episkop Moris de Suli odlučio da sruši postojeću romansku katedralu i od njenog materijala sagradi novu, veću — i u gotičkom stilu, koji je nastao na francuskom tlu i u kojem je do tada već nekoliko sabornih crkava u tom kraljevstvu bilo podignuto.

Preporučujemo

Prema pisanju hroničara Žana de Sen-Viktora, kamen-temeljac postavljen je između 24. marta i 25. aprila 1163. godine, od strane Njegovog Veličanstva kralja Luja VII i Njegove Svetosti pape rimskoga Aleksandra III. Gradnja se vršila u četiri faze, prema inicijalnim planovima glavnih majstora čija imena nisu zabeležena, ili su izgubljena; što se tiče episkopa koji su nadgledali radove, pored Morisa de Sulija najvažniji je bio njegov naslednik Eude de Suli (nisu bili ni u kakvom srodstvu).

I premda se zidanje Notr-Dama proteglo na čitavo stoleće (glavni radovi su dovršeni tek 1260), oltar je osveštan već 1182. godine, pa su se relativno brzo dobili obrisi ove petobrodne katedrale — duge 130, široke 48 a visoke 32 metra — sa transeptom, odnosno poprečnim brodom, koji je bio gotov deceniju i po kasnije. Tokom trinaestog veka dodati su i arkbutani, to jest potporni svodovi, ali kada tačno — ne zna se; ipak, ti prvobitni su zamenjeni u narednom veku većim i snažnijim.

Prozorska rozeta na severnoj strani transepta pariske katedrale Notr Dam. Foto: Pixabay

Poslednji glavni elementi katedrale koji su sazidani bila su dva zarubljena tornja na zapadnom pročelju, oba 69 metara visoka, koji su sve do 1889. godine i gradnje Ajfelovog tornja bile najviše građevine u Parizu. Južni toranj prvi je sagrađen, između 1220—1240, dok se severni gradio između 1235—1250. godine. Premda deluju istovetno, severni je malo veći; upravo u njega imaju pristup posetioci, koji se penju na vrh preko 387 stepenika (namerno govorimo u sadašnjem vremenu a ne u prošlom, jer će ovaj neuništivi simbol posvećenosti francuskih hrišćana Presvetoj Bogorodici svakako biti obnovljen). Takođe, čuveni gargojli dodati su oko 1240, a njihova osnovna svrha, uprkos čudovišnom izgledu koji je terao zle duhove, bila je da odvode vodu koja se nakupljala na krovovima tokom kiša.

Za razliku od prvih neimara, imena nekih kasnijih su poznata, poput Žana de Šela koji je krajem četrdesetih godina trinaestog veka dodao zabatni portal na severnu stranu transepta iznad kojeg je postavljena prekrasna prozorska rozeta (koja je preživela požar); ili poput Pjera de Montroja koji isto uradio na južnom transeptu (oba portala su bogato ukrašena skulpturama, a na severnom se našla uticajna statua Bogorodice sa Hristom mladencom, čije sudbina posle požara tek treba da se utvrdi); ili poput njihovih naslednika Pjera de Šela, Žana Ravija, Žana le Butejea i Remona du Templa.

Svi oni su svoj posao tako dobro obavili, da je već 1323. godine teolog i pisac Žan od Žandena imenovao Notr Dam (odnosno, katedralu Naše Gospe Pariske) jednim od tri glavna prestonička zdanja. Već tada postala je simbol Pariza, čiji je značaj u Francuskom kraljevstvu rastao istovremeno sa konsolidacijom kraljevskog autoriteta i postepenim urušavanjem vlasti de fakto nezavisnih oblasnih gospodara (proces će se tek docnije okončati). Naravno, narednih vekova vršile su se obnove i izmene u skladu sa novim stilovima, posebno tokom kraljevanja Luja XIV i Luja XV; recimo, za vlasti ovog potonjeg su tokom 1730-ih godina stare orgulje s početka petnaestog veka zamenjene novim.

Gargojl zamišljena gleda Pariz sa Notr-Dama. Foto: Pixabay

Ali burna istorija Notr-Dama nije počela prekjuče u poslepodnevnim časovima: njeno mučeničko stradanje počelo je već u šesnaestom veku. Prvo su je tokom nereda 1548. godine značajno oštetili hugenoti, francuski protestanti, koji su uništili neke statue smatrajući ih idolopokloničkim; ali to nije ništa u odnosu na ono što je nesrećnica doživela tokom Francuske revolucije. Tada joj je, nakon temeljnog devastiranja, promenjena namena: prvo ju je nova država posvetila ateističkom kultu Razuma, a kada je on izgubio podršku jer su njegove vođe završile na giljotini — kultu Vrhovnog bića kao novoj državnoj deističkoj religiji koja je trebalo da zameni katoličko hrišćanstvo.

Ali pre toga je iz Notr-Dama pokradeno sve što je moglo da se pokrade, dok su verska umetnička dela neprocenjive vrednosti uništena (unutrašnjost je bila prekrivena prizorima i događajima iz Svetog pisma, kako bi ih približila nepismenim vernicima). Nekoliko statua Bogorodice zamenjene su skulpturama boginje Slobode. Sve velike statue na fasadi, osim jedne Bogorodičine na portalu klaustera, uništene su. Recimo, dvadeset osam statua biblijskih kraljeva na zapadnoj strani, za koje su revolucionari mislili da su francuski, obezglavljeno je (tokom arheoloških iskopavanja 1977. mnoge glave su nađene zakopane u blizini i danas su izložene u Muzeju Kluni).

Nekim čudom, šest od deset zvona u južnom tornju preživela su ovo divljaštvo i kulturni genocid, a ona koja su istopljena kasnije su zamenjena. Najvažnije od svih je zvono „Emanuel“ teško trinaest tona koje se povezuje sa najvažnijim događajima francuske istorije, budući da zvoni samo u posebnim prilikama; ono je opstalo (nadamo se da je i dalje tu). Zapravo, sva zvona u Notr-Damu imaju imena: pored pomenutog, tu su i „Mari“, „Gabrijel“, „An Ženevjev“, „Deni“, „Marsel“, „Etjen“, „Benoa-Žozef“, „Moris“ i „Žan-Mari“.

Notr Dam u Parizu pre strahovitog požara aprila 2019. godine. Foto: Pixabay

Na kraju su revolucionari mučenički i izranjavani Notr Dam pretvorili u stovarište za hranu i svašta drugo, i tek ju je Napoleon Bonaparta u svojstvu prvog konzula godine 1801. vratio Katoličkoj crkvi sa kojom je 15. jula bio potpisao konkordat. Bonaparta je 1804. u njoj bio krunisan za imperatora, a 1810. venčan sa austrijskom princezom Marijom Lujzom, ali je ona zapravo za sve to vreme iznutra bila devastirana.

Zato je sredinom devetnaestog veka izvršena njena obnova, za šta je najzaslužniji Viktor Igo koji je na nju skrenuo pažnju javnosti 1832. svojim slavnim romanom „Bogorodičina crkva u Parizu“. Kralj Luj-Filip je 1844. godine izdao nalog da se stvari pokrenu sa mrtve tačke, a na konkursu su pobedile arhitekte Žan-Batist-Antoan Lasus i Ežen Viole-le-Dik. Oni su okupili veliki tim umetnika, nadgledali radove, pokušali da vrate pređašnje stanje na osnovu slika i crteža, i da tamo gde ih nije bilo dodaju nove elemente u originalnom duhu. U tome su prilično uspeli.

Pored novih orgulja, dodali su i novi šiljati toranj, pošto je prvobitni bio pet vekova tučen i šiban vetrom, teško oštećen i uklonjen tri godine pre revolucije; arhitekte su odlučile da ga okruže bronzanim skulpturama Dvanaestorice apostola, koje su srećno sklonjene pre nekoliko dana radi restauracije (svi su gledali ka Parizu sem Svetog apostola Tome koji je, kao zaštitnik arhitekata, gledao u sam vrh tornja).

Na samom vrhu tornja, u galskom petlu, nalazila se čestica Trnovog venca, koji je po opštem hrišćanskom predanju Isus Hrist nosio tokom svog stradanja na Golgoti. Ova relikvija u celini se čuva u riznici Notr-Dama još od 1239. godine kada ju je doneo kralj Luj IX Sveti, koji ju je otkupio od Mlečana kod kojih je bila založena posle pada Carigrada 1204. godine. Trnov venac je spasen od ovog strašnog požara (za česticu se ne zna), kao i odora ovde pomenutog kralja kojeg katolički vernici slave kao Svetog Luja.

Trnov venac, koji je Isus Hrist nosio tokom svog stradanja, čuva se u pariskoj katedrali Notr Dam. Foto: Tanjug/AP

U galskom petlu nalazile su se i čestice moštiju Svetog Denija (kod nas Svetog Dionisija, prvog episkopa Pariza kojeg Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici slave 3. oktobra po julijanskom kalendaru) te Svete Genoveve (koju SPC i njeni vernici slave 3. januara po julijanskom, a 16. po gregorijanskom). Ova dva sveca su zaštitnici Pariza, pa je tako upravo u Notr-Damu oktobra 2011. služeno pravoslavno svenoćno bdenije povodom praznika svetog Dionisija, „prvog pariskog episkopa, koga jednako poštuju pravoslavci i katolici“, javljeno je tada na sajtu SPC.

Crkva je neznatna oštećenja tokom oslobađanja Pariza 1944. godine pa je u njoj 26. avgusta održana posebna misa kojom se proslavila pobeda nad fašizmom, a kojoj su prisustvovali generali Šarl de Gol i Filip Leklerk. Dve decenije kasnije očišćena je fasada od viševekovne čađi i prljavštine, na inicijativu čuvenog pisca i De Golovog ministra kulture Andrea Malroa (koji je kao pripadnik Internacionalnih brigada u Španskom građanskom ratu jedno vreme komandovao našem slavnom pilotu i antifašističkom borcu Bošku Petroviću, o kojem je Telegraf.rs opširno pisao).

Krajem prošlog i tokom ovog veka nastavilo se sa radovima na obnovi, a prošle godine počelo se sa restauracijom šiljatog tornja, što je po svemu sudeći i izazvalo ovaj katastrofalni požar. Uvereni smo da će Bogorodičina crkva, koja je tokom proteklih pet vekova postala jedan od svojevrsnih simbola hrišćanskog stradanja, i koja je deo svetske kulturne baštine, biti obnovljena u celosti. Svako ko se seća požara u Hilandaru 2004. godine, koji je takođe bio posledica nesrećnog slučaja kao i ovaj i koji je zbog toga izazvao slično osećanje bespomoćnosti, svako ko je hrišćanin, i čovek, nadaće se istom. Kao što to čine monasi Visokih Dečana.

Unutrašnjost pariskog Notr-Dama posle požara 15. aprila 2019. godine. Foto: Tanjug/AP

VIDEO: Četiri dana pre požara sa Notr Dama skinute prelepe skulpture

(O. Š.)