Kako da ćiriličnim brojevima izrazite godinu svog rođenja, visinu ličnih primanja i milion razloga zbog kojih taj sistem više ne koristimo

Časovnik na zidu Suzdaljskog kremlja u Rusiji napravljen je pre nekoliko vekova, a koristi sistem ćiriličnih brojeva. Foto: Wikimedia Commons/Simm

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Tih deset jednostavnih simbola, cifara, omogućavaju nam da gradimo ogromne brojeve i da izrazimo beskrajno velike numeričke vrednosti. Zovemo ih arapskim brojevima jer su do Evrope u jedanaestom stoleću stigli preko muslimanskih Arabljana, iako su zapravo indijski izum; ali zovemo ih arapskim i zato što su im upravo arapski učenjaci iz Severne Afrike podarili njihov sadašnji oblik (postoji i istočnoarapski oblik koji je drugačiji).

Preporučujemo

Međutim, ti su arapski brojevi stigli do Zapadne Evrope; mi koji smo tada živeli u vizantijskom kulturnom krugu na Balkanu, neko vreme smo nastavili da koristimo sistem koji se razvio na tlu Prvog bugarskog carstva, na čijem se tlu razvila i ćirilica kao pismo. Ne slučajno, na temelju grčkog i rimskog uzora, upravo je to pismo korišćeno za izražavanje brojeva. U pitanju su ćirilični brojevi.

Sistem je bio zasnovan na grčkom, tačnije jonskom sistemu, kakav je korišćen u Romejskom carstvu, samo sa našim znakovima; poredak je takođe bio identičan grčkom i nije pratio redosled ćirilice. Ćirilični brojevi su kvazi-decimalni, što znači da su jedinice, odnosno cifre od 1 do 9, izražene zasebnim slovima, kao i desetice (10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80 i 90) i stotine (100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900).

Ćirilični brojevi. Foto: Wikimedia Commons/Buncic/Oku-yun

Brojevi su se pisali onako kako su se izgovarali, dakle sleva nadesno, osim brojeva između 11 i 19, koji su se pisali obrnutim redosledom, jer su naprosto tako izgovarani. Na primer, reč „petnaest“ kada se razgradi glasi „pet na deset“, pa je tako i pisana.

Za dobijanje vrednosti ćiriličnog broja čovek je morao da sabere vrednost svih slova, to jest brojeva. A da bi čitalac razlikovao slovo od broja, korišćen je titlo, „ ҃“, dijakritički simbol u obliku cik-cak-linije iznad teksta (koji nije korišćen isključivo u te svrhe), ili bi pak brojevi bili odvojeni tačkama.

Za brojeve veće od 999 postojao je simbol „҂“, koji se pisao ispred broja a koji je služio za množenje vrednosti. Tako je 6.000 bilo izraženo brojkom „҂Ѕ“, dok se „҂Л҂В“ raščlanjuje kao „30.000 + 2.000“ što znači da odgovara vrednosti 32.000. Evo još jednog primera: da izrazite 1758. godinu, napisaćete „҂АѰНИ“, što bukvalno znači „hiljadu sedamsto pedeset osam“ a ne „jedan sedam pet osam“. Za još veće vrednosti, simbolom je opasavan broj koji se množi.

Revers pola ruske rublje iz 1705. godine i žeton poreza na bradu Petra Velikog, sa ćiriličnim brojevima. Foto: Wikimedia Commons/Tcr25

Sve u svemu, skupa sa rimskim i grčkim bio je to jedan komplikovan i nepraktičan numerički sistem, koji je napušten u korist superiornijeg i praktičnijeg, koji je na globalnom nivou umnogome olakšao razvoj nauke, tehnologije i civilizacije.

U kom trenutku smo ga mi tačno prestali da koristimo teško je reći zbog ondašnjih nesrećnih prilika u kojima se naš narod nalazio, ali čini se da je to već bilo potkraj srednjeg veka ili početkom novog, budući da smo bili u neposrednom dodiru sa Italijom i Srednjom Evropom, sa kojima je postojala duboka društvena, kulturna i ekonomska saradnja i razmena.

Ali Rusi su ovaj sistem koristili sve do početka osamnaestog veka i reformi Petra Velikog, koji je u upotrebu uveo arapske cifre kao deo svojih opsežnih i opštih reformi ruske države i društva, sa ciljem da Rusiju u potpunosti uvede u zapadnoevropski kulturni krug a iščupa iz poluazijatskog. Ipak, sve do 1722. godine ćirilični brojevi korišćeni su na kovanicama; već je serija izdata 1725. bila sa arapskim ciframa.

(P. L.)