FOTO-DOKAZ: Najčuveniji podvig „Otpisanih“ stvarno se desio, neki Prle i Tihi su zapalili garažu Vermahta u Ruzveltovoj

Nemački auto-servis, čuvena garaža u beogradskoj Ruzveltovoj ulici, tada Grobljanskoj, koju su komunistički ilegalci zapalili 26. jula 1941. godine. To je poslužilo kao inspiracija za drugu epizodu „Otpisanih“ pod nazivom „Garaža“. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Igrana serija „Otpisani“ jedna je od najgledanijih koje je Televizija Beograd, današnja Radio-televizija Srbije, proizvela u svojoj šest decenija dugoj istoriji. Igrana serija „Otpisani“ je po definiciji delo fikcije, ali izgleda da to mnogi nisu u stanju da razumeju jer ne mali broj ekstremista kritikuje ovo ostvarenje sa pozicije istinitosti, kao da je u pitanju dokumentarac; pritom je to legendarna, kultna serija, omiljena u narodu, u kojoj je briljirao cvet srpskog glumišta, i koju treba poštovati, odbacujući ideološke podele.

Ali nije u „Otpisanima“ baš sve fikcija, premda ima mnogo umetničke slobode i maštovitosti. Mnoge epizode inspirisane su stvarnim događajima, premda uz dosta preterivanja. Akcije komunističkih ilegalaca u okupiranom Beogradu tokom Drugog svetskog rata bile su mahom ograničene na likvidacije domaćih izdajnika, ljotićevaca, nedićevaca, običnih denuncijatora, Rusa u sastavu njihovog zaštitnog korpusa (o kojem smo opširno pisali), bivših komunista koji su izdali partiju.

Izdvaja se atentat na zboraša Đorđa Kosmajca, istaknutog kolaboracioniste i agenta Specijalne policije te zamenika upravnika logora na Banjici, koji je izvršen na Dorćolu 6. marta 1942. godine. Ali bilo je i nekih drugih, spektakularnih akcija. Recimo — akcija spasavanja Aleksandra Rankovića koji je uhapšen i mučen pa prebačen u Očnu bolnicu u Džordža Vašingtona, ondašnjoj Vidinskoj. Komunisti, njih šezdesetak, delujući po direktnom naređenju Josipa Broza koji je u tom trenutku i dalje bio u Beogradu, blokirali su 29. jula 1941. godine čitavu ulicu ne bi li oslobodili „Marka“, u čemu su i uspeli. Čak su i Nemci čekali u saobraćajnom krkljancu koji je nastao, ne znajući šta se dešava, a jedan od njih je tom prilikom i ubijen, kao i kvislinški stražar Aranđel Jovanović.

Neko je skupio hrabrost i bacio mastilo na ovaj nacistički mural u okupiranom Beogradu 1941. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Zatim je tu takođe i akcija spasavanja Ivanke Muačević-Nikoliš i njene novorođene ćerke krajem januara 1942. godine; ove dve akcije, spasavanje „Marka“ i Ivanke, poslužile su kao inspiracija za prvu epizodu „Otpisanih“ koja nosi naziv „Bolnica“.

Zanimljivo, samo tri Nemca su tokom rata ubijena u Beogradu, i svu trojicu ubili su komunisti, iako su ravnogorci imali daleko razvijeniju ilegalnu mrežu u glavnom gradu; nakon ubistva Kosmajca okupator i njegovi saradnici počistili su komuniste iz prestonice, dok su pristalice Draže Mihailovića uglavnom izbegavale sukobe i „pripremale se za opšti ustanak“ koji je valjda trebalo da nastupi kada bi Nemci već krenuli da odlaze usled poraza na svim frontovima (što je bila pogrešna kalkulacija koja je dovela do pobede komnunista).

Vredna pomena je i komunistička akcija paljenja garaže Vermahta 26. jula 1941. godine u Ruzveltovoj ulici, ondašnjoj Grobljanskoj. Garaža, odnosno „Nemački auto-servis“, nalazila se, kažu, na mestu današnjeg Hotela „Zira“, a prema okupatorskim izveštajima vidi se da je tom prilikom uništeno devetnaest kamiona i automobila. Ovo je vrlo maštovito obrađeno u drugoj epizodi „Otpisanih“ koja nosi naziv — „Garaža“.

Komunisti su, inače, proračunato udarali na objekte i postrojenja koja su bila stavljena u službu mrskom okupatoru, pa su tako 1. avgusta 1941. godine postavili dve bombe u jednoj stolarskoj radionici, a dve sedmice kasnije u fabrici „Beometal“.

17-godišnji Slavoljub Slava Ković, mladi partizan kojem su ljotićevci nožem urezali zvezdu petokraku na čelo jer je trpeo mučenje a da nije odao nijedno ime. Streljan je januara 1942. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Što se ravnogorskih agenata tiče, to što nisu tukli po okupatoru ne znači da nisu imali akcije protiv njihovih saradnika. Imali su barem dve, u poznoj fazi okupacije Beograda. Zna se pouzdano da je od njihove ruke stradao šef Nedićevog kabineta pukovnik Miloš Masalović, kog su 8. marta 1944. godine ubile njegove predratne kolege, kapetan Dragutin Milivojević i poručnik Miroslav Nikolić. Ovaj atentat se odigrao u Braničevskoj ulici na Vračaru, dok se atentat na Cvetana Ceku Đorđevića, funkcionera Nedićevog ministarstva unutrašnjih poslova, odigrao 18. maja iste godine ispred njegove avalske kuće.

Pitanje je, međutim, u kojoj su oni meri delovali po uputstvima samog generala Mihailovića jer u je tim trenucima ovaj već bio u dosluhu sa Nedićem i Ljotićem, spremajući se za neminovni odlazak Nemaca i sudbonosnu bitku protiv partizana; po rečima samih Nemaca (recimo, Hermana Nojbahera) bio je u dosluhu i sa njima, doduše oportunističkom, proizašlom iz želje da prigrabi njihovo oružje i položaje kako bi lakše pobedio komuniste (Draža nije bio proosovinski nastrojen kao što je to predstavljeno nakon rata, mada njegove jedinice jesu ulazile u kolaboraciju iz koristi).

Ako su ipak delovali po njegovim naređenjima, što je vrlo moguće, to onda vrlo lepo ilustruje haos koji je vladao u zemlji. Ali u Beogradu i ne toliko, barem ne do oktobra 1944. godine. Beograd je, tokom nemačke okupacije, bio manje-više mirna oaza u vihoru uništenja.

Četnici batinaju zarobljenog partizana u Topoli 1943. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

(P. L.)