Zašto je hoklica na sklapanje simbol škotskog otpora Englezima

"Trostruki portret kralja Čarlsa I", Antonis van Dajk, 1635-1636. Foto: Wikimedia Commons/Google Cultural Institute

Još od prvih godina sedamnaestog veka, Škotska crkva, uspostavljena po episkopalnom principu, ležala je na istim osnovama kao i njena srodnica Anglikanska crkva, ali je bila mnogo više puritanska i po doktrini i po praksi.

Preporučujemo

Škotski kralj Džejms VI iz dinastije Stjuart postao je 1603. godine kralj Engleske kao Džejms I, čime su po prvi put ujedinjene krune dve zemlje, koje su tako stupile u personalnu uniju i ostale razdvojenih institucija ali s istim monarhom, koji je mahom sada prebivao u Londonu (Velika Britanija će nastati tek 1707. godine).

Njegov sin Čarls I došao je 1633. godine u edinburšku katedralu Svetog Džajlsa radi krunisanja za kralja Škotske, u društvu novog kanterberijskog arhiepiskopa Vilijama Loda; ovenčan je po punom anglikanskom obredu i narednih je godina pokušao da progura reformu Škotske crkve kako bi se ona što više usaglasila sa Anglikanskom. Imenovao je s tim ciljem komisiju koja je imala da sroči novu Knjigu opšteg bogosluženja (ili Opšti molitvenik), prigodnu za svoje škotske podanike, i dao ju je u štampu 1637. godine.

Neredi u škotskoj katedrali u Edinburgu zbog promene opšteg molitvenika jula 1637. godine. Žena po imenu Dženi Gedes prva je bacila hoklicu na sveštenika i pogodila ga u glavu. Foto: Wikimedia Commons/Scotland, A Concise History, Fitzroy Maclean, Thames and Hudson 1991

Ovo je izazvalo buru negodovanja među Škotima, koji su se suprotstavili svom sopstvenom ali poengleženom kralju. Prvo njeno korišćenje u katedrali Svetog Džajlsa 23. jula dovelo je do ustanka. Tom prilikom, kada je Džejms Hanej dekan Edinburga, počeo da čita delove iz novog Opšteg molitvenika, izvesna Dženi Gedes, pijačna prodavačica ili piljarka, gađala ga je svojom hoklicom u pogodila pravo u glavu.

Neki izvori pominju hoklicu na sklapanje, drugi pak da je u pitanju bio tronožac. Šta god, dok je hoklica letela ona je viknula nešto što se teško prevodi, ali što otprilike glasi: „Vrag ti dao grč u trbuhu, lažni lopove: smeš li misu kazivati u moje uho?“ (škot. De'il gie you colic, the wame o' ye, fause thief; daur ye say Mass in my lug?).

Ovo je izazvalo opštu pometnju i gomila je počela da viče i da sveštenstvo gađa Biblijama, hoklicama, štapovima i kamenjem. Jedan svedok događaja, Džon Prebl, novinar i pisac, kasnije je tvrdio da je pitanje „smeš li misu kazivati u moje uho?“ bilo zapravo upućeno čoveku koji je pokorno odgovarao na liturgiju, a da je Dženi Gedes bila jedna od nekoliko žena koje su bile plaćene da dođu ranije kako bi sačuvale mesto svojim pokroviteljima.

Suđenje engleskom kralju Čarlsu I 1649. godine u Londonu dovelo je do njegovog pogubljenja. Foto: Wikimedia Commons/"The Phelps Family of America and their English Ancestors" by Judge Oliver Seymour Phelps and Andrew T. Servin

U svakom slučaju, snage reda su izbacile bundžije, ali su ovi nastavili da udaraju po vratima hrama i da kamenjem gađaju prozore. No tu nije bio kraj: iza ovoga su usledili nemiri na ulicama, koji su se proširili i u druge gradove. Bilo je neophodno stupiti u pregovore sa pobunjenim delovima stanovništva, ali je Čarls na sebi svojsten način odbio svaku mogućnost da razgovara sa protivnicima.

To je izazvalo nove nemire i Škoti su februara 1638. godine potpisali Nacionalni kovenant, odnosno sporazum, čime su odbili mogućnost prihvatanja novog Opšteg molitvenika dok ne prođe raspravu u škotskom parlamentu i opštoj skupštini Crkve. Novembra meseca su iz iste izbacili sve episkope i arhiepiskope, i potom je nanovo utemeljili na osnovama koje su bile čisto prezviterske. Čarls je reagovao tako, što je pokrenuo Episkopske ratove, kojima su počeli Ratovi tri kraljevstva (Čarls je bio monarh Škotske i Engleske, i u vrlini te činjenice Irske).

Episkopske ratove Čarls je izgubio nedugo potom, a 1649. izgubio je i sopstvenu glavu, kada mu je ona doslovno, na vrhuncu Engleskog građanskog rata koji je počeo sedam godina ranije, odsečena nakon suđenja za izdaju. Što se tiče Dženi Gedes, ima ih koji misle da ona nije ni postojala, ali uprkos toj skepsi malobrojnih istoričara ona živi u edinburškoj tradiciji, kao i njena hoklica, koja je postala svojevrsni simbol otpora Englezima, iako je zapravo bila uperena protiv njihovog poengleženog kralja.

(P. L.)