Ovako je hodža zaklinjao na vernost muslimane u kraljevskoj srpskoj vojsci (FOTOGRAFIJE)

Postoje mnogi ljudi koje će iznenaditi ova fotografija, nastala tokom najslavnijeg perioda moderne srpske istorije, pokrenute o Sretenju 1804. godine na zboru u Orašcu. Period je to naših Oslobodilačkih ratova vođenih praktično tokom čitave druge decenije dvadesetog veka, od trenutka kada smo o jeseni 1912. Osmanskom carstvu sa našim saveznicima objavili rat, pa sve do pred zimu 1918. kada smo dokusurili Austrougarsku monarhiju.

Na toj fotografiji vojnog sveštenika Rista Šukovića, koji je služio u Limskom odredu, vidimo „hodžu koji zaklinje na vjernost muslimane srpske vojske“, kako glasi njen zvanični opis u digitalnoj kolekciji „Veliki rat“ koja se nalazi na sajtu Narodne biblioteke Srbije, gde smo fotografiju i pronašli.

Preporučujemo

Pitanje je, međutim, kada je TAČNO nastala ova slika; iako nekima možda deluje svejedno, daleko je od toga, jer su konteksti potpuno drugačiji. Ako se datira na period pre početka združene nemačko-austrougarsko-bugarske ofanzive na Kraljevinu Srbiju krajem leta 1915. godine, onda su ovo verovatno muslimani sa prostora Stare Srbije, dakle možda Raške, možda Kosova i Metohije, možda Makedonije — uglavnom sa zemljišta koja su faktički priključena našem kraljevstvu 1912. a službeno naredne godine, kao ishod povoljnog vojevanja protiv Turske i potom bivše saveznice Bugarske tokom Balkanskih ratova.

"Iz Novog Pazara: Srbi muslimani uzimaju ovdes na sred ulice". Tako glasi originalni potpis ove slike objavljenje 1913. u listu "Balkanski rat u slici i reči". Foto: Balkanski rat u slici i reči/unilib.rs

Prizor je na slici tako savršeno usklađen sa „Proklamacijom o prisajedinjenju oslobođenih oblasti Kraljevini Srbiji“ koju je Njegovo Veličanstvo kralj Petar I Karađorđević potpisao u nedelju 7. septembra 1913. godine u Ribarskoj Banji kod Kruševca. U pratećem proglasu „Mome dragom narodu“, kralj svim svojim novim podanicima veli: „Svi ćete biti pred zakonima i pred vlastima jednaki. Vera svačija, imanje i ličnost biće poštovani kao svetinja.“ Bilo je to takođe u savršenom skladu i sa zvaničnom nacionalnom ideologijom Crne Gore, po kojoj su takođe Srbi bili narod podeljen na pravoslavne, katolike i muslimane.

Međutim, ako je fotografija tada nastala, onda su malo posle njenog postanka pojedini pripadnici iz redova bošnjačkog naroda, tada se govorilo — domaćih muslimana, kao pripadnici zloglasnih šuckora, zajedno sa pojedinim Hrvatima, činili strašna zverstva nad srpskim življem po austrougarskoj provinciji Bosna-Hercegovina, podstrekivani od strane okupacionih vlasti kojima je išlo na ruku da se međusobno zakrvimo.

Nema dokaza da su pripadnici srpske vojske zločinima uzvraćali na te zločine, barem ne protiv naših muslimana, mada ima indicija da su mestimično činjeni protiv Albanaca (naša istoriografija nikada se time nije bavila, ali Dimitrije Tucović je o tome otvoreno pisao, pre nego što je na Kolubari poginuo u borbi za slobodu svog naroda, žrtvujući se na oltaru otadžbine samo zato da bi danas velike patriote mogle da ga nazivaju „komunjarom“ i izdajnikom jer im se ne uklapa u mantru o našem savršenstvu i bezgrešnosti).

Srpski vojnik sa dva Turčina, u stvari poturčena Srbina, na kapiji ispred Dušanovog Grada iznad Skoplja, 1913. godine. Foto: Balkanski rat u slici i reči br. 13/unilib.rs

U prilog ovakvog datiranja fotografije ide zvanični opis (kasnije nije bilo „srpske vojske“ jer je stvorena KSHS), ali i zastava koju drži barjaktar: položaj bele boje na njoj snažno indicira da je u pitanju srpska crveno-plavo-bela trobojka (kasnije je zastava bila plavo-belo-crvena). Pritom se nalazi u zbirci „U borbi za oslobođenje 1914—1918.“

Ipak, pomenuta zbirka kao procenjeni datum navodi: „posle 1918“, dakle, stavlja se u period Kraljevine SHS odnosno Jugoslavije, čiji je raspad tokom Drugog svetskog rata bio praćen velikim zločinima sa svih strana, prema svima. Mi smo brojčano najviše stradali, ali popisi žrtava pokazuju da su procentualno najviše izginuli baš — domaći muslimani. I to uglavnom od ruku srpskih četnika, mada ne isključivo.

Zato je ova fotografija značajna i sa te društvene strane: ona demonstrira jednu višu i bolju stvarnost, inkluzivnu prirodu Kraljevine Srbije, njenu toleranciju i želju za trajnim pomirenjem. Klali smo se i međusobno ubijali vekovima pre nastanka ove slike, ali to vlasti naše ondašnje države nije sprečilo da im pruže ruku, niti je ovog hodžu i ove muslimane sprečilo da je prihvate i stegnu. Niti je sprečilo sve ostale hodže, i sve ostale muslimane koji su bili deo kraljevske srpske vojske.

VIDEO: Šta bi se sa svetom desilo da je Srbija bila uništena u Prvom svetskom ratu?

(P. L.)