Crkve, manastiri i kraljevski dvorci Nerodimlja, i crni bor koji je zasadio car Dušan: Kratka priča iz istorije srpskog Kosova

„Ženidba cara Dušana“, Paja Jovanović, 1904. Foto: Wikipedia/Ranko Nikolić

Krajem trinaestog ili početkom četrnaestog veka, svakako pre 1321. godine u kojoj se ono pominje u Gračaničkoj povelji kralja Stefana Uroša II Milutina, Srbi su po unapred izrađenom planu naših inženjera, prokopavanjem kanala koji je povezao tok Nerodimke sa jednim izvorom Sitnice, napravili veštačko jezero koje se nalazilo na prostoru današnjeg Uroševca a koje je isteklo nakon velikog zemljotresa u šesnaestom veku.

Preporučujemo

Zvalo se Svrčinsko jezero i tokom dobrog dela prve polovine četrnaestog stoleća, za kraljevanja pomenutog Milutina te njegovog sina Stefana Uroša III Dečanskog, služilo je kao svojevrsna prestonica srpske države, mada ne isključiva. U središtu jezeru postojalo je ostrvo na kojem se nalazio zamak Svrčin, koji je imao odbrambenu ulogu pošto su vladari lako mogli da se prebace tamo u slučaju neke veće opasnosti.

Deo karte Martina Valdsemilera iz 1520. godine sa prikazanim Svrčinskim jezerom i dvorcem Svrčinom na njegovom ostrvu. Foto: Wikimedia Commons/CrniBombarder!!!

Ali nisu živeli u Svrčinu, već u neutvrđenim dvorcima i letnjikovcima koji su bili načičkani na obali jezera i nedaleko od nje. Ti dvorski kompleksi nalazili su se u Štimlju i Paunima, koji su bili na samoj obali jezera, te u Nerodimlju, na obali reke Nerodimke. Korišćeni su do samoga kraja vladavine Kuće Nemanjić: ekspanzija iz Dušanovog doba donekle je smanjila značaj svrčinskih dvoraca, ali se sa njihovom upotrebom nastavilo, pa je i car Uroš V u Nerodimlju sagradio letnjikovac.

SRBI U SREDNJEM VEKU BILI GENIJALCI: Oko veštačkog jezera sagradili smo dvorce iz bajke (FOTO)

Zna se da je lipljanski episkop posedovao ribnjake i vodenice na potezu od nastanka Sitnice do izvorišta Nerodimke, pa je sve to svakako bio bajkoviti prizor. Posebno što je ceo kraj, pored vladarskih palata i vila, bio načičkan i crkvama i manastirima. Jedan od njih je bio manastir iz četrnaestog veka čiji je katolikon bila crkva Svetih Arhangela u Nerodimlju.

Crkva Svetih Arhanđela u čijoj je porti bio crni bor koji je zasadio car Dušan. Albanci su posekli i spalili bor, a crkvu minirali i uništili. Foto: Wikipedia/Gajdario

Najverovatnije je u pitanju zadužbina cara Stefana Uroša IV Dušana Silnog, koji je i kod Prizrena svoju glavnu zadužbinu posvetio upravo Svetim Arhangelima (tom manastiru „nije bilo ravnog pod Suncem“), a u prilog toj tezi ide i predanje srpskog naroda iz tog kraja koje kaže, da je veliki crni bor koji se nalazio u porti crkve zasadio lično Stefan Dušan.

Narodna predanja kriju više istina nego što je nauka spremna da prizna, a ovo svakako nije neka fantastika. Ako je bio ktitor, a verovatno jeste, mogao je i simbolično da zasadi bor, koji svakako nije sam od sebe nikao na tom mestu. Albanski fašisti su juna 1999. godine crkvu demolirali, zapalili i minirali, a crni bor Dušanov posekli i spalili, svesni njegove duhovne snage i moći. Drvo nekog svog vladara na tom prostoru nisu mogli da nađu.

Crkva Uspenja Bogorodičinog u Nerodimlju, koju su podigli Nemanjići. Albanski teroristi su je srušili 1999. Foto: Wikipedia/Gajdario

Inače, možda je interesantno dodati i to, da je u Nerodimlju ustanovljeno da se na prostoru groblja pri jednoj drugoj crkvi, posvećenoj Svetom Nikoli, nalaze ostaci vizantijske palate koja se datira u šesti vek i koja je vrlo verovatno podignuta za carevanja Justinijanovog.

Bogato ukrašena freskama po zidovima, mozaicima sedam grčkih mudraca na podovima uz njihove najznačanije misli ispisane na latinskom, sa raskošnim bazenom u središtu kompleksa, izgleda je služila kao dvorac kralja Milutina, kako je prvobitno i bila klasifikovana. Napadom na jedan od dvoraca koji su se nalazili u Nerodimlju, možda baš na taj, Dušan je svrgnuo svog oca Stefana Dečanskog, izvršio „državni udar“ i prisvojio presto.

(P. L.)