Muslimanski trgovci robljem bili najveće zlo čovečanstva: Okovali 18 miliona Evropljana i Afrikanaca, a pakao trajao sve donedavno

Zanzibarsko dete-rob fotografisano oko 1890. godine. Originalni natpis glasi: „Kazna arapskog gospodara zbog manjeg prekršaja“. Foto: Wikimedia Commons/collections.rmg.co.uk

Zloglasna arapska trgovina robljem jedna je od najstrašnijih i najdugotrajnijih u ljudskoj istoriji, a sprovođena je na prostoru Zapadne Azije te Severne, Istočne i jugoistočne Afrike, kao i u onim delovima Evrope koje su u nekim istorijskim trenucima Arapi kontrolisali, što se pre svega odnosi na Iberijsko poluostrvo i Siciliju.

Središte te trgovine — o kojoj se danas srazmerno manje govori nego o nekim drugim koje zvuče atraktivnije (tu nadasve mislimo na zbivanja u Sjedinjenim Američkim Državama, u koje su robovi do početka devetnaestog veka i stizali baš preko Arapa koji su „hvatali“ crnce po Istočnoj Africi) — odnosno glavne robovske tržnice, bile su na Bliskom istoku i u Magrebu (zapadni deo Severne Afrike), a jedna od najznačajnijih nalazila se u istorijskom i kulturnom centru Tombuktuu, danas gradu u centralnom Maliju.

Zanimljiva karakteristika arapske robotrgovine donekle je povezana sa egalitarnom prirodom islama kao religije: premda vera koju je je propovedao poslanik Muhamed dozvoljava ropstvo kao instituciju (iako preporučuje oslobađanje robova), ona takođe ne zna za rasne i nacionalne podele. To znači da su robovi kojima su Arapi trgovali bili beli, crni, „smeđi“, i svih mogućih narodnosti.

Prikaz kretanja arapske trgovine robljem sa najznačajnijim žarištima i gradovima u kojima su se nalazile najvažnije tržnice. Foto: Wikimedia Commons/Runehelmet/Aliesin

Šta više, nije bilo ni verskih podela u tom pogledu, pa su čak i arapski i drugi muslimani mogli biti robovi, iako sam Kuran to izgleda onemogućava. Manje je čudno to što sami robotrgovci nisu nužno bili Arapi, jer uvek su bili muslimani, zbog čega se u današnjoj istoriografiji ne govori više toliko o arapskoj trgovini robljem kao nekada, koliko o muslimanskoj, pa čak i o striktno berberskoj.

Berberi su, za one koji ne znaju, starosedelačko stanovništvo Magreba. Danas ih ima od dvadeset do trideset miliona sveukupno (premda neke procene idu i do pedeset miliona duša) i pretežno žive u Maroku, Alžiru, Libiji i Tunisu, ali ih ima i južnije, dok značajan broj živi i u Francuskoj (Zinedin Zidan je poreklom Berberin).

Tokom osmog i devetog veka, u periodu Fatimidskog kalifata, većina robova bili su evropskog porekla, a u okovima su završavali otimanjem na okupiranim područjima ili prilikom pohara obalskih krajeva našeg kontinenta.

„Kapetan Kroker zapanjen u Alžiru, svedoči o jadu i bedi hrišćanskih robova okovanih u gvožđe dok ih nevernici bičevima teraju kući posle rada“, glasi originalni potpis ove ilustracije iz jula 1815. godine. Foto: Wikimedia Commons/archive.org

Te gusarske pohare nisu prestale nakon toga: iznenadićete se kada čujete da su tokom juna i jula 1627. godine pirati iz Maroka i Alžira, pod nominalnom vlašću osmanlijskoga sultana, u dva odvojena navrata izrvšili napad na Island kojom prilikom su oteli i u roblje odveli 400—800 nedužnih seljana koji nisu znali šta ih snašlo. Dobacili su, dakle, čak do Islanda! Toliko su bili odvažni, samopouzdani i bahati!

Ono što posebno začinjava čitavo to zamešateljstvo je podatak, da ih je predvodio poturčeni holandski gusar Jan Jansun, tada već poznat kao Murat Rejs Mlađi, koji je islam prigrlio nakon što su ga Mavri zarobili 1618, u njegovoj 48. godini života, nakon čega je postao vatreni musliman koji je preobratio mnogo svojih sunarodnika i drugih Evropljana. Dobar deo onih koje je odveo do Islanda zapravo su bili evropski konvertiti.

Pohare i otimanja bili su samo neki od metoda kojima su „stvarani“ novi robovi, jer bilo i „regularnih“: dete rođeno od robova bilo je rob, ljudi su zbog dugova postajali okovani. Ali procena kaže da je u periodu 650—1900. godine, dakle za skoro milenijum i po postojanja ove prakse, između 10—18 miliona ljudi porobljeno u Evropi, Aziji, Africi: od Skandinavije preko Engleske i Irske do Holandije i Španije, od Sahare preko Crvenog mora do Indijskog okeana, od Kavkaza i Zakavkazja do Srednje Azije.

„Robovska tržnica u Kairu“, slika Dejvida Robertsa iz 1848. godine. Foto: Wikimedia Commons/United States Library of Congress

Tokom osamnaestog i devetnaestog veka sveži potok novih robova dolazio je pre svega iz jugoistočne Afrike, posebno nakon što je procvetao Zanzibarski sultanat, i posebno nakon što su evropske sile uspele da obuzdaju i unište gusarenje u Sredozemlju.

Arapska reč „zindži“ znači „crnci“ i praktično je sinonim za „roba“, dok su pomenuti deo „crnog kontinenta“ arapski kartografi nazivali Zindž. Već u desetom stoleću njihov geograf Šamsudin el Mukadasi za stanovnike Zindža veli da su „ljudi crne kože, ravnih noseva, kovrdžave kose, te slabog razumevanja i pameti“. Dakle, porobiti ih bilo je u redu što se njih tiče.

Sveukupno gledano u tom vremenskom rasponu od hiljadu četiri stotine godina, ogromna većina prve generacije robova za života se nije uspevala da oslobodi (dešavalo se da njihovu slobodu otkupe rođaci iz otadžbine), pa njihovi potomci danas žive u krajevima u koje su odvedeni i prodati, a da pojma nemaju o svom stvarnom etničkom poreklu. U stvari, ono više i nije važno. Jednostavno, stopljeni su sa starosedeocima, ako se o starosedeocima bilo gde na ovom svetu koji se neprestano hiljadama godina menja uopšte i može govoriti.

(P. L.)