Rimski papa pokrenuo Prvi krstaški rat na poziv pravoslavnog cara upomoć, a mi danas prozivamo katolike zbog toga. Gde je tu logika?

Krstaški rat na savremenom ilustraciji. Foto: Profimedia/Alamy

Među delom pravoslavnog sveštenstva i teologa, kao i laika, posebno među onima koji su izrazito neprijateljski nastrojeni prema Rimokatoličkoj crkvi (da nas ne shvatite pogrešno, i kod njih postoji srazmerno isti broj onih koji su izrazito neprijateljski nastrojeni prema nama) postoji neobična potreba da se na najneverovatnije načine, često i dvolične, dokazuje da smo mi u pravu a oni u krivu, da je naše „pravo hrišćanstvo“ bolje i verodostojnije od njihovog „iskvarenog i jeretičkog“.

Preporučujemo

Argumenata ima pregršt. Od tvrdnje da pravoslavlje polaže u misticizam dok rimokatoličanstvo ima izrazito pravnički karakter (gde se smeće s uma da je naš osnovni argument protiv Rima upravo pravnički, naime, da ni na jednom vaseljenskom saboru nigde nije eksplicitno napomenuto da je rimski patrijarh prvi u vlasti, te da je Rim nekanonskim putem, dakle uslovno rečeno „nezakonitim“, bio izmenio Simvol vere u drugoj polovini prvog milenijuma, što je sve istina; konačno, smeće se s uma da je Romejsko carstvo kao tvorac i nosilac onoga što danas zovemo pravoslavljem, prednjačilo na pravnom polju tokom čitavog srednjeg veka, što je priličan izvor ponosa kod današnjih Grka) pa sve do kritike da su pokretali osvajačke pohode u ime Hrista.

Na stranu što je to tek jedna moguća interpretacija krstaških ratova (jednako je validno reći i da su „oslobađali Svetu zemlju“), na stranu čak i to što smo i mi i Rusi i svi drugi pravoslavni narodi vodili iste ili slične verske ili pseudoverske ratove protiv muslimana, koji su možda iz našeg ugla bili oslobodilački ali koji su iz njihovog bili osvajački (koja je suštinska razlika između Prvog krstaškog rata koji je imao za cilj da „oslobodi Svetu zemlju“ i našeg Prvog balkanskog rata kojim smo oslobodili našu Svetu zemlju — Kosovo?), dakle, na stranu sve to, takva kritika je pre svega licemerna.

Sabor u Klermonu na kome je papa Urban II pozvao na Prvi krstaški rat, kao odgovor na poziv u pomoć vizantijskog cara Aleksija II Komnina. Foto: Wikimedia Commons/Gallica Digital Library

Licemerna je zato, što je Prvi krstaški rat, koji je uzrokovao sve ostale, pokrenut na poziv pape rimskog Urbana II zbog jedne stvari koja je s nama pravoslavcima u direktnoj vezi.

Uprkos tome što je pojednostavljivanje reći, da je ovaj poglavar Latinske crkve pozvao na ono što će postati Prvi krstaški rat samo zbog te jedne stvari, ili da je taj poziv zbog toga prihvaćen od strane zapadnoevropske vlastele, ili da je ona bila najvažnija, jer, mnogo je tu različitih faktora igralo svoju ulogu — dakle, uprkos svemu tome stoji, da je TO bio okidač, da je TO ono što je ceo točak zbivanja pokrenulo.

Ali, šta je bilo TO? TO je bilo poziv romejskoga cara Aleksija I Komnina upućen episkopu Rima, pomenutom papi Urbanu II, preko izaslanika koje je poslao na Sabor u Pjačenci, održanom o martu 1095. godine. Bio je to poziv upomoć.

Jer, situacija na istoku hrišćanstva bila je katastrofalna, posebno po Vizantiju. Ukratko, Turci Seldžuci su Romejima oteli čitavu Anadoliju (ostao im je bio samo komadić severozapada), dok su unutrašnje borbe među samim Seldžucima, pa i šire, među različitim muslimanskim frakcijama, potpuno poremetile i onemogućile normalno funkcionisanje hodočasničkih putovanja, što hrišćana sa Zapada što sa Istoka.

Petar Pustinjak propoveda običnom svetu pre nego što će ih povesti na Seljački krstaški rat koji je prethodio onom pravom. Foto: Wikimedia Commons/gutenberg.org

Znaci saradnje između Rima i Carigrada postojali su u godinama koje su prethodile jer su Aleksije i Urban radili na pomirenju dve najvažnije patrijaršije u nadi da će okončati šizmu do koje je došlo četiri decenije ranije. Pritom je Aleksije verovao da je vojna saradnja sa Zapadom jedini put ka vraćanju izgubljenih teritorija, dok je kod Urbana možda tinjala i nada da će pozitivni odgovor na molbu vizantijskog vladara jedinstvo Crkve obnoviti povoljno po papsko prvenstvo, dakle, da će, ako bude pomogao Grcima u trenutku kada im je pomoć bila najpotrebnija, istočne patrijaršije priznati njegovu prevlast. Doduše, ovo drugo je čista spekulacija, ali savršeno realna.

U svakom slučaju je rasprava o tim motivima nemoguća, jer niko ne zna šta je drugom čoveku u srcu, ali činjenica je, da je papa Urban II za drugu polovinu novembra iste godine zakazao Sabor u Klermonu na kojem se okupila ogromna većina svetovnih i crkvenih glava Zapada, i na kojem je pozvao zapadne hrišćane da priteknu u pomoć svojoj braći na Istoku.

Šta je tačno rekao, ne zna se, jer postoji više različitih verzija tog govora i sve su zapisane naknadno, nakon oslobađanja Jerusalima, ali se sve verzije slažu da je govorio o potrebi eliminacije nasilja u evropskom društvu (borbe među feudalcima, posebno u Francuskoj, bile su bespoštedne, zbog čega su pod pretnjom izopštenja iz Crkve uvedena vremenska ograničenja u tom pogledu, te zaštita crkvene imovine, poljoprivrednih dobara i nenaoružanih sveštenika), zatim o potrebi da se pomogne Grcima koji su tražili pomoć, o zločinima nad hrišćanima na Istoku, i o novoj vrsti rata, oružanom hodočašću, te o oprostu grehova za one koji na tom putu poginu.

Ademar de Montej nosi neko Sveto koplje tokom bitke za Antiohiju u Prvom krstaškom ratu. Foto: Wikipedia Commons/Ginolerhino

Prema tome, papa rimski pozvao je hrišćane pod svojom jurisdikcijom, da krenu u krstaški rat — na poziv pravoslavnog imperatora. Na sve to, krstaši su se zakleli romejskom caru Aleksiju na vernost i na to da će mu vratiti sve teritorije koje budu oslobodili a koje su nekada pripadale Vizantiji. S tim u skladu, u prvoj fazi Prvog krstaškog rata, Grci i Zapadnjaci su zajedno delovali i zajedno oslobodili Nikeju koja se vratila u okvire Romejskoga carstva.

Do raspada ovog saveza je došlo zbog događaja u Antiohiji. Naime, krstaši su nakon opsade zauzeli taj grad ali su se par dana kasnije našli i sami opsednuti ogromnom muslimanskom vojskom; Stefan od Bloa, u tom trenutku iskrcan u Aleksandriji, uveren da je propast pohoda izvesna, kukavički je dezertirao i o situaciji obavestio cara Aleksija koji, umesto da pošalje krstašima vojsku upomoć, kako bi trebalo, ne čini ništa.

Najistaknutiji vođa krstaša, Boemund Tarentski, uz saglasje ostalih predvodnika, nakon razbijanja muslimanske opsade (verski fanatizam je bio presudan među običnim vojnicima, nakon što je pronađeno navodno Sveto koplje, iako su vođe bile skeptične) računao je tu izdaju kao poništavanje svih zakletvi koje su Aleksiju date.

Krstaška pijaca u Jerusalimu. Foto: Wikipedia Commons

Ovde treba imati u vidu jednu stvar: politika je uvek bila za lukave i nečasne prevarante i spletkaroše, ali su čak i po tim standardima, Romeji u srednjem veku prednjačili na tom polju. Njihova prepredenost bila je poslovična, kako među svetovnim tako i među crkvenim velikodostojnicima, u šta su se ondašnji Srbi bezbroj puta uverili.

Ali nikada nisu ondašnji Srbi doveli u pitanje istinitost pravoslavlja zbog ponašanja Grka. Zašto bi? To nema veze sa pravoslavljem već sa ljudskim prokletstvom. Što sve isto važi i za rimokatoličanstvo. Zbog čega, ako carigradski patrijarh protiv nas spletkari ne kažemo da je pravoslavlje zlo, a ako to isto radi rimski papa, kažemo za rimokatoličanstvo? I jedan i drugi gone svoje interese. To što jednoj konfesiji pripadamo a drugoj ne, ne znači da princip može biti drugačije primenjen: princip je princip, a ako se ne primenjuje valjano onda je dvostruki aršin. A ko mrzi dvostruke aršine više od nas Srba, kada smo zbog njih toliko propatili u modernoj istoriji?

Slične besmislene optužbe na račun Rimokatoličke crkve mogu se čuti i u slučaju Četvrtog krstaškog rata čiji je prvobitni cilj bio Jerusalim, ali koji je dobio potpuno drugačiji tok nakon što su Mlečani nahuškali krstaše da za njihov račun osvoje rimokatolički Zadar pa potom i pravoslavni Carigrad.

Dužd Enriko Dandolo, deda srpske kraljice Ane, propoveda Četvrti krstaški rat koji će umesto u Svetu zemlju preusmeriti ka katoličkom Zadru i pravoslavnom Carigradu. Slika Žana Leklera iz 1621. godine. Foto: Wikimedia Commons/wga.hu

To jesu izveli rimokatolici, ali ne za račun pape, budući da je ondašnji papa Inoćentije III izričito zabranio i napad na Zadar i napad na Carigrad, ali doživeo da se krstaši o to ogluše (pismo koje je poslao niko nije ni pročitao vojsci). Kada su osvojili Zadar, on ih je ekskomunicirao, što su predvodnici krstaša takođe sakrili od vojske (kada je shvatio da su nahuškaši, povukao je izopštenje svih ne-Mlečana); a tek nakon što su osvojili Konstantinopolj prihvatio je to kao gotov čin.

Osvajanje Carigrada i varvarsko ponašanje u samom gradu od strane krstaša, opet nema nikakve veze sa samim rimokatoličanstvom nego isključivo sa pomenutim ljudskim prokletstvom. Prozivanje rimokatolika generalno, zbog tog čina, od strane pravoslavnog sveta, nije na mestu i zato, što su Mlečani radili u dosluhu sa vizantijskim princom Aleksijem Anđelom koji je sa njima napravio dil: oni zauzmu Carigrad, sruše Aleksija III a njega zaprestole — on njima obezbedi 10 hiljada romejskih vojnika kao pomoć za krstašenje, održava 500 vitezova u Svetoj zemlji, plati krstaški dug Mletačkoj republici od 200.000 srebrnih marki i stavi Istočnu crkvu pod papinu prevlast (sporazum je nastao bez ikakvog uplita pape koji je, da ponovimo, zabranio napad na Konstantinopolj).

Krstaši su grad zauzeli 18. jula 1203. godine, pomenuti princ je postao car Aleksije IV Anđel, ali malo šta je ispunio od onoga što je obećao. Pokušao je koliko je mogao, zaista je dao sve od sebe da skupi sav novac, ali imperijalna kasa je bila prazna i nije potpuno uspeo u nameri.

Ulazak krstaša u Carigrad, slika Ežena Delakroe. Foto: Wikimedia Commons/The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202. Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH.

Carigrađani su se pritom uzbunili i počeli da ubijaju sve Zapadnjake na koje naiđu, dok su krstaši bili nezadovoljni neispunjenim obavezama. Potom je Aleksije došao u sukob sa njima, ali je pokušao da se izmiri nakon što je narod u Aja Sofiji izabrao suparničkog vladara. Kobno po Aleksija bilo je to, što je za tu mirotvoračku misiju izabrao čoveka snažnih anti-zapadnih stavova, čoveka koji ga je utamničio i udavio 8. februara 1204. godine pa bio izabran za cara Aleksija V Duku Murzufla. Dana 12. aprila krstaši su napali Konstantinopolj i osvojili ga.

Čovek koji je direktno odgovoran za celo to zamešateljstvo bio je Enriko Dandolo, mletački dužd. Petnaest godina kasnije srpski kralj Stefan Prvovenčani uzeo je njegovu unuku Anu Dandolo za ženu, a sa njom je stigla i kraljevska kruna od pape iz Rima. Dakle, po kom osnovu mi sad prozivamo krstaše što su zauzeli Carigrad, kad smo se orodili sa najvećim krivcem za taj čin? Pritom, opet kažemo, ništa od svega toga nema nikakve veze sa rimokatoličanstvom, pa čak nema veze ni sa izvornim krstašenjem, kao što ni sa pravoslavljem nema nikakve veze kada neko naš izvrši pokolj nepravoslavnog življa. To su, prosto, politika i ljudsko prokletstvo.

Kao što je politika i događaj iz prethodnog, Trećeg krstaškog rata, kada je veliki župan Stefan Nemanja nudio na sastanku u Nišu svetom rimskom caru Fridrihu Barbarosi 20.000 srpskih vojnika za napad na Carigrad. Čak se iz izvora može zaključiti da smo mi zajedno sa Bugarima huškali Nemce da napadnu prestonicu pravoslavnog sveta, što oni tada nisu uradili, samo da bi osam vekova kasnije te iste Zapadnjake pljuvali što su to izveli u narednoj generaciji. Nema smisla.

Zašto sveci pravoslavne crkve nisu optočeni dijamantima?

(P. L.)