CELA ISTINA O ČETNIČKOM KONGRESU U SELU BA: Da su pobedili, Jugoslavija bi bila federativna monarhija kao danas Ujedinjeno Kraljevstvo (FOTO)

Draža Mihailović u američkom stripu tokom Drugog svetskog rata. Foto: Milena Đorđević

Politički zemljotres koji je izazvalo Drugo zasedanje Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije u Jajcu dana 29. novembra 1943. godine, danas se mahom nipodaštava, ali onda kada se to zasedanje odigralo svima je bilo jasno da je u pitanju krupni politički događaj kome su vetar u leđa dali snaga i žilavost Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, odnosno partizana, odnosno komunista.

Preporučujemo

Kao reakcija na ovaj događaj, i samo kao reakcija, došlo je do Svetosavskog kongresa u selu Ba, na jugoistočnim obroncima Suvobora pod Rajcem, u periodu 25-28. januara 1944. godine. U svemu se težilo paralelnosti AVNOJ-u, pa je tako bilo delegata iz svih krajeva zemlje, no samo teorijski: dok su u selu Ba bili velikom većinom Srbi (i to mahom iz Srbije), u Jajcu su bili velikom većinom komunisti.

Način izbora 294 delegata, koliko ih je kongresu prisustvovalo, sporan je. Po nekima, većina ih je bila probrana i poslata u selo Ba, od strane mesnih četnika a po političkoj podobnosti; ne računajući, naravno, pet predratnih političkih stranaka koje su imale svoje prisutne ljude ali koje su bile već duboko podeljene i delovale ilegalno u ratnim okolnostima, tako da se o „ovlašćenim“ predstavnicima ne može baš govoriti.

Draža Mihajlović i Dragiša Vasić. Foto: Pogledi.rs

Recimo, dr Živko Topalović je predstavljao Socijalističku partiju Jugoslavije kao njen predsednik, ali je dobar deo stranačkog rukovodstva bio uz Tita; prisutni su bili i predstavnici Samostalne demokratske stranke koja je okupljala Srbe prečane (one iz bivše Austrougarske), Narodne seljačke stranke, Republikanske stranke i Jugoslovenske nacionalne stranke.

Od važnijih delegata valja izdvojiti akademika i advokata Dragišu Vasića, advokata i publicistu dr Stevana Moljevića (koji se držao za glavnog ideologa Ravnogorskog pokreta), sudiju Branu Ivkovića, publicistu i predstavnika muslimanske zajednice u Centralnom nacionalnom komitetu Mustafu Mulalića, narodnog poslanika i predstavnika slovenačkog naroda Antona Krejčija iz Maribora, te Vladimira Predeveca iz Zagreba koji je predstavljao Hrvate.

Međutim, ni način izbora delegata AVNOJ-a kao ni odluke donesene na njemu, premda po izgledu demokratskiji, nisu suštinski bili bitno drugačiji. Članovi zemaljskih antifašističkih veća budućih federalnih jedinica birani su od strane narodnooslobodilačkih odbora; ta veća zatim su slala svoje predstavnike u Jajce na zasedanje AVNOJ-a koji je potom doneo odluku da je AVNOJ „vrhovno zakonodavno i izvršno pretstavničko telo naroda Jugoslavije i vrhovni pretstavnik suvereniteta naroda i države Jugoslavije kao celine“. Metod funkcionisanja AVNOJ-a je stoga imao karakteristike samopotvrđujućeg, maltene kružnog argumenta i bio je svojevrsni „petitio principii“.

Podela Kraljevine Jugoslavije na tri federalne jedinice, u granicama Stevana Moljevića, predložena tokom Drugog svetskog rata, ali pre Kongresa u selu Ba na kojem granice nisu bile određene. Foto: Wikipedia Commons/PANONIAN

Što se tiče odluka donesenih na Svetosavskom kongresu u selu Ba, one su predvidele federalizaciju (mada se zapravo radi o konfederalizaciji) Kraljevine Jugoslavije na čelu sa „narodnim kraljem“ Petrom II, i to na tri jedinice od kojih bi svaka okupila sve Srbe, sve Hrvate i sve Slovence. Srpski entitet bi bio najveći, što je bilo i logično jer Srbi su najrasprostranjeniji jugoslovenski narod, bili i ostali, a i većina delegata su bili Srbi. Sama zemlja bi bila uređena kao ustavna parlamentarna monarhija, utemeljena na demokratskim načelima.

U vreme održavanja ovog kongresa, Ujedinjeno Kraljevstvo je bilo centralizovana država koja je devoluciju vlasti izvela tek pod laburistima krajem devedesetih godina. Jugoslavija bi tako već 1945. godine, da su četnici pobedili, izgledala kao Velika Britanija danas. Da ne dužimo, sledi tekst Baške rezolucije:

„Predstavnici Ravnogorskog pokreta, predstavnici i pripadnici svih demokratskih stranaka u Jugoslaviji, koje su i u neredovnim i redovnim prilikama na svim izborima dobijale poverenje ogromne većine naroda (izuzev Hrvatske seljačke stranke, sa čijim je legalnim predstavnicima za sada dodir onemogućen nasiljem okupatora), kao i predstavnici svih velikih narodnih, nepolitičkih, kulturnih, sportskih, viteških, socijalnih i drugih organizacija koje takođe okupljaju veliku većinu naroda, naročito omladinu:

Na velikom narodnom kongresu održanom u dane 25, 26, 27. i 28. januara 1944. godine u slobodnim jugoslovenskim planinama, a po saslušanju izjave predstavnika jugoslovenske kraljevske vlade, ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva i komandanta Jugoslovenske vojske u Otadžbini, armijskog generala Draže Mihailovića, kao i po saslušanju referata dr Stevana Moljevića, advokata iz Banja Luke, člana Centralnog nacionalnog komiteta Jugoslavije;

Draža Mihailović i četnički vojvoda takovski Zvonimir Vučković. Foto: Arhiva

i referata predstavnika dr Živka Topalovića, novinara iz Beograda, šefa Socijaldemokratske stranke Jugoslavije, inženjera Vladimira Predaveca iz Dugog Sela kod Zagreba, Antona Krejčija iz Maribora, biv. narodnog poslanika Jugoslovenske nacionalne stranke i punomoćnika predstavnika ostalih demokratskih stranaka u Sloveniji; Mustafe Mulalića, bivšeg narodnog poslanika i publiciste iz Lijevna; Velimira Jojića, direktora gimnazije i bivšeg narodnog poslanika Demokratske stranke iz Andrijevice, kao i izjava predstavnika nepolitičkih narodnih skupina, donosi sledeću rezoluciju:

1. 27. marta 1941. godine Jugoslavija je stavom i svojim ulaskom u rat stvorila preokret i uveliko promenila planove neprijatelja. Uz ogromne žrtve, narod Jugoslavije doprineo je svoj udeo opštoj savezničkoj stvari i olakšao položaj Velikoj Britaniji i Sovjetskom Savezu. Iako pobeđena od ogromno nadmnoćnog neprijatelja, Jugoslovenska vojska okupila se oko prvog pokretača narodnog otpora generala Draže Mihailovića i davala otpor neprijatelju, vezujući njegove znatne snage na Balkanu. Zahvaljujući tome, jugoslovenski otpor je danas u punome obimu organizovan.

Kongres sa oduševljenjem i naročitim priznanjem pozdravlja jugoslovensku narodnu vojsku, koja se, pod komandom generala Draže Mihailovića, organizovala u Otadžbini. Ova Prava narodna vojska, pod komandom narodnih starešina i pod stručnim vođstvom narodnih oficira, jeste istiniti branitelj narodnih sloboda i zaloga državne budućnosti svih Jugoslovena.

Pripadnici Ravnogorskog pokreta šiju zastavu negde u Srbiji. Foto: pogledi.rs

2. Kongres pozdravlja i podvlači izjavu komandanta Jugoslovenske vojske u Otadžbini generala Mihailovića da on i vojska pod njegovom komandom jesu i ostaju verni svom vrhovnom zapovedniku Njegovom Veličanstvu Kralju Petru Drugom i ustavnom i zakonskom poretku Jugoslavije, kao i da će poštovati isključivo pravo slobodnog i na demokratskim načelima izabranog narodnog predstavništva, da ustavnim putem vrši organizaciju države.

Ovo, tim pre, što je naš narod za demokratiju davao svoje žrtve, izvojevao bio sebi demokratiju i u njoj živeo onda, kada su neki od onih što danas hoće da ga uče demokratiji, živeli u najcrnjem ropstvu. I samo kroz demokratiju, Srbija je bila osposobljena za velike napore koje je imala da izdrži u velikim oslobodilačkim ratovima 1912-1918. godine. Naš narod je dostojan sebi i svojoj demokratskoj prošlosti 27. marta 1941. prekinuo lažnu igru sa dvadesetogodišnjom demokratijom i, po cenu najskupljih žrtava, stavljajući u pitanje i svoju državu i svoj narodni opstanak, pridružio se velikim demokratijama Zapada u borbi za slobodu i ravnopravnost svih naroda, i malih i velikih, protiv nacizma i fašizma i svih vrsta diktatura.

Isto tako kongres pozdravlja izjavu generala Mihailovića da su lažni svi glasovi da će Jugoslovenska vojska vršiti neku kolektivnu odmazdu, jer Jugoslavija ima svoje pozitivne zakone po kojima će svi krivci odgovarati za ratne zločine, i da će oni koji nisu krivi imati zakonsku zaštitu.

Foto: Arhivska fotografija

Kongres smatra, da su ovom izjavom opovrgnuti svi lažni glasovi o nedemokratskim i diktatorskim težnjama generala Mihailovića i njegove vojske, kao i lažni glasovi da će biti vršena kolektivna odmazda ili ma kakvi proizvoljni i nezakoniti postupci prilikom prelaska u redovno stanje.

3. Kongres ističe kao istorijsku važnu i sudbonosnu činjenicu za budućnost Srba i Hrvata i Slovenaca, da oni u ovom najkritičnijem trenutku svog života, sudbinski povežu sve svoje snage i uistini složno i bratski učine otpor neprijatelju, podjednako kao i svima nasrtajima na njihovu slobodu i nezavisnost, koji mogu doći ma sa koje strane.

U tom smislu kongres sa radošću i odobravanjem prima izjavu prisutnih predstavnika i pripadnika demokratskih stranaka, da su se one voljno potčinile narodnoj disciplini; da su se, sve do obnove države i normalizovanja prilika u njoj, odrekli svake partijske političke delatnosti i da zajedno sa pripadnicima Ravnogorskog pokreta čine Jugoslovensku demokratsku narodnu zajednicu i usvajaju njen program.

Kongres sa radošću i odobravanjem pozdravlja izjavu velikih nepolitičkih, nacionalnih i socijalnih, umetničkih i ostalih skupina i udruženja, ženskih i muških, koja se takođe saglašavaju sa ovom opštom narodnom akcijom.

Četnici na naslovnoj strani američkog časopisa "Newsweek" tokom Drugog svetskog rata. Foto: Milena Đorđević

Kongres ovlašćuje organizacioni odbor, da u dogovoru sa predstavnicima svih gore imenovanih grupa, proširi Centralni nacionalni komitet, koji postaje narodno vođstvo i pomagač kraljevske vlade i državne oružane sile u izvršenju njihovih zadataka na oslobođenju naroda i obnovi države.

4. Kongres postavlja sledeći opštenarodni program:

a) da se u celini obnovi jugoslovenska država i proširi na teritorije na kojima žive Srbi, Hrvati i Slovenci i da se kao minimalno traženje budućoj Jugoslaviji odrede granice prema traženju jugoslovenske delegacije na konferenciji mira posle Prvog svetskog rata.

b) Jugoslavija treba da bude uređena kao federativna država, u obliku ustavne i parlamentarne nasledne monarhije, sa narodnom dinastijom Karađorđević i sa kraljem Petrom Drugim na čelu.

v) Kongres smatra, da je solidnost buduće Jugoslavije uslovljena stvaranjem, na demokratski način, jedne srpske jedinice u državnoj zajednici, koja bi na demokratskim osnovama okupila ceo srpki narod, na njenoj teritoriji. Isto važi i za Hrvate i za Slovence.

David Jovanić, četnik iz Gornje Suvaje kod Srba, Donji Lapac, Lika. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

g) U svim federativnim jedinicama zajedničke države ima se narodu dati mogućnost za zadovoljenje posebnih pokrajinskih: ekonomskih, kulturnih, socijalnih i drugih interesa i potreba kroz široke narodne samouprave. Razgraničenje između Srba i Hrvata izvršeno bez legitimnih predstavnika srpskog naroda, kao i sva druga faktična stanja stvorena pre rata ili u ratu, pod pritiskom nasilja i diktatom okupatora, ne priznaje se.

d) Kongres izražava želju da se još u toku stvaranja ovakve državne organizacije, obezbede preduslovi za korenite reforme: privredne, socijalne i opštekulturne, koje duh vremena nameće i koje budu odgovarale potrebama naroda srpskog, hrvatskog i slovenačkog, sa ciljem da se osnovna načela demokratije provedu ne samo na političkom, nego i na privrednom, socijalnom i opštekulturnom polju.

đ) Državljani Jugoslavije uživaće sva ona politička prava i slobode, koja će garantovati njihov odlučujući uticaj na poslovanje države i samoupravnih tela. Svakom Jugoslovenu biće obezbeđen kulturni uspon i sigurnost od svih vrsta nezgoda u životu.

Četnički vojvoda Uroš Drenović, levo, nazdravlja sa ustašama i domobranima. Foto: Wikimedia Commons/Mladifilozof

5. Kongres konstatuje da je kralj Petar Drugi narodni kralj po ustavu i zakonima Jugoslavije, i da je on po njima obavezan na vršenje svoje kraljevske dužnosti, te smatra da niko u zemlji ni sa strane, nema pravo da ga od ovih dužnosti razrešava ili na njihovo vršenje utiče, da čak ni On sam ne može da napusti vršenje ovih dužnosti, naročito dužnosti vrhovnog komandanta vojske i naročito danas, kada je u zemlji rat, sve dotle, dok ga slobodno izabrano narodno predstavništvo legalnim putem od vršenja ovih dužnosti, ne bi oslobodilo.

Stoga kongres najodlučnije protestuje protiv poznatih odluka ustaško–komunističke manjine (ovo i sve ostalo vezano za neposrednu političku akciju KPJ odnosi se zapravo na odluke donesene tokom Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu; prim. nov), koja u težnji da nametne svoje prevratničke ideje i ostvari politiku svršenog čina, čini bezuspešan pokušaj uzurpiranja narodnih prava i prejudiciranje narodne volje.

6. Kongres najodlučnije osuđuje akciju Komunističke stranke Jugoslavije, koja se odvojila iz opšte narodne zajednice, stvorila svoju partijsku vojsku i čini napore da rušenjem državnog ustavnog poretka dograbi i uzurpira vlast i zavede svoju diktaturu u Jugoslaviji. Komunistička stranka je iščezavajuća manjina, i njene pokušaje političke i socijalističke revolucije, odlučno odbija i osuđuje ogromna većina naroda u Jugoslaviji. Partizansko vojno vođstvo je svojom vojnom nestručnošću i bezobzirnošću prema narodnim žrtvama u velikoj meri doprinelo upropašćenju mase našeg naroda, naročito njegove omladine.

Četnici batinaju pripadnika NOP u Topoli 1943. godine. Posle su se uloge obrnule. Foto: Znaci.net

Komunistička akcija, koja izaziva građanski rat, slabi otpornu snagu naroda protiv okupatora. Komunistička stranka Jugoslavije, da bi popunila svoje slabe redove, na jednoj strani vrši nasilnu mobilizaciju naroda, ugroženog i od okupatora i od ustaša, a na drugoj prima u svoje redove ratne zločince i oslobađa ih od svoje odgovornosti za počinjene zločine. Ona time vređa sve one naše svetle žrtve što, nezaštićene već blizu tri godine, stradaju jedne od okupatora, a druge od njihovih slugu, najviše od ustaša.

Kongres osuđuje pokušaj komunističkog vođstva, da jednostranim odlukama prisvoji sebi prava da menja ustavni poredak Jugoslavije. Te odluke su bez ikakove vrednosti, i vlada Ribar—Broz—Pijade nije nikakva narodna vlada, već jednostrana tvorevina Komunističke stranke Jugoslavije.

Kongres poziva Komunističku stranku Jugoslavije da obustavi svoju štetnu razbojničku akciju na vojnom i političkom polju i da se, kao i sve ostale narodne skupine, potčini u oslobodilačkom ratu opštoj narodnoj disciplini. Svi socijalni i politički preobražaji u našoj državi, imaju se sprovoditi posle obnove države demokratskim metodama i zakonitim sredstvima.

Kongres žali što su, usled nedovoljne obaveštenosti o našim stvarnim prilikama, neki od naših saveznika pridali nezasluženi značaj posebnoj komunističkoj akciji i izražava nadu da će ova pogreška biti ispravljena u opštem interesu jugoslovenske i opšte savezničke stvari utoliko pre, što ova akcija više postaje i ustaška, i biva podržavana od nemačkih satelita i ratnih krivaca u ovom ratu.

Zarobljeni četnici koji su zajedno sa Nemcima napali Tuzlu decembra 1944. godine. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

7. Kongres izražava puno poverenje naroda Jugoslavije da će udruženi narodi, pod vođstvom velikih saveznika Amerike, Velike Britanije i Sovjetskog Saveza, dobiti ovaj svetski rat, u koji je Jugoslavija stupila još 1941. godine, radi borbe za slobodu i demokratiju. Celokupan narod Jugoslavije ostaće im veran i boriće se sa njima zajedno, do pobede demokratije nad nacizmom, fašizmom i svim vrstama tiranije i diktature.

Kongres smatra Atlantsku povelju kao idejnu osnovu borbe za načela narodne i socijalne pravde svih naroda i društvenih slojeva. Kongres očekuje, da će svi saveznici ostati dosledni svojim načelima, ugovorima o savezu i datim obećanima, da će poštovati našu narodnu čast i da će postupiti prema našoj narodnoj državi i njenim legitimnim predstavnicima kao ravnopravnim saveznicima.

Združeni ovim težnjama, narodni predstavnici pozivaju sav narod da se okupi u ovu Jugoslovensku demokratsku narodnu zajednicu i pomogne Jugoslovensku vojsku u borbi za obnovu Jugoslavije i pobedu svetske demokratije.“

Sve navedeno ostalo je bez efekta i primene, za razliku od odluka AVNOJ-a u Jajcu. Uzrok tome samo delimično leži u promeni savezničkih afiniteta, a mnogo više u samim četnicima.

Četnici stoje na zastavi Trećeg rajha. Foto: pogledi.rs

Njihov kongres je bio zakasneo, i došao je u trenutku kada su karte već bile dobrim delom podeljene; hrvatski, slovenački i muslimanski predstavnici nisu zastupali gotovo nikoga iz svojih zajednica; četnike su, uprkos imenu Jugoslovenske vojske u otadžbini, svi doživljavali kao srpsku vojsku; zbog njihovih nesumnjivih odmazda protiv Hrvata i muslimana, odbili su od sebe umerenu, tihu većinu tih naroda; bili su nedovoljno aktivni u borbi protiv okupatora zbog straha od antisrpskih represalija, što nije način da se dobije rat; ponegde su čak otvoreno sarađivali i sa okupatorom i sa drugim kvislinškim formacijama.

Sve u svemu, da je četnička strategija od početka rata bila drugačija, možda bi ovaj nesumnjivo antifašistički pokret — koji je pogrešno procenio da mu je uništenje unutrašnjeg neprijatelja važnije od uništenja spoljašnjeg, koji je često silom prilika bio guran u zagrljaj okupatora, koji je pogrešno mislio da može okupatora da iskoristi bez posledica i bez gubljenja narodnih simpatija, i koji je svojim ljudima dozvolio da deluju na krajnje antijugoslovenski način uprkos deklarativnom jugoslovenstvu — iz Drugog svetskog rata na tlu Jugoslavije izašao kao pobednik.

Svakako bi „Dražina“ Jugoslavija bila daleko drugačija od one koju su stvorili jugoslovenski komunisti. Da li bi bila bolja, veliko je pitanje. Ali, imajući u vidu krvavi raspad Jugoslavije devedesetih godina, veliku patnju i stradanje svih naroda na njenom tlu a posebno srpskog, i imajući u vidu pre svega propast svetskog socijalizma, obnavljanje kapitalističke kraljevine 1945. godine po konfederativnom principu, možda bi bilo puno bolje rešenje za sve nas.

VIDEO: Šta bi bilo da Srbi nisu rekli NE Hitleru

(O. Š.)