MAGIČNI GRAD NA OBRONCIMA KOPAONIKA: Ovo je Koznik, zaboravljena tvrđava kneza Lazara i Rada Oblačića (FOTO)

Koznik, srpska srednjevekovna utvrda podignuta za kneževanja Lazara Hrebeljanovića u drugoj polovini XIV veka. Foto: Wikimedia Commons/Mladen Tošev

Teško je čitati o srpskom srednjevekovlju a ne razmišljati o tome šta bi bilo da je bilo, da Turci nisu nagrnuli i zaposeli ove prostore, učaurili ih u vremenu te zaustavili naš i razvoj svih ostalih balkanskih naroda. Još je teže kada bacimo pogled na fizičke ostatke tog našeg "zlatnog doba" i pomislimo da bi, da nije bilo Osmanlija, to danas bila neka izvanredna stara vlastelinska palata umesto prostih ruševina.

Preporučujemo

Tvrđava Koznik — smeštena na kupastom bregu sa oštrim stenama na tri strane koje onemogućavaju prilaz, na 921 metru nadmorske visine, oko osam kilometara zapadno od Aleksandrovca i desetak kilometara severno od Brusa — rađa upravo takve melanholične misli.

Podignuta je verovatno za vreme kneza Lazara Hrebeljanovića, tokom sedamdesetih godina XIV stoleća; zaključak je to koji naučnici izvode iz činjenice da su u Kozniku otkriveni tragovi gradnje u moravskom stilu, ali i činjenice da je upravo "u plemenitom gradu Kozniku" knez Lazar 8. avgusta 1381. godine izdao povelju najvažnijem svetogorskom manastiru Velikoj Lavri.

Pogled sa Koznika, srpske srednjevekovne utvrde podignute za kneževanja Lazara Hrebeljanovića u drugoj polovini XIV veka. Foto: Wikimedia Commons/ManeI21

Kneginja Milica boravila je u Kozniku sigurno 1402. godine, a tri godine docnije baš iz njega ona 12. septembra izdaje povelju Dubrovčanima "sa Rasine, kada se gospodin despot ženjaše"; Rasina je reka koja teče podno Koznika, kao naziv oblasti oko njega (danas Rasinski okrug), pa se često u ono doba koristila i kao metonim za sam grad.

Pomenuti gospodin despot je, dakako, njen vlastiti sin, Stefan Lazarević-Hrebeljanović koji je i sam te iste 1405. godine izdao dve povelje svom velmoži Radiču Postupoviću kojemu je dodelio Koznik, sva sela oko njega, i crkvu na Grabovničici.

Vlastelin Radič Postupović je čovek čije se ime u narodnom predanju najčešće i vezuje za sam Koznik. Pošto je vrlo verovatno da većina naših čitalaca upravo prvi put u životu čuje za njega, valja napomenuti da je u epskoj našoj poeziji zapamćen kao Rajko od Rasine ili, mnogo poznatije, kao Rade Oblačić odnosno Oblačić Rade (moguće je stoga da je Oblačić bilo prezime čitavog njegovog roda, dok bi onda prezime zabeleženo u povelji sugerisalo da je bio sin nekog Postupa). Sada se sećate, zar ne?

Pogled na Koznik, srpsku srednjevekovnu utvrdu podignutu za kneževanja Lazara Hrebeljanovića u drugoj polovini XIV veka, sa vidikovca u daljini. Foto: Wikimedia Commons/Godgivemeeverythingiwant

Uglavnom, Koznik je utvrda nepravilnog oblika koja prati konfiguraciju zemljišta na kojem se nalazi. Najveća dužina njegova je 58 metara, a širina 44; poseduje osam kula kvadratne osnove, od kojih je jedna, ona na severu, donžon-kula (takozvana poslednja linija odbrane, najsnažnija kula, utvrda u utvrdi).

Pored donžon-kule, koja se nalazi na najvišoj tački brega, postoji još jedna oveća kula, a njihova veličina ukazuje na to da su imale i stambenu ulogu. Tvrđava je imala cisternu za atmosfersku vodu sa četiri filter-bunara, a imala je i podgrađe ispod južne strane, gde je u tim davno prohujalim vremenima živelo civilno stanovništvo.

Elem, Koznik je dopao osmanlijskih šaka 1439. godine, ali je ubrzo vraćen despotu Đurđu na osnovu odredbi Segedinskog mira 1444. No, samo deceniju kasnije Turci ga ponovo zauzimaju tokom pohoda na Kruševac, a neprestano pomeranje granica Otomanske imperije duboko na zapad i sever, ne utiče na značaj Koznika. Dapače, obližnje selo Strelar je i početkom XVI veka godišnje isporučivalo turskoj posadi u Kozniku 30.000 strela.

Viteške igre u Kozniku, srpskoj srednjevekovnoj utvrdi podignutoj za kneževanja Lazara Hrebeljanovića u drugoj polovini XIV veka. Foto: Wikimedia Commons/ManeI21

Ta se turska posada nalazila u Kozniku i 1689. godine kada su srpski ustanici — u sklopu Velikog turskog rata koji je Sveta liga na čelu sa Austrijom pokrenula nakon razbijanja Opsade Beča 1683. i doprla duboko u srce Balkana — osvojili grad, kao što su učinili i sa Magličem.

Nažalost, ova vojna propada i Srbi moraju da se povlače zajedno sa austrijskom vojskom, zbog straha od turske osvete (mi smo svim srcem i dušom podržavali sve habzburške napore da se naše lepo poluostrvo napokon oslobodi od otomanskog jarma). Ipak, dok je Rasina bila slobodna jedan je austrijski oficir nacrtao plan utvrđenja i nazvao ga "Schloss Koznica" i "Cosnicher Schloss": lepo zvuči i na nemačkom, morate priznati.

Sedamdesetih su godina vršena arheološka iskopavanja, kao i konzervacija, ali od tada nažalost ništa. No, kako mi prema sopstvenoj istoriji, tako i ona prema nama. Doduše, nije sve tako crno: danas se svake godine na Kozniku o danu Svetog Pantelejmona 9. avgusta održava narodni sabor, likovno-pesnička kolonija i viteške igre. Koznik polako ali sigurno, zauzima mesto koje mu pripada.

(O. Š.)