Rimski car Septimije Sever u Kostolcu je sina proglasio za naslednika. Nećete verovati kad čujete zašto (FOTO)

Pozadina: rekonstrukcija rimske vile u Viminacijumu kod Kostolca. Sleva nadesno: imperator Karakala i njegov otac i prethodnik Septimije Sever. Foto: Wikimedia

Na ušću reke Mlave u Dunav, relativno blizu veličanstvenog Moravinog ušća u tu veliku i najlepšu evropsku reku, nalazi se Kostolac. Nedaleko od gradskog jezgra, na plodnom zemljištu koje napajaju tri reke, nalazio se u drevnim vremenima rimski grad Viminacijum.

Preporučujemo

Bio je smešten na mestu na kojem su se spajala četiri važna rimska puta: jedan je išao uzvodno Dunavom i onda verovatno Savom kroz Panoniju, drugi nizvodno Donjom Mezijom (današnja severna Bugarska i jugoistočna Rumunija, prostor neposredno južno od toka Dunava) ka Crnom moru, treći nizvodno Mlavom ka Naisu, Tesaloniki (Solunu) i Egejskom moru.

Odmah na suprotnoj obali Dunava počinjao je put (nema dokaza mosta na tom mestu) koji je vodio u Sarmizegetuzu, glavni grad početkom II stoleća pokorene a krajem III stoleća evakuisane Dakije: od svih većih gradova imperije nijedan Sarmizegetuzi nije bio bliži od Viminacijuma.

Rimska imperija na svom teritorijalnom vrhuncu 117. godine, na kraju carevanja Trajanovog. Foto: Wikimedia Commons/Tataryn

Ovaj prostor — koji je krajem I milenijuma pre nove ere bio naseljen Skordiscima, plemenu koje se verovatno može nazvati keltskim, mada je imalo i tračanske i ilirske elemente — postao je za Rimljane posebno interesantan tokom Velikog ilirskog ustanka koji je na prostoru zapadnog Balkana buktio u periodu 6-9. godine nove ere i koji je u Italiji izazvao paniku kakva se nije pamtila još od Hanibalove najezde, a koji su predvodila dva čoveka istog imena: Bato Dezidijat (iz plemena Dezitijata) i Bato Breučanin (iz plemena Breuca).

Smatra se da je Legija IV Skitika bila stacionirana u Viminacijumu ili okolini već tokom prve polovine vladavine Avgustove (27-14. p.n.e.), dakle, čak i pre pomenutog ustanka; Legija IV Flavija Feliks koja je učestvovala u neuspelom Domicijanovom pohodu na Dačane 86. godine takođe je u njemu bila smeštena, ali je vrlo brzo svoj stalni dom pronašla u Singidunumu, dok je Viminacijum postao dom Legije VII Klaudije (premda su neke jedinice IV Flavije Feliks ostale tu): šta više, on se i razvio oko kastruma u kojoj se nalazila ova legija sa svojih 6.000 ljudi.

Scena XXXIII na Trajanovom stubu, podignutom u čast osvajanja Dakije, verovatno prikazuje Viminacijum u kojem se tokom Dačkih ratova početkom II veka nalazio glavni carski štab rimske vojske. Foto: Wikimedia Commons/Conrad Cichorius, Die Reliefs der Traianssäule

Tokom Dačkih ratova koje je uspešno vodio imperator Trajan početkom II veka, u Viminacijumu je bio smešten glavni carski štab rimske vojske, te stoga Scena XXXIII na Trajanovom stubu, podignutom u čast osvajanja Dakije, verovatno prikazuje Viminacijum.

Čuveni Trajanov most preko Dunava na Đerdapu, koji je za potrebe prelaska legija podigao najveći rimski arhitekta tog doba Apolodor iz Damaska, nalazio se 115 kilometara istočno (premda je korišćen svega nekoliko decenija, hiljadu je godina bio najduži most ikada sagrađen na svetu, i jedno je od najvećih dostignuća rimskog inženjerstva).

Pored toga, Viminacijum je igrao centralnu ulogu u civilnoj administraciji ovog dela imperije, pa je tako upravo u njemu prokurator Gornje Mezije, zadužen za skupljanje poreza i imperijalna imanja, imao svoju stolicu. Zbog toga i jeste Trajanov naslednik Hadrijan uzdigao Viminacijum na rang municipijuma, što mu je dalo visoki stepen autonomije i nezavisnu gradsku upravu.

Trajanov most na Đerdapu, podignut početkom II veka radi prebacivanja legija u Dakiju, bio je inženjersko čudo antike i 1.000 godina najduži na svetu ikada sagrađen. Foto: Wikimedia Commons/Rapsak

Toliko je bio značajan Viminacijum u periodu I-IV veka (kažu: jedan od najznačajnijih gradova i vojnih logora u imperiji), da je imperator Septimije Sever upravo u njemu 196. godine svoga sina Karakalu proglasio za naslednika i suvladara (nešto mlađeg sina Getu, kojeg će Karakala kasnije ubiti, uzdigao je na taj rang tek 210. godine; i inače, Karakala je ostao upamćen po svojim kupatilima koja i danas postoje u Večnom gradu, kao i po svireposti koja skoro da nije imala premca).

Ovo, samo po sebi, nije bilo od prevelikog značaja jer je bio već potpuno jasno da je ovaj sin izabran da nasledi oca, ali je značajno (a oko toga se slažu i svi strani izvori) to što se čin odigrao upravo u Viminacijumu u kome su se spajala tri važna puta pa je vest proširena imperijom vrlo brzo.

Model rimskog vojnog logora u Viminacijumu. Foto: Wikimedia Commons/Jeja.max

239. godine imperator Gordijan III uzdigao je Viminacijum na rang kolonije, što je bio najviši status za rimski grad: pretpostavka je da je u tom trenutku imao oko 50.000 žitelja. Arheološka iskopavanja do sada su otkrila oko 13.500 grobova; neke grobnice iz IV stoleća su oslikane freskama, a mnogi spomenici i sarkofazi dekorisani reljefnim predstavama sa mitološkim scenama, pa čak i sa prizorima iz svakodnevnog života.

Viminacijum je, pored toga, imao i veliki hipodrom, njegov amfiteatar je bio kapaciteta 12.000 duša, što ga čini jednim od većih na našem poluostrvu (na tom mestu su pronađeni i skeleti medveda i kamile; medved je ubijen u areni u II veku, dok je kamila stradala vek docnije), a pronađen je i industrijski kompleks sa ogromnim pećnicama čija svrha još uvek nije potpuno jasna.

Rekonstrukcija rimske vile u Viminacijumu kod Kostolca. Foto: Wikimedia Commons/Dzumba54n

U njemu se kovao novac, u njemu je 251. godine od kuge preminuo i sahranjen imperator Hostilijan (prvi posle 40 godina koji je umro nenasilnom smrću), sin našeg "zemljaka" Trajana Decija, zajedno sa majkom Herenijom. Jedno interesantno arheološko otkriće koje se datira upravo na sredinu III stoleća predstavlja mauzolej veličine oko 20 sa 20 metara, u kojem su sahranjeni bogati mladić i starija žena; veruje se da su to upravo ovaj car i carica-majka.

U blizini je car Dioklecijan u Bici kod Marguma porazio 285. godine svog suparnika u borbi za presto, Karina, najstarijeg sina prethodnog cara Kara, o čemu smo već pisali. Nakon preustrojavanja teritorijalne organizacije imperije koje je usledilo, Viminacijum je 293. godine postao glavni grad Mezije Prime (tada je Gornja Mezija, današnja Centralna Srbija, podeljena na Primu i Dardaniju).

Delimična rekonstrukcija antičkog amfiteatra u Viminacijumu kod Kostolca. Foto: Wikimedia Commons/Boris Dimitrov

Tokom dobrog dela IV veka, Legija IV Klaudija u njemu je i dalje bila smeštena, doduše, u nešto manjem obimu; nalazio se tu, znamo, jedan konjički odred, a verovatno i kancelarija prefekta Dunavske flote.

To ne znači da je Viminacijum bio od umanjenog značaja, dapače, upravo je on možda bio mesto u kojem su se nakon smrti cara Konstantina Velikog susrela njegova tri sina — Konstantin II, Konstancije II i Konstans — ne bi li se dogovorili kako će vladati rimskim svetom posle očeve smrti, nakon što su pobili sve rođake koji su im mogli stati na put (doduše, većina navodi Sirmijum kao mesto ovog istorijskog randevua, što i jeste verovatnije, ali svejedno, odigralo se to na srpskom tlu).

Model hipodroma u Viminacijumu kod Kostolca. Foto: Wikimedia Commons/Boris Dimitrov

Takođe, u Viminacijumu su se 382. godine, u jeku Gotskih ratova, susreli koimperatori Teodosije Veliki i Gracijan, rođen u Sirmijumu, koji je već naredne godine umro i ostavio svog suvladara da poslednji ujedini imperiju u jedno.

Grad je imao i živu hrišćansku zajednicu od izvesnog značaja za istoriju, imao je i biskupa koji je 535. godine, za carevanja Justinijanovog, uzdignut na rang nadbiskupskog mitropolita (tek će dva veka kasnije čitavi srpski etnički prostor biti prebačen iz jurisdikcije rimskog pape u ruke carigradskog patrijarha; interesantno, uradio je to jedan jeretički istočnorimski car da bi kaznio papu zbog pravoslavlja).

Balkanske rimske provincije krajem III i početkom IV veka sa svojim glavnim gradovima. Foto: Wikimedia Commons/PANONIAN

Gotovo je nemoguće da u Viminacijumu tokom tokom II i III veka, pored klasičnih grkorimskih pagana, nije postojala i jaka mitraistička zajednica, budući da su pripadnici te religije uglavnom bili vojnici.

Sam Justinijan mnogo je učinio za vraćanje stare slave Viminacijumu koji je užasno stradao u varvarskim invazijama tokom IV i V veka, posebno 441. godine tokom napada Huna pod Atilom. Međutim, već 582. godine stižu Avari i stavljaju ovaj prostor pod svoju kontrolu, ali ih 599. car Mavrikije tuče u glasovitoj Bici kod Viminacijuma.

Nedugo potom na istorijsku pozornicu stupa Iraklije koji dodatno uvodi red i mir u regiju, ali ona, na duži rok, biva nepovratno izgubljena za Romeje, a sam Viminacijum silazi sa istorijske pozornice.

(O. Š.)