OVO NIKADA NISTE VIDELI: Grobnica vojnika Crvene armije na Trgu republike nakon rata (FOTO)

Spomenik pripadnicima Crvene armije koji su oslobodili Beograd 1944. pa sahranjeni na Trgu republike. Kasnije su preneti na Spomen-groblje u Mije Kovačevića, a ovaj spomenik je uklonjen. Foto: Znaci.net/Muzej revolucije naroda Jugoslavije

Beograd, glavni grad Jugoslavije, zvanično je oslobođen od nemačkog okupatora 20. oktobra 1944. godine, zajedničkim naporima Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije te sovjetske Crvene armije.

Preporučujemo

Takozvana Beogradska operacija je trajala osam dana, a odnela je živote skoro tri hiljade boraca NOVJ i bezmalo pet hiljada crvenoarmejaca. Sa druge strane, poginulo je, kažu neki izvori, 45.000 nemačkih vojnika.

Odmah nakon prestanka borbi na tlu prestonice, krenulo se sa sahranjivanjem mrtvih, kako naših tako i ruskih i nemačkih. Ruski su skoro svi sahranjeni baš u gradu koji su oslobodili, u obeleženim grobnicama, dok su Nemci sahranjivani u masovnim ali neobeleženim grobnicama.

Što se ovih potonjih tiče, kažu ljudi da su tri najveće grobnice ispod terena stadiona FK Obilić, na Autokomandi kod stadiona "Rajko Mitić", i ispod parka kod Železničkog muzeja, između Nemanjine i dve grane Hajduk-Veljkovog venca.

Pripadnici Crvene armije ispred palate Albanija nakon oslobođenja 20. oktobra 1944. godine. Foto: Wikipedia/Свифт/Вечерњe новости

Najveći broj crvenoarmejaca pokopan je na današnjem Trgu republike, tada još uvek Pozorišnom trgu, 27. oktobra 1944. u prisustvu general-lajtnanta Vladimira Ždanova, komandanta 4. gardijskog mehanizovanog korpusa Crvene armije, i general-lajtnanta Peka Dapčevića, komandanta Prve armijske grupacije NOVJ.

U naredna dva meseca širom grada, gde god da su sahranjivani naši oslobodioci, podizani su i spomenici. Bilo ih je 18 velikih, i 84 mala, uglavnom za borce Crvene armije. Pored ovog na Trgu republike, koji možete da vidite na slici na početku teksta, posebno su se isticali oni podignuti na Slaviji, kod Vuka, Studentskog doma i na Starom sajmištu.

Svi su uklonjeni 1954. kada je podignuto Groblje oslobodilaca Beograda 1944. godine, u Mije Kovačevića, preko puta Novog groblja, i ostaci većine boraca tamo prebačeni.

Crvena armija i NOVJ oslobađaju Beograd 1944. godine. Foto: Wikipedia/Свифт

Različita su tumačenja tog čina. Zluradi kažu da je odluka bila politička, jer je jugoslovenskim komunistima nakon razlaza sa SSSR-om krajem četrdesetih bilo mrsko da gledaju spomenike njihovih vojnika na svakom ćošku.

Premda mogućnost da je to bio jedan od motiva svakako postoji, zdrav razum nalaže da nije normalno da groblja i spomenici budu u centru grada na svakom koraku. Jednostavno: nije estetski. A nije ni fer prema onima koji su nas oslobađali da im hodamo po kostima.

Inače, pomenuto spomen-groblje u Mije Kovačevića izrađeno je po ideji arhitekte Branka Bona, park u pozadini je projektovao inženjer Aleksandar Krstić, autor kamene kapije, reljefa i skulpture "Partizan na večnoj straži" bio je Rade Stanković, a skulpture "Crvenoarmejac" Antun Augustinčić.

Foto: Tanjug/Oksana Toskić

Tu je sahranjeno 1.386 boraca Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, te 711 borac sovjetske Crvene armije.

Od samog početka, na sreću i danas, svakog 20. oktobra najviši državni zvaničnici polažu cveće na ovaj spomenik, a često tome prisustvuje i delegacija iz Ruske Federacije. Ranije, dolazili su zvaničnici Sovjetskog Saveza.

Tako je na proslavu dvadesete godišnjice 19. oktobra 1964. godine krenuo general Ždanov, i poginuo u padu aviona na Avali. Na tom mestu je podignut spomenik, a Resavska ulica je sve do 1997. godine nosila njegovo ime.

(O. Š.)