Poslednji renesansni čovek 20. veka u Srbiji, sahranjen je na Novom groblju

Povodom obeležavanja 130 godina od rođenja velikog profesora, erudite, arhitekte, istoričara umetnosti, akademika Aleksandra Deroka setili smo se da on počiva među alejama Novog groblja u Beogradu. Aleksandar Deroko je rođen 1894. godine u Beogradu, a svoje najranije godine života proveo je u kući dede po majci, profesora Jovana Đorđevića, osnivača novosadskog i beogradskog Narodnog pozorišta.

Deroko se u mladosti sa jednakim žarom bavio biciklizmom, avijatičarstvom i plivanjem. Na plivačkom takmičenju u organizaciji Srpskog Olimpijskog kluba 1911. godine osvojio je zlatnu medalju u preplivavanju Save, kao i u plivanju na 1.000 metara nizvodno slobodnim stilom.

Iz ljubavi prema jedrilicama bavio se i modelarstvom. Konstruisao je i izradio jednu od prvih vazdušnih jedrilica u Srbiji.

Po završetku mature svoju ljubav prema modelarstvu potvrdio je time što se pred izbijanje Prvog svetskog rata upisao na Mašinski odsek Tehničkog fakulteta u Beogradu jer je želeo da postane konstruktor aviona. Obolevši na plućima kao posledica ratnih uslova lečio se u inostranim sanatorijumima tako da je diplomirao na Arhitektonskom odseku beogradskog Tehničkog fakulteta sa najvišom ocenom tek 1926. godine.

Izbijanjem Prvog svetskog rata, Deroko se kao dobrovoljac prijavio Đačkom bataljonu u Skoplju 1914. godine kao jedan od 1.300 kaplara. Bio je đak-narednik među 1.300 kaplara i učesnik čuvene Cerske bitke 1914. godine. Zbog ljubavi prema avijatici poslat je prvo u Vršac na obuku za avijatičara, a zatim u Francusku gde je u izbeglištvu završio ratnu školu letenja u Parizu.

Najčešće se u njegovim biografijama izdvaja njegov herojski čin koji je izveo maja 1916. godine bombardujući štab feldmaršala Augusta fon Mekenzena u Ksantiju. Deroko je o svom ratnom iskustvu na Solunskom frontu govorio sa izuzetnom skromnošću: „Rukama smo izbacivali male bombe... Nisam bio nikakav heroj, često je bilo zorta, ali sam letenje strasno voleo...“

Na Beogradskom univerzitetu predavao je Vizantijsku i staru srpsku arhitekturu, Narodnu arhitekturu, Istoriju arhitekture i Istoriju arhitekture starog veka. Objavio je i publicistička dela: Sveta Gora, A ondak je letio jeroplan nad Beogradom, Mangupluci oko Kalimegdana, Uspomene Beograđanina. Sam je radio ilustracije svojih knjiga. U periodu Drugog svetskog rata bio je jedno vreme zatvoren u logoru na Banjici, pošto je odbio da potpiše „Apel srpskom narodu“.

Aleksandar Deroko je pored Hrama Svetog Save na Vračaru koji je projektovao sa arhitektom Bogdanom Nestorovićem projektovao čuvenu Delijsku česmu u Knez Mihajlovoj ulici, Spomenik Kosovskim junacima na Gazimestanu, Kuću pukovnika Elezovića u Beogradu, Kosturnicu sarajevskim atentatorima na Koševu, Internat Bogoslovskog fakulteta sa arh. Petrom Anagnostijem i dr..

Na Novom groblju projektovao sa arhitektom Petrom Popovićem, Kapelu porodice Barlovac i samostalno Kapelu na grobnici porodice generala Milivoja Nikolajevića.

Vest o njegovoj smrti objavio je Tanjug 30. novembra 1988. godine:

"Na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu jutros je u 94. godini preminuo je arhitekta i istoričar umetnosti Aleksandar Deroko." Arhitekta Mihajlo Mitrović je u svojim Sećanjima na arhitektu Aleksandra Deroka, izdvojio događaj koji je ostavio taman osećaj u dušama poštovalaca života i dela Aleksandra Deroka.

"Pored groba je bio postavljen stroj vojnika, sa šlemovima i puškama, koji su trebali, kako se spušta kovčeg, da ispale počasni plotun. Kada se kao poslednji govornik na grobu pojavio tada mladi sveštenik, Derokov paroh, danas starešina Saborne crkve, otac Petar Lukić, i kada je počeo da govori, pošto je bio sveštenik (a tad bilo nezamislivo da crkveno lice zvanično govori), tog trenutka oficir je komandovao da se puške vrate na rame i da se vod vojnika udalji sa sahrane."

Taj čin kao da je najavio zamiranje jednog i početak nekog drugog razdoblja u našoj istoriji. Aleksandar Deroko je sahranjen 2. decembra 1988. godine u grobnici na Novom groblju u Beogradu u parceli broj 5. Godine 1994. pridružila mu se u večnosti njegova velika ljubav i prijatelj, supruga Ivanka Pavlović Deroko. Ime i prezime: Aleksandar Deroko su uklesani na desnoj bočnoj strani spomenika nenametljivo, teško uočljivo, naglašavajući skromnost koju samo istinski velikani nose u sebi.

(Telegraf.rs/PR)