NAJTAJANSTVENIJI SLIKAR U ISTORIJI: Pet vekova je prošlo, a i dalje niko ne zna šta njegove slike znače (FOTO)

Mogući Đorđoneov autoportret na kojem je prikazan kao David. Foto: Wikimedia Commons/The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei

Preporučujemo

Đorđo Barbareli da Kastelfranko, koji je u istoriju umetnosti ušao kao Đorđone i koji je uz Ticijana utemeljio venecijansku školu renesansnog slikarstva, poznat je po nedostižnoj poetičnosti svojih dela kojih ima samo šest; zapravo, verovatno ih je više ali je za samo šest slika potvrđeno da su njegove.

To, kao i činjenica da pojma nemamo šta znače njegovi radovi, koja je simbolika brojnih elemenata na njima, napravila je od ovog slikara — koji je umro u svojoj 33. godini života — najmisteriozniju figuru evropske umetnosti.

Iz "Života slavnih italijanskih arhitekti, slikara i vajara" Đorđa Vazarija saznajemo da se rodio u mestu Kastelfranko Veneto na nekih 40 kilometara od prestonice negdašnje Mletačke republike, i da je veliki uticaj na njega imao susret sa Leonardom da Vinčijem 1500. godine prilikom posete ovog velikana Veneciji. Da li je Đorđone bio učitelj Ticijanov kao što kaže Vazari, ili su obojici bili učenici Đovanija Belinija i živeli u njegovoj kući kao što kaže Karlo Ridolfi, ostaje nerešeno pitanje.

Njegov dar je uglavnom prepoznat vrlo brzo, pa je tako početkom prve decenije XVI veka dobijao porudžbine od najviših mletačkih instanci poput dužda Agostina Barbariga i Saveta desetorice, ali i od mnogih drugih za oltarne pale i portrete.

Pored njih, počeo je da stvara krajnje neuobičajena dela koja nisu imala nikakvu poznatu priču, ni biblijsku ni klasičnu, a ako su nekakvu priču i imala onda su akcija i pokret bili potpuno zapostavljeni na uštrb lirske forme i raspoloženja istaknutog bojama.

Poklonjenje pastira. Istoričari umetnost danas uglavnom ovu sliku pripisuju Đorđoneu, ali možda je i rani Ticijan. Foto: Wikimedia Commons/nga.gov

Ta njegova umetnička hrabrost i genij ostavili su neviđeni utisak na njegove savremenike i naslednike, i ostvarili su uticaj na čitav niz velikana venecijanske škole od kojih je Ticijan svakako najbitniji. U neverovatnom obrtu, Đorđone je uspeo da utiče čak i na sopstvenog učitelja Belinija, već etabliranog slikara. Zbog toga i jeste teško utvrditi koji su radovi njegovi a koji su, pak, dela drugih ljudi.

Svi ondašnji izveštaji predstavljaju nam Đorđonea kao "čoveka uglednog i šarmantnog, velikog ljubavnika i muzičara koji se ne ustručava da u svojoj umetnosti ispolji čulnu i maštovitu gracioznost taknutu poetičnom melanholijom venecijanskog bivanja tog vremena".

Upoređuju ga takođe sa Da Vinčijem u smislu da je unapredio venecijansko slikarstvo na isti način na koji je to Leonardo učinio dvadeset godina ranije sa toskanskim: drugim rečima, "da je oslobodio umetnost okova arhaične rigidnosti i smestio je u posed potpuno slobode i gospodarenja sopstvenim sredstvima".

Oluja, Đorđoneova slika koja se i posle pet vekova opire definitivnom tumačenju. O čemu se ovde tačno radi, to niko ne zna. Foto: Wikimedia Commons/Accademia of Venice/Eugene a

Đorđone je verovatno preminuo od posledica kuge oktobra 1510. godine. Mislilo se da se to desilo na ostrvu Povelja, ali je arhivsko istraživanje 2011. godine pokazalo da je umro na ostrvu Lazareto Nuovo; oba ova ostrva u venecijanskoj laguni služila su kao karantini. Istog meseca Izabela D'Este, markiza Mantove, šalje pismo jednom svom mletačkom prijatelju i moli ga da joj proda jednu Đorđoneovu sliku; ovaj odgovara mesec dana kasnije rečima da slika nije na prodaju ni po kojoj ceni.

Za potrebe ovog teksta izdvojićemo dve njegove enigmatične slike, i jednu koja je donela revoluciju u slikarstvu.

"Oluja" je nastala između 1506-1508. godine i smatra se prvim pejzažem u istoriji zapadnog slikarstva. Predmet slike nije jasan. Tu su vojnik (ili pastir) i žena koja doji bebu pored potoka. Beba joj nije u krilu već pored nje, što je neobično. U pozadini su ruševine nekog grada. Nebom se približava opasna oluja. Seva munja. Na jednom krovu je roda. Ne može se nabrojati sve što se na ovoj slici nalazi.

Tri filozofa. Još jedna Đorđoneova slika za koju niko ne zna šta tačno predstavlja. Foto: Wikimedia Commons/Google Cultural Institute

Interpretacije njene kreću se od toga da predstavlja bekstvo Josifa i Marije sa Isusom u Egipat, pa sve do toga da su to možda Paris i Enona, ili Jasion i Demetra. Salvatore Setis smatra da su ruševine simbolični prikaz Raja, a da su likovi zapravo Adam i Eva sa sinom Kainom; u tom slučaju, munje na nebu simbolišu bes Boga koji ih je upravo proterao. Možda najinteresantnija hipoteza o značenja ove slike je ta da značenja nema, da Đorđone nije imao nikakvu posebnu temu na umu, da je jednostavno slikao.

Jednako enigmatična je i slika "Tri filozofa" nastala između 1505-1509. godine, a čak i danas ima onih koji smatraju da nije Đorđoneova. Ovde se tri figure nalaze u blizini mračne prazne pećine; najstariji (verovatno grčki filozof, možda Platon ili Aristotel) od nje je najudaljeniji, sredovečni čovek (verovatno arapski filozof, možda Avicena ili Averoes) nalazi se u sredini, a najmlađi, onaj koji sedi, najbliži je pećini i jedini je on posmatra. U daljini se vide selo i planine.

Tri lika su izgubljena u nekakvom sanjarenju, ali ne znamo pouzdano ko su oni. Znamo da je naručena od strane mletačkog patricija po imenu Tadeo Kontarini koji je gajio interesovanje za okultno i alhemiju, ali stručnjaci već sto i više godina odbacuju prvobitno tumačenje po kome su to Tri mudraca okupljena ispred pećine u kojoj je rođen Isus Hrist.

Usnula Venera. To što je Đorđone početkom XVI veka izabrao nagu ženu za sliku danas se smatra revolucionarnim činom i početnom tačkom moderne umetnosti. Foto: Wikimedia Commons/Google Art Project

Možda je u pitanju alegorija prenošenja znanja sa starih na mlade, možda alegorija prenošenja znanja od Starih Grka preko Arapa do zapadnoevropskog čoveka, možda mladić jedini gleda u pećinu jer mladost je radoznala i otvorena za nove ideje, možda on simboliše renesansnog čoveka koji traži neotkrivene tajne. A možda je pećina zapravo ona čuvena Platonova iz "Države".

Konačno, tu je "Usnula Venera" koju je zbog Đorđoneove prerane smrti morao da dovrši Ticijan, na kojoj se nalazi naga žena koja pozira ispred pejzaža. To što je izabrao nagu ženu smatra se danas za revolucionarni čin koji mnogi vide kao početnu tačku moderne umetnosti; erotske implikacije su belodane — Venera, ako je to stvarno Venera, desnom rukom ispod glave pokazuje svoj pazuh dok levom rukom prekriva stidni predeo.

No, iako se Đorđoneova dela odupiru pružanja konačnih odgovora o svom značenju, njihova maestralnost nikada nije bila upitna. On je bio i ostao jedan od najvećih majstora u istoriji umetnosti.

(O. Š.)