DAN KADA SU SRBI, NEMCI I MAĐARI POKLALI 30.000 TURAKA: Jedan srpski grad čuva sliku o toj bici, veću od vašeg stana (FOTO)

Bitka kod Sente, slika Ferenca Ajzenhuta, najveća je u ovom delu Evrope. Nalazi se u Somboru. Foto: Wikimedia Commons/Perkó István

Preporučujemo

Nakon spektakularnog razbijanja osmanlijske Opsade Beča 1683. godine, uglavnom u režiji velikog Jana III Sobjeskog, kralja Poljske, Austrija je krenula u nezaustavljiv nalet ka okupiranoj Srbiji. Već 1688. godine skoro cela Panonska nizija i Beograd su bili oslobođeni; uskoro su hrišćanske vojske ušle duboko u Balkansko poluostrvo.

Međutim, sa izbijanjem Devetogodišnjeg rata na zapadu, u kojem se Austrija borila protiv Francuske, stvari se promenile i Habzburzi su jednostavno bili prinuđeni da počnu da povlače snage iz naših krajeva.

Turci su to iskoristili i povratili dobar deo onoga što su prethodno izgubili; Beograd je ponovo osvojen 1690. godine, a Srbi sa prostora Kosova, Metohije i Južne Srbije - koji su euforično ne samo dočekali oslobodioce već i sve vreme ratovali u njihovim redovima protiv Otomanske imperije - morali su da beže zbog osvetoljubivog i zverski nastrojenog neprijatelja.

SRBI I AUSTRIJANCI ZAJEDNO NA TURKE: 325 godina od Bitke kod Slankamena, poslušajte nemački marš o ovom boju (FOTO) (VIDEO)

Tako je pokrenuta Velika seoba Srbalja ka prostorima pod kontrolom austrijskog dvora (naše izbeglice su dobile dopuštenje da pređu Dunav i Savu i nasele se na prostoru na kome su Srbi već većinom živeli, suprotno onome čemu nas obično uče u školama) nakon čega su te krajeve postepeno popunili Albanci. Ali, to nije tema ovog teksta.

Princ Eugen Savojski, najslavniji od svih austrijskih vojskovođa, zbrisao je Turke u Bici kod Sente. Foto: Wikimedia Commons/geheugenvannederland.nl

Nakon toga, pod ličnom komandom sultana Mustafe II, Turci su odneli tri uzastopne pobede, i to u Bici kod Lugoša (1695), u Bici na Begeju (1696) i u Bici kod Čeneja (1696).

Zatim je došla Bitka kod Sente, 11. septembra 1697. godine. Bila je to prva bitka u kojoj je princ Eugen Savojski imao nezavisnost u zapovedništvu, i upravo ona bitka kojom je započeo njegov spektakularni pohod po bojnim poljima diljem Evrope. Bila je to takođe bitka koja mu je donela slavu širom Starog kontinenta, i pobeda koja se najbolje pamti.

Boj se vodio na istočnoj strani Tise, ako se to može i nazvati bojem, pošto je genije Eugena Savojskog osmislio iznenadni napad zaobilaženjem otomanske vojske koja je počela da prelazi reku.

Uz samo 429 poginulih i 1.598 ranjenih na svojoj strani, Savojski je naneo takav udarac Osmanlijama da se oni posle toga možda nikada više nisu oporavili.

Bitka kod Sente, slika Žaka Parosela. Jedno od umetničkih dela koje se bavi ovim bojem. Foto: Wikimedia Commons/Mathiasrex

Naime, stradalo je 30.000 Turaka, od čega se 10.000 udavilo u reci, a obala Tise se pretvorila u klanicu: u vojsci koja je tukla Turke kod Sente bili su Nemci, Austrijanci, Mađari i Srbi. Oni koji su preživeli su se razbežali kud koji mili moji, a u ruke princa Savojskog su pali sultanov harem, turska blagajna, državni pečat Osmanlijskog carstva (!!!), krdo kamila i 87 od 90 topova koliko su Turci izneli na bojište.

Osmanlijsko carstvo je izgubilo kontrolu nad Panonijom i bilo primorano da potpiše Karlovački mir (u Sremskim Karlovcima) kojim je zauvek proterano iz Srednje Evrope.

AUSTRIJSKI CAR BIO SRPSKI KRALJ: Da li znate da smo bili kraljevina i u 18. veku? (FOTO) (VIDEO)

1896. godine, u sklopu porudžbine za Milenijumsku izložbu u Budimpešti kojom su Mađari obeležili hiljadu godina od dolaska u Panonsku niziju, slikar Ferenc Ajzenhut je izradio monumentalno umetničko delo "Bitka kod Sente" (ruku na srce, završio ga je tek 1898. godine).

Mapa Bitke kod Sente u kojoj je austrijska vojska, u kojoj su se nalazili i Nemci, Mađari i Srbi, uništila Osmanlije. Foto: Wikimedia Commons/roth37.it

Širina platna je 7 metara, a visina 4 metra. Površina platna je 28 kvadratnih metara. Ram je bogato pozlaćen, širok pola metra, i sam po sebi predstavlja umetničko delo. Platno i ram zajedno zauzimaju površinu od 40 metara kvadratnih. U pitanju je slika koja definitivno nikada neće biti ukradena od provalnika.

Ona se čuva u Somboru, u zgradi Skupštine opštine, u kojoj se nekada nalazilo sedište Bačko-bodroške županije, druge po veličini u Kraljevini Ugarskoj (na čijem je tronu sedela Kuća Habzburg).

Zapravo, upravo su čelnici Bačko-bodroške županije i naručili izradu ovog dela, da bi se tako pridružili nacionalnom poletu i proslavi; možda ne znate, ali i slika Paje Jovanovića "Seoba Srba" naručena je za Milenijumsku izložbu, kako bi se pokazao veliki doprinos našeg naroda u istoriji Austrougarske, i to od Saborskog odbora u Sremskim Karlovcima.

SEOBE SRBA ILI ETNIČKA ČIŠĆENJA? Nazovimo stvari konačno pravim imenom! (FOTO)

Karlovački mir 1699. godine kojim su Turci zauvek proterani iz Srednje Evrope. Foto: Wikimedia Commons/Farkasven

Bitka kod Sente kao tema dela je izabrana potpuno prirodno, pošto se ovaj grad i samo bojište nalazilo baš na teritoriji te županije, a usput se obeležila i 200. godišnjice samog boja. Izbor slikara je bio jednako logičan: Ajzenhut, dunavski Švaba koji se smatrao za Mađara, bio je jedan od vodećih akademskih slikara Austrougarske svog vremena.

Milan Vojnović piše o nastanku i samoj slici sledeće:

"Ugovor je potpisan u Teheranu 1895, u kome se slikar nalazio na jednom od svojih brojnih studijskih boravaka na Bliskom istoku, na iznos od 12.000 forinti za koji se tada moglo kupiti 40 jutara najplodnije bačke oranice.

Ajzenhut je odmah i temeljno prionuo na posao. Da bi se što bolje uživeo u silinu ratnih operacija, zatražio je i dobio odobrenje da prisustvuje vojnim manevrima, zatim je pristupio izradi idejnih skica, da bi tek tada otpočeo rad na samoj slici koju, zbog njezine veličine i složenosti, nije uspeo da završi i predstavi na Milenijumskoj izložbi 1896. u Budimpešti.

Spomenik posvećen Bici kod Sente, u Senti. Foto: Wikimedia Commons/Jagatai

Rađena u realističkom maniru, slika pleni ne samo svojom veličinom, bogatstvom kolorita, mnoštvom zanimljivih detalja i dubinom perspektive, nego, u prvom redu, izuzetnim kompozicionim rešenjem.

Autor nas iz levog donjeg ugla, preko pet nama leđima okrenutih austrijskih vojnika, datih u prvom planu i prirodnoj veličini, uvodi u događaj, radnju i priču slike. A kao što su sve velike priče u životu krajnje jednostavne tako je i ova; ona nam samo kazuje o odnosu trijumfa pobede i tragike poraza, ali na maestralan način.

Nesumnjivo glavna ličnost na slici, princ Eugen Savojski, postavljen je levo od njezina centra, ali je dat na belom konju, kako i priliči vođi pobedničkih austrijskih regimenti i dok zrak tek izišlog sunca iza oblaka sa zapadne strane osvetljava samo njega i njegovog konja, on svestan veličine svoje pobede upire mač ka suncu, stavljajući sebe u istu ravan sa njim.

Ferenc Ajzenhut, austrougarski slikar, tvorac slike "Bitka kod Sente", najveće u ovom delu Evrope, koja se čuva u Somboru. Foto: Wikimedia Commons/dvhh.org

S druge strane, iz samog središta zbivanja, njemu privode zarobljenog predvodnika turske vojske Kisig Džafer-pašu, čime je dodatno naglašena sva jad i beda lične tragedije poraženog, a sama priča ispričana do kraja: zna se i pobednik i pobeđeni".

Drugi konjanik na slici stvara "fenomen Mona Lize", pošto vas njegov pogled prati gde god bili u sali; konjanik s leva, onaj sa brčićima, izgleda je sam slikar, odnosno, njegov autoportret.

Na drvenom ramu sa bogatom pozlatom, koji smo pomenuli kao umetničko delo samo po sebi, predstavljene su zastave dve vojske i oružja korišćena u bici, dok je na vrhu rama zastava Bačko-bodroške županije i prikaz Svetog Pavla, njenog zaštitnika; nešto niže, s leve strane, vidi se glava zmije: "simbolički prikaz" činjenice da se tom bitkom "stalo za vrat turskoj nemani".

Vojnović nastavlja:

Zgrada Skupštine opštine Sombor, nekada Bačko-bodroške županije Kraljevine Ugarske. U njoj se nalazi slika "Bitka kod Sente" koja je toliko velika da je zid morao da bude srušen da bi je uneli. Foto: Wikimedia Commons/Pudelek

"Slika je rađena u Minhenu odakle je dopremljena Dunavom i na svoje odredište, u Svečanoj sali somborske Županije, postavljena 20. februara 1898. pošto je, posebnim odobrenjem županijskog senata, sve do tavanice probijen zid iznad balkonskih vrata kako bi slika uopšte mogla biti uneta unutra.

Kao najveće ulje na platnu u našoj zemlji, pa računajući i prethodnu Jugoslaviju u celini, svojom veličinom od 28m2, mnoštvom zanimljivih likova, poput drugog konjanika sa leve strane, koji pogledom uvek prati kretanje posmatrača ili austrijskih vojnika s desna, čija se leđa okreću u smeru posmatračeva kretanja, te upečatljivošću, pre svih, azijatskih fizionomija, i naglašenom dinamikom, koju isijava na svoje okruženje, slika neprestano pleni pažnju znatiželjnika i omogućava da se uvek iznova uoči do tada neki propušteni detalj".

Slika nikada nije restaurirana. Možete je videti, ali morate najaviti svoju posetu. Godišnje to učini preko 2.000 ljudi. Ako ne možete do Sombora, onda kliknite na ovaj link; na njemu ćete naći "Bitku kod Sente" u većoj rezoluciji.

(O. Š.)