N E V E R O V A T N O: Katolički sveti Srbatije je zaštitnik grada u kome je rođena Evropska unija! (FOTO)

Kivotska bista Svetog Serbatija od pozlaćenog srebra, dar Alesandra Farnezea, vojvode Parme, bazilici u Mastrihtu. Navodno sadrži lobanju ovog svetitelja. Foto: Wikimedia Commons/Kleon3

Preporučujemo

O Svetom Srbatiju - nama malo poznatom ali važnom rimokatoličkom svetitelju - ne zna se mnogo, barem ne što se tiče njegovog ranog života. Veruje se da se rodio u Jermeniji krajem 3. ili početkom 4. stoleća, ali kada tačno misterija je.

A misterija je i kako se tačno zvao. Ili misterije nema. Prvobitni izvori ga zovu upravo ovako kako ga i mi sada zovemo: Serbatije (Serbatius). Pod uticajem Grka koji imaju potrebu da glas "B" uvek menjaju u "V", "D" ili "P", počelo je njegovo ime da se piše kao Servatije (Servatius).

Tako je i ostalo, pa ga danas slave kao Svetog Servatija. Mi ćemo ignorisati taj oblik i koristićemo prvobitni.

Ne treba zaboraviti da je u Zapadnoj Evropi i sama Srbija često nazivana "Servia", čak i do pre stotinjak godina; ma šta ljudi netrpeljivo orijentisani prema Srbima govorili, naše ime ni u tom obliku nema veze sa "slugama" već sa "službom", pre svega vojnom: čak i danas Englezi za svoje vojnike koriste izraz "serviceman", i to je najverovatnija etimologija srpskog imena (uostalom, ima veze s vojskom i ratom).

Prizor iz života Svetog Serbatija. Ovde se meštanima Tongerena obraća na grčkom i oni ga čudom razumeju. Foto: Wikimedia Commons/J.D. Janssens, In de schaduw van de keizer (2007), p.86

Dakle, Serbatije. Upravo se u toj formi njegovog imena pominje kao učesnik brojnih sinoda i sabora sredinom 4. veka, pa je tako 343. godine prisutan na saboru u Serdiki (današnja Sofija; istorija kaže da je ime dobila po keltskom plemenu Serdi koje je tu živelo; igrom slučaja, u neposrednoj blizini danas žive Serbi; igrom slučaja, Grci su, kao što rekosmo, običavali da tuđi glas "B" između ostalog prebacuju i u "D"; sigurno smo da je u pitanju istorijska koincidencija).

Serbatije je bio odlučni borac protiv arijanstva, struje u hrišćanstvu koja je tvrdila da Isus Hrist nije jednosuštastven s Bogom Ocem već da su u pitanju dve potpuno različite ličnosti i da je Sin podređen Ocu.

Serbatije je u Serdiki - protivno većini istočnih episkopa - zastupao trinitarijansko stanovište koje je kasnije pobedilo i koje danas vredi i u Pravoslavnoj i u Rimokatoličkoj crkvi; ono kaže da je Bog izražen u trima ličnostima, Ocu Sinu i Svetome Duhu, koji su jednaki i jednosuštastveni.

Sveti Serbatije na samrtnoj postelji. Foto: Wikimedia Commons/J.D. Janssens, In de schaduw van de keizer (2007), p.86

Nekoliko godina kasnije Serbatija zatičemo na severu Rimskog carstva, na teritorijama današnje Nemačke, Belgije i Holandije.

Vrlo je moguće da se u tom periodu susreo sa Svetim Atanasijem (poštovanim i na Istoku i na Zapadu) koji je bio predvodnik antiarijanske stranke u Crkvi, pošto je dotični bio u progonstvu u Triru (koji je tada bio jedan od najvećih gradova carstva, a neko vreme i jedna od prestonica) i pošto su oba čoveka aktivno učestvovala u kampanji protiv arijanskih episkopa i sveštenika u toj oblasti.

346. godine Serbatije svedoči protiv episkopa kelnskog tvrdeći da je ovaj "negirao božanstvo Isusa Hrista", da bi četiri godine kasnije - nakon atentata na cara Konstansa - išao u diplomatsku misiju u Jermensku Mesopotamiju (sam zapad Male Azije i sever Mesopotamije), u ime uzurpatora Magnencija, a ne bi li ubedio Konstancija II da ovog postavi za suvladara.

Glavni gradski trg u Mastrihtu. Levo je crkva Svetog Jovana, desno je bazilika Svetog Serbatija. Foto: Wikimedia Commons/Euku

To je propalo i izbio je građanski rat, koji se završio smrću uzurpatora 353. godine, ali svedoči o visokom položaju koji je Serbatije imao. To potvrđuje i sabor u Riminiju 359. godine, budući da Sulpicije Sever izveštava da je ovaj vrlo elokventno denuncirao arijanstvo.

U jednom trenutku postao je episkop Tongerena; u pitanju je današnja eparhija Liješka (sa centrom u Liježu, u Belgiji) koja je tada obuhvatala veći prostor, uključujući i delove današnje Holandije. U svojoj eparhiji, Serbatije je osnovao veći broj crkava, a veruje se da su među njima Bogorodičina bazilika u Tongerenu i istoimena bogomolja u Mastrihtu.

Arheološka iskopavanja u Tongerenu su to možda potvrdila, dok slična istraživanja nisu vršena u mastrihtskom zdanju. Ali, vršena su iskopavanja u mastrihtskoj bazilici Svetog Serbatija koja potiče iz 6. veka i ustanovljeno da je u njenom centru rimska struktura; u toj bazilici je i grobnica sa njegovim moštima koju su tokom poslednjih hiljadu i po godina posetili između ostalih i carevi Karlo Veliki i Karlo V, te kralj Filip II od Španije i papa Jovan Pavle II.

Grobnica Svetog Serbatija u kripti mastrihtske bazilike njemu posvećene. Foto: Wikimedia Commons/Tbibo

Preminuo je 13. maja 384. godine, mada je sporno da li je datum baš tačan, budući da je izračunat u 17. veku.

Tokom stoleća pojavilo se bezbroj legendi s njim u vezi, pa tako i ona koja tvrdi da je rođak Jovana Krstitelja pa shodno tome i dalji rođak samog Isusa Hrista; vizantijska delegacija je tokom saboru u Majncu 1049. godine ovo pobila napominjući da je rodom iz Jermenije i da mu je rodno mesto "Fenuste".

Ipak, možda najbitnija legenda je ono što je Grigorije Turski napisao krajem 6. veka. On pominje nekog Aravatija koji je živeo stoleće ranije, kada su Huni napadali Tongeren; dok se Aravatije molio na grobu Svetog Petra u Rimu imao je viziju uništenja Tongerena zbog grehova njegovih meštana, da bi se onda pojavio sam Petar i dao mu "ključeve nebesa" kako bi mogao da oprašta grehove. Stručnjaci se slažu da je Aravatije zapravo Serbatije, ali da je Grigorije pomešao vremena. Ili, da je spojio više ličnosti u jednu.

Most Svetog Serbatija, najstariji most preko reke Meze u Mastrihtu. Foto: Wikimedia Commons/Cepheus

Bilo kako bilo, njegovo nasleđe je ogromno. Jedno od najranijih dela holandske književnosti je upravo o njemu, napisano krajem 12. veka. Najstariji most preko reke Meze u Mastrihtu nazvan je "Sint Servaasbrug". "Servaas" je vekovima u tim krajevima bilo najpopularnije ime.

Crkve posvećene njemu podignute su i u drugim krajevima Holandije, Belgije, Francuske i Nemačke, pa čak i pravoslavna crkva u Mastrihtu, koja pripada ruskom egzarhatu Vaseljenske patrijaršije.

Pozlaćeni kivot iz 12. veka sa delovima njegovih moštiju nalazi se takođe u bazilici Svetog Serbatija u Mastrihtu i nekada se pronosila gradskim ulicama u vremenima nevolja (zbog čega naziva Kovčeg nevolja).

Pozlaćeni kivot sa moštima Svetog Serbatija u njemu posvećenoj bazilici u Mastrihtu. Foto: Wikimedia Commons/Kleon3

I danas se svakih sedam godina ulicama kreće ista procesija, skupa sa takozvanom "servatijanom", objektima koji su u vezi sa ovim svetiteljem (među njima su pehar, naprsni krst, pastirski štap i simbolični "ključ nebesa").

Zaštitnik je Mastrihta, Šijndela i Grimbergena. Ovaj poslednji grad je dom čuvene pivare, čije je istoimeno pivo dobro poznato svim sladokuscima i u Srbiji, dok je Mastriht mesto u kojem je 1992. godine stvorena Evropska unija, iz dotadašnje Evropske zajednice.

Tako je Sveti Srbatije, čije ime neodoljivo i neizbežno evocira ime srpskog naroda, patron grada-kolevke ujedinjenog Starog kontinenta.

(O. Š.)