SLEDI OBNOVA KRALJEVINE ENGLESKE? Kako su Englezi od svetske imperije dogurali do ostrvskog patrljka (FOTO)

Nakon što su na referendumu građani Ujedinjenog Kraljevstva odlučili da napuste Evropsku uniju, nad ovu su se državu nadvili sivi oblaci ustavne krize.

Preporučujemo

POLITIČKI ZEMLJOTRES VEKA, BRITANCI IZAŠLI IZ EU: London neće iz Unije, hoće nezavisnost! (FOTO) (VIDEO)

Naime, Englezi su ti koji su izglasali izlazak, dok su Škoti i Severni Irci većinom glasali da ostanu; zbog toga, prva ministarka Škotske Nikola Stardžen već je najavila novi referendum o nezavisnosti ovog entiteta, a na to je pozvao i Šin Fejn, irska katolička partija iz Severne Irske.

Dug je put Engleska prešla od sopstvenog kraljevstva preko Britanske imperije do ovoga što ima sada: samo Ostrvo. A mogla bi uskoro da ostane i bez njega.

Pred vama je kratak prikaz najbitnijih događaja na tom putu.

1066: Normani osvajaju Englesko kraljevstvo, a Vilijam I Osvajač se kruniše za kralja.

Tapiserija iz 1070-ih godina na kojoj je prikazan kralj Vilijam I Osvajač. Foto: Wikimedia Commons/Myrabella

1198: Englezi vrše invaziju na Irsku, ali u narednim vekovima gube kontrolu nad većim delom teritorije.

1284: Engleska anektira Vels, mada će isti zadržati svoje običajno pravo i zakone sve do sredine 16. veka.

1541: Irski parlament u Dablinu, pod kontrolom Engleza, uzdiže Lordstvo Irsku na status kraljevine i uspostavlja personalnu uniju sa Engleskom, pa tako kralj Henri VIII postaje irski kralj.

1600: Osnovana je Istočnoindijska kompanija, jedna od ključnih engleskih institucija u gradnji buduće imperije.

Zamak Karnarvon u Velsu, na fotografiji iz 1994. godine. Foto: Wikimedia Commons/Herbert Ortner

1603: Kraljica Elizabeta I umire bez naslednika, pa je na prestolu Engleske nasleđuje njen rođak, škotski kralj Džejms VI iz dinastije Stjuart, koji postaje engleski kralj Džejms I. Na taj način Engleska i Škotska ulaze u personalnu uniju (jedan monarh - dve države) u kojoj se, s jedne strane gledano, nalaze do dana današnjeg.

1607: Englezi osnivaju Džejmstaun, prvu uspešnu svoju koloniju u Severnoj Americi. Džejmstaun je mesto "gde je Britanska imperija počela", "prva kolonija unutar Britanske imperije".

1609: Bermuda postaje prvo ostrvo Novog sveta pod engleskom upravom.

1613: Istočnoindijska kompanija osniva "fabriku", zapravo sigurno skladište za svoju robu, u Indiji.

Isplovljavanje Henrija VIII kod Dovera 1520. godine. Foto: Wikimedia Commons/alectouk.com

1620: Grupa od 120 engleskih hodočasnika na brodu "Mejflauer" stiže u Ameriku, gde osnivaju Plimut.

1625: Englesko-škotski kralj Džejms I umire i na prestolu ga nasleđuje sin Čarls I.

1627: Britanski kolonisti osnivaju Barbados koji će u roku od 15 godina imati 18.000 naseljenika.

1642: Počinje Engleski građanski rat. Na jednoj strani je pobunjeno niže plemstvo, takozvani parlamentarci koji su zahtevali ograničenu moć monarha, a sa druge strane rojalisti.

1644: Istočnoindijska kompanija uspešno dovršava izgradnju tvrđave u Madrasu u Indiji.

Restaurisana fotografija ruševina stare crkve u nekadašnjem Džejmstaunu. Foto: Wikimedia Commons/Beinecke Rare Book & Manuscript Library, Yale University

1649: Čarls I biva pogubljen od strane parlamentaraca. Istovremeno, parlamentarci pod vođstvom Olivera Kromvela okupiraju Irsku.

1655: Britanci dolaze na Jamajku, i uskoro pretvaraju ovo ostrvo u centar trgovine robljem.

1660: Kralj Čarls II se vraća na tron nakon decenije republikanskog uređenja u Engleskoj, ali mu je moć ograničena.

1666: Novi Amsterdam postaje Novi Jork. Njujork.

1668: Istočnoindijska kompanija uzima u zakup Bombaj.

Jedna od bitaka moćne engleske mornarice u 17. veku. Foto: Wikimedia Commons/rijksmuseum.nl

1688: Nakon što je kralj Džejms II pokušao da vlada apsolutistički kao njegov deda, izbija Slavna revolucija koja ga zbacuje s vlasti.

1689: Holandski knez Oranski biva izabran za kralja Vilijama III od Engleske (& II od Škotske), stupivši u brak sa Meri Stjuart, koja postaje kraljica Meri II.

1694: Osnovana Banka Engleske, još jedna ključna institucija u budućem osvajanju pola sveta, koja će finansirati stvaranje najmoćnije ratne i trgovačke mornarice koju je svet do tada video, koja će uspešno uništiti sve evropske konkurente, poput Nizozemske republike.

1694: Istočnoindijska kompanija gradi tvrđavu Svetog Vilijama, koja će se razviti u Kalkutu.

Škotski parlament sa kraja 17. veka. Foto: Wikipedia/Atlas Historique

1707: U odvojenim glasanjima u engleskom i škotskom parlamentu, izglasan je Zakon o uniji kojim su se dva parlamenta spojila u jedan, a Engleska i Škotska prelaze iz personalne unije u političku uniju. Tako nastaje Kraljevstvo Velike Britanije.

1714: Džordž Ludvig, praunuk Džejmsa I, elektor Svetog rimskog carstva iz dinastije Hanover, postaje prvi Nemac na britanskom tronu kao kralj Džordž I.

1721: Robert Valpol, pripadnik vigovske političke frakcije, postaje prvi premijer Velike Britanije a izvršna vlast počinje polako da se prebacuje ka toj funkciji.

1763: Francuska predaje Britaniji celu teritoriju severno od Velikih jezera i istočno od reke Misisipi, osim Nju Orleansa. Španija predaje Floridu.

Pečaćenje povelje Banke Engleske. Foto: Wikimedia Commons/Lady Jane Lindsay

1769-70: Kapetan Kuk stiže na Novi Zeland i Australiju.

1775: Počinje Američka revolucija.

1776: Američka deklaracija o nezavisnosti biva potpisana od strane Trinaest kolonija u Novom Svetu, čime vrše secesiju od Britanske imperije.

1781: Amerika se uspešno izborila za svoju nezavisnost.

1788: Britanci osnivaju Sidnej kao kažnjeničku koloniju u Australiji.

Kapetan Džejms Kuk, slavni britanski moreplovac. Foto: Wikimedia Commons/National Maritime Museum, United Kingdom

1795: Britanci osvajaju koloniju Kejp u Južnoj Africi.

1798: Oman u Persijskom zalivu postaje britanski protektorat.

1801: Irski parlament izglasava Zakon o uniji, čime samog sebe raspušta. Irski poslanici će ubuduće sedeti u parlamentu u Londonu. Ovim Kraljevstvo Velike Britanije postaje Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske.

1815: Britanci su sa svojim saveznicima, posle više od decenije rata, uspeli da poraze Napoleona i da sruše moćnu kontinentalnu Francusku imperiju koja je pretila njihovim interesima u Evropi.

Kako je nastala britanska zastava. Foto: Wikipedia/Guilherme Paula

1820: Novoosnovana Republika Argentina osvaja Foklandska ostrva.

1833: Britanci proteruju Argentince sa Foklanda.

1837: Na presto dolazi kraljica Viktorija.

1839: Britanija vrši invaziju na Avganistan i postavlja marionetskog emira. Britanci takođe uspešno ratuju protiv Kine nakon što su tamošnje vlasti odlučile da zaplene i unište opijum britanskih trgovaca, kojim je trovano njihovo stanovništvo.

1841: Britanci beže iz Kabula, gubeći veći deo garnizona.

Burski ratnici koji su se borili protiv Engleza u Južnoj Africi. Foto: Wikimedia Commons/Howard C. Hillegas. 1900

1843: Burska republika pada pod britansku vlast, a Britanci proglašavaju Natal svojim protektoratom.

1854-56: Britanija sa Francuskom i Turskom izlazi kao pobednik iz Krimskog rata protiv Carske Rusije. Buri proglašavaju Slobodnu Državu Oranje. Naredne godine Buri iz južnog Transvala proglašavaju Južnoafričku Republiku.

1858: Britanci brutalno guše pobunu koju su protiv njihove dominacije digli Indijci, a Zakon o Indiji izglasan u britanskom parlamentu stavlja tu zemlju pod direktnu kontrolu britanske vlade, čime se okončava vlast Istočnoindijske kompanije. Poslednji mugalski imperator Indije, Bahadur Šah II, svrgnut je sa vlasti od strane Britanaca.

1861: Britanci anektiraju Lagos na nigerijskoj obali Atlantika nakon što je tamošnja vladajuća porodica odbila da okonča trgovinu robljem, koju su Britanci zabranili pola veka ranije iz moralnih razloga.

Kraljica Viktorija sa porodicom. Foto: Wikipedia/Rlbberlin

1867: Kanada postaje samoupravni dominion Britanske imperije.

1868: Britanci anektiraju Lesoto.

1869: Otvara se Suecki kanal.

1877: Kraljica Viktorija biva proglašena imperatorkom Indije. Britanci anektiraju Transval.

1878-81: Drugi anglo-avganistanski rat. Britanska pobeda se pretvara u povlačenje.

1879: Britanci izazivaju rat sa plemenom Zulu i pobeđuju.

Britanska bitka u Avganistanu. Foto: Wikimedia Commons/The Oxford Illustrated History of the British Army, Oxford University Press 1994

1884: Lord Rouzberi prvi put Britansku imperiju opisuje izrazom "Komonvelt nacija". Transvalci uspevaju da povrate nezavisnost.

1884: Istočnoafrička kompanija stiče pravo da upravlja Kenijom i Ugandom.

1889: Sesil Rouds osniva Južnoafričku kompaniju sa ciljem da pogura britanske trgovinske i imperijalne interese dalje na sever.

1890: Sultanat Zanzibar postaje britanski protektorat.

1895-96: Britanska vlada preuzima punu kontrolu na Kenijom koja postaje Istočnoafrički protektorat. Osniva se i protektorat Uganda.

Karta sveta 1886. godine na kojoj su britanski posedi obojeni u crveno. Foto: Wikimedia Commons/maps.bpl.org

1899-1902: Britanija izlazi kao pobednik iz Burskog rata u Južnoj Africi. Sve burske republike padaju pod njihovu vlast.

1900: Britanska vlada preuzima na sebe punu kontrolu nad Nigerijom.

1901: Kraljica Viktorija umire, na presto dolazi njen sin kralj Edvard VII. Australija stiče samoupravu, ali ostaje dominion Britanske imperije sa britanskim monarhom nominalno na svom čelu.

1902: Britanci preuzimaju kontrolu nad Svazilendom.

1906-07: Novi Zeland postaje britanski dominion.

Roudsov kolos, karikatura Sesila Roudsa nakon što je izneo plan izgradnje telegrafske linije i pruge između Kejp Tauna i Kaira. Foto: Wikimedia Commons/Edward Linley Sambourne

1910: Kralj postaje Džordž V, a naredne godine u Delhijskom dvorcu biva krunisan za imperatora Indije. Južnoafrička Unija postaje nezavisni dominion u sklopu Britanske imperije.

1914-1918: Britanija sa svojim saveznicima, među kojima je i Srbija, izlazi kao pobednik iz Prvog svetskog rata. To pod njenu vlast stavlja Egipat, Irak, Transjordan i Palestinu, bivšu nemačku koloniju Kamerun, kao i Namibiju.

1921: Irska ratom uspeva da se izbori za nezavisnost, ali ostaje u sastavu Britanske imperije sa britanskim monarhom kao svojim nominalnim vladarem. Severna Irska ostaje u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva koje postaje poznato kao Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske.

Britanska imperija na svom vrhuncu 1921. godine. Foto: Wikimedia Commons/Vadac.

1926: Uspostavlja se Britanski komonvelt koji će polako smeniti imperiju u kojoj je London određivao upravnike prekomorskih teritorija.

1939-45: Drugi svetski rat. Britanija izlazi kao pobednik, ali njenoj je imperiji došao kraj, što će uskoro postati više nego očito. Može se reći da je to bila Pirova pobeda.

1947: Indija stiče nezavisnost, ali se deli na hinduističku Indiju i muslimanski Pakistan.

1953: Kraljica Elizabeta II dolazi na presto.

Britanska dekolonizacija Afrike. Foto: Wikimedia Commons/The Red Hat of Pat Ferrick

1956-66: Sudan stiče nezavisnost, a slediće ga u narednim godinama Gana, Malaja, Singapur, Rodezija, Kipar, Kongo, Somalija, Nigerija, Sijera Leone, Tanganjika, Uganda, Zanzibar, Kenija, Zambija, Gambija, Bocvana...

1966: Engleska osvaja Svetsko prvenstvo u fudbalu, na 900. godišnjicu normanskog osvajanja koja je iz korena promenila istoriju te zemlje.

1973: Britanija ulazi u Evropsku zajednicu.

1979: Margaret Tačer postaje prva premijerka u istoriji Velike Britanije.

1982: Foklandski rat. Argentinci okupiraju ostrva, ali ih Britanci vrlo brzo izbacuju.

Margaret Tačer, prva premijerka Velike Britanije. Foto: AP

1990: Tačerova podnosi ostavku.

1995: Mozambik odlučuje da postane deo Britanskog komonvelta, kao jedina država koja nije prethodno bila deo Britanske imperije.

1997: Laburisti osvajaju vlast na čelu sa Tonijem Blerom; oni će doneti devoluciju vlasti i stvoriti parlamente i vlade u Škotskoj, Velsu i Severnoj Irskoj, koji će imati ograničene nadležnosti. Britanija predaje Kini upravu nad Hongkongom, nakon što je isteklo 99 godina zakupa.

2003: Britanija ulazi u Rat u Iraku.

2010: Na vlast dolazi Dejvid Kameron.

2014: Škotski referendum o nezavisnosti propada.

Sastavni delovi Velike Britanije. Foto: Wikipedia/Matt Lewis

2016: Velika Britanija na referendumu odlučuje da napusti Evropsku uniju.

Šta će sada biti, sam Bog zna.

Da li je referendum o istupanju iz Evropske unije uvod u poslednji čin raspada Britanije? Da li ćemo za nekoliko godina imati Kraljevinu Englesku kao političko-pravni subjekt na međunarodnoj sceni?

Ostaje da se vidi, ali jedno je sigurno: ako se to desi, Engleska neće biti svetska sila kakva je sada Velika Britanija: Škota možda nema mnogo, tek pet miliona, ali su tas na vagi između Engleske kao jedne obične zemlje na ivici Evrope, i moćne države čije se mišljenje ceni i vrednuje u globalnim okvirima.

(O. Š.)