ZAŠTO MONAKO NIJE DEO FRANCUSKE: Kako je malena kneževina uspela da očuva nezavisnost, uprkos svemu (FOTO)

Reč "Monako" dolazi od grčke reči "monos+oikos", što znači "jedna kuća, jednokućje"; "Monoikos" je bilo prvobitno ime ove grčke kolonije, što bi moglo da znači da je bila toliko mala da su svi živeli u jednoj zgradi, ili, alternativno, da je legenda tačna i da je Herkul tuda prolazio i oterao prethodne bogove, nakon čega je na tom mestu sagrađen hram Herkulu Monoikosu.

Preporučujemo

U svakom slučaju, preskočićemo hiljadu i kusur godina, razaranje nakon sloma Zapadnog rimskog carstva i saracensku najezdu koja je dovela do depopulacije.

A preskočićemo i repopulaciju ovog područja od strane stanovnika Ligurije (uski pojas obale sa centrom u Đenovi), i doći ćemo u 1191. godinu kada je sveti rimski car Henrik VI predao sizerenstvo nad ovim mestom Republici Đenovi.

1215. godine jedan odred đenovljanskih gibelina (severna Italija je tokom tog perioda bila poprište sukoba između dve frakcije; jedna su bili gibelini koji su podržavali svetog rimskog cara, a druga su bili gvelfi, koji su podržavali rimskog papu) počeo je na Steni Monaka, koja se uzdiže iznad te oblasti, da gradi utvrđenje.

Monako-vil, smešten na Steni Monaka. Stari grad i tvrđava gde se nalazi, između ostalog, i kneževska rezidencija. Foto: Wikimedia Commons/Arnaud 25

To se tretira kao početak moderne istorije Monaka, a pošto su gibelini pokušavali da naprave stratešku vojnu ispostavu za kontrolu šireg područja, napravili su i naseobinu u podnožju Stene. Navodno, da bi privuli Đenovljane da se nasele, nudili su poreske olakšice i zemlju kolonistima.

Tada se u istoriji Monaka pojavljuje porodica Grimaldi, koja poreklo vodi od Ota Kanela, konzula Republike Đenove; pošto su zapravo potomci Otovog najmlađeg sina Grimalda, prezime su izveli iz njegovog imena. Grimaldijevi su bili istaknuta đenovljanska, gvelfska porodica (bili su, dakle, pristalice papine strane), koja je zbog tih unutrašnjih sukoba u svom gradu morala da se skloni u Monako, skupa sa još nekoliko porodica.

Frančesko Grimaldi, zvani "Il Malizia" (Zlobni ili Prepredeni), osvaja Stenu Monaka 1297. godine, na prepad i prevaru; on i njegovi ljudi su bili maskirani u franjevačke monahe (zbog toga su na današnjem grbu Kneževine Monako dva franjevca sa isukanim mačevima). Đenovljani ga proteruju nekoliko godina kasnije i Monako ostaje pod sizerentstvom Republike Đenove.

Panorama Kneževine Monako. Foto: Wikimedia Commons/Mайкл Гиммельфарб

Međutim, Grimaldijevi se svako malo vraćaju, pa tako 1346. godine kupuju selo Menton, a 1355. Rokbrun. U međuvremenu, 1338. godine flota Monaka na čelu sa Karlom Grimaldijem učestvuje u pomorskoj kampanji u Lamanšu, zajedno sa drugim đenovljanskim i francuskim brodovima, i kući donosi veliki plen iz Sautemptona.

Zatim dolazi sukob između Kraljevstva Aragona (jednog od dva glavna konstitutivna kraljevstva iz kojeg je nastala Španija; drugo je Kastilja) i Đenove oko Korzike; Đenova gubi, a Monako je kolateralna žrtva, ako se tako može nazvati promena sizerentstva.

Međutim, 1419. godine Grimaldijevi otkupljuju od Aragona Monako i tako postaju njegovi nesporni vladari; 1612. Onore II počinje sebe da naziva "knezom Monaka". Osamnaest godina kasnije od francuske traži zaštitu od Španije, a dvanaest godina docnije prima ga kralj Luj XIII.

Stambena četvrt Fonvej u Kneževini Monako. Foto: Wikimedia Commons/Katonams

Tako postaju vazali francuskog kralja, ali zadržavaju suverenitet i nezavisnost, i uprkos tome što je više uzastopnih generacija Grimaldija provodilo veći deo svog vremena u Parizu, oni ostaju italijanska dinastija.

Sve do Francuske revolucije.

1793. snage mlade Francuske Republike osvajaju Monako, i on će ostati u francuskim rukama sve do sloma Bonaparte 1814. godine, kada se Grimaldijevi vraćaju na tron.

Južna fasada Liceja Alberta I u Monaku. Foto: Wikimedia Commons/Marc Biancheri

Međutim, sledeće godine na Bečkom kongresu postaju protektorat Kraljevine Sardinije (kod nas uglavnom poznate kao Pijemont-Sardinija, zbog činjenice da su glavni posedi njihove dinastije Savoja bili upravo u Savoju i Pijemontu, sa centrom u Torinu, koji je bio i prestonica nakon 1814.).

Ovakvo stanje će potrajati do 1860. godine kada Sardinija predaje Francuskoj grofoviju Nicu, kao i Savoj, nakon plebiscita, a Monako postaje francuski protektorat.

Paralelno s tim, Grimaldijevi gube sela Menton i Rokbrun, koja su kupili još sredinom 14. veka.

To se desilo tako što su seljani bili nezadovoljni visokim porezima pa su proglasili nezavisnost, nadajući se da će ih anektirati Sardinija; Francuska je protestovala, a problem je potrajao sve dok knez Karlo III nije odlučio da se odrekne ova dva mesta, koji su u tom trenutku činili 95 odsto ukupne teritorije kneževine, u zamenu za 4,1 milion franaka.

Kazino Monte-Karlo. Foto: visitmonaco.com

Prenos suvereniteta se odigrao 1861, a meštani tih sela verovatno sada proklinju svoje pretke; nije da im je loše, Francuska je Francuska, granica između dve države praktično ne postoji, i dalje su u neposrednoj blizini ovog mondenskog letovališta i centra glamura, ali nisu više deo Kneževine Monako. Pritom su morali da ginu u dva svetska rata, što se ne bi desilo da su ostali sa Grimaldijevima.

Elem, 1869. godine Grimaldijevi odlučuju da prestanu da skupljaju porez na lični prihod da bi odobrovoljili lokalno stanovništo, a sve zahvaljujući novcu koji je počeo da pristiže od kazina, koji je nešto pre toga otvoren zahvaljujući dalekovidosti kneginje Karoline. To je ubrzo privuklo nove, bogate žitelje.

1910-1911. godine mirna revolucija je dovela do novog ustava koji je donekle ublažio apsolutizam kneza Alberta I.

Foto: Tanjug/AP

Tada je izbila i poslednja kriza između Francuske i Monaka, koja je zapečatila sudbinu potonjeg kao nezavisne države.

Naime, jedino dete kneza Alberta I bio je knežević Luj, rođen 1870. godine, koji nije bio oženjen, nije imao zakonite dece i nije bio veren. Ako bi na tome ostalo, na presto Monaka bi seo Vilhelm, vojvoda od Uraha, koji je rođen u Monaku, koji je veći deo života proveo u Monaku, ali koji je bio nemački plemić čiji su glavni posedi bili u Virtembergu.

Francuska to nije mogla da dozvoli, ne nakon dva rata protiv Nemačke u 40 godina, bez obzira što je Monako u teoriji mogao da radi šta god hoće.

Knežević Luj II od Monaka. Foto: Wikimedia Commons/United States Library of Congress

Međutim, desila se jedna povoljna okolnost. Pred kraj 19. veka, Luj Grimaldi je za vreme službovanja u francuskoj vojsci upoznao pralju u svojoj regimenti, koja ga je zamolila da se brine o njenoj ćerki, Mariji Žilijeti Luve, koja je bila tri godina starija od Luja.

On se pobrinuo, i njih dvoje su dobili ćerku Šarlotu, koja je svoje detinjstvo provela sa majkom. Luj ju je priznao kao svoju 1900. godine, ali ona nije bila njegovo zakonito dete. Da bi se izbegao spor sa Francuskom, Albert I je 1911. godine priznao Šarlotu i ona je primljena u okrilje dinastije Grimaldi.

Međutim, 1918. godine vlada obaveštava kneza da je ozakonjivanje Šarlote protivno statutu iz 1882. godine te da stoga nije validno. Zbog toga je donet amandman koji propisuje da vladajući knez, ili prestolonaslednik uz dozvolu kneza (bilo da je njegovo dete ili prvi u liniji nasledstva), može da usvoji dete, iz same dinastije ili van nje, u slučaju da nema svoje zakonito potomstvo.

Knez Renije III i kneginja Grejs, rođena Keli, američka glumica. Foto: Wikimedia Commons/Robert LeRoy Knudsen

Ipak, dok se sve ovo odigravalo u kneževini, propala je nemačka Prolećna ofanziva na Zapadnom frontu i izgubili su Drugu bitku na Marni, pa su osokoljeni Francuzi pozvali kneza Alberta I na razgovor u Pariz i naterali ga da potpiše dokument kojim bi dolazak svih budućih kneževa Monaka na presto morao biti odobren od strane Francuske, što je ograničilo suverenitet ove mikro-države.

Šarlota je tako 16. maja 1919. godine u ambasadi Monaka u Parizu još jednom formalno usvojena od strane kneževića Luja, u prisustvu kneza Alberta I, francuskog predsednika Poenkarea i gradonačelnika Monaka. Albert I ju je proglasio vojvotkinjom od Valentinoe.

Tako je obezbeđen opstanak kneževina kao nezavisne države (de fakto nikada nije bila baš u potpunosti nezavisna; ipak, s obzirom da ne možeš biti stalni član Ujedinjenih nacija ako nisi de jure nezavisan, Monako jeste de jure nezavisna država, u teoriji jednaka Francuskoj, što se međunarodnog prava tiče), koja je bila pod vojnom zaštitom Francuske.

Knez Albert II od Monaka sa šalom FK Monaka. Foto: Tanjug/AP

Šarlota se udala za grofa Pjera de Polinjaka, njemu je po pravilniku dinastije promenjen grb i prezime u Grimaldi, i današnji Grimaldijevi su njihovo potomstvo.

Tokom Drugog svetskog rata, Monako je bio pod italijanskom pa pod nemačkom okupacijom. Knez Renije III je ženidbom sa glumicom Grejs Keli privukao pažnju celog sveta na svoju malenu kneževinu; 1963. godine Šarl de Gol je, besan zato što bogati Francuzi odlaze u Monako zbog poreza, izvršio blokadu državice, i dobio je da njegovi sunarodnici budu izuzeti od pravila neplaćanja ličnog poreza na prihod.

Konačno, 2002. godine novi sporazum između Francuske i Monaka je naznačio da, ako ne bi bilo nikakvih naslednika trona, kneževina se ne bi ni u tom slučaju pripojila Francuskoj već bi ostala nezavisna; njena odbrana i dalje ipak ostaje u rukama Francuza.

(O. Š.)