ŠOKANTNA, TAJNA KARTA AUSTROUGARSKE: Hrvatska bi dobila Bosnu da Princip nije ubio Ferdinanda (FOTO)

Predložene unutrašnje granice Sjedinjenih Država Velike Austrije koje su pratile etničke podele unutar Habzburške monarhije. Foto: Wikimedia Commons/Andrei nacu

Preporučujemo

Sjedinjenje Države Velike Austrije su umrle na istom papiru na kojem su i predložene. Ako su, rekla bi verovatno većina Srba, bez trunke kajanja i premišljanja.

U pitanju je bio projekat koji je negirao demografske činjenice balkanskih delova Austrougarske monarhije i samim tim suštinski bio nepravedan, u ovom slučaju prema srpskom narodu.

Ali, šta da jeste? Kako bi izgledala karta Srednje i Jugoistočne Evrope da je sa papira prešla u slovo ustava i zakona? Kakav bi dramatično drugačiji tok istorija imala?

Sve je počelo 1906. godine kada je grupa pravnika i političara okupljena oko nadvojvode Franca Ferdinanda - naslednika prestola habzburške imperije nakon samoubistva carevića Rudolfa i smrti oca samog Franca, Karla Ludviga - na čelu sa rumunskim advokatom Aurelom Popovićijem smislila genijalno rešenje koje je trebalo da sačuva carstvo u životu.

Prag na razglednici iz vremena Austrougarske. Foto: Wikimedia Commons/Derzsi Elekes Andor

Već je tada mnogo problema bilo u Dunavskoj monarhiji, i čak i da nije izbio Prvi svetski rat (tačnije, da nisu napali Kraljevinu Srbiju i time pokrenuli lančanu reakciju koja svet bacila u tamu narednih 30 godina, ako računamo i Drugi svetski rat koji je prirodni nastavak prethodnog) ta država bi se verovatno raspala.

I to verovatno u građanskom ratu, zato što loza Habzburga ni u ludilu ne bi sedela u Šenbrunu i nemo gledala kako im se parča ono što su hiljadu godina stvarali, i ono za šta su hiljadu godina vojevali.

Ta zemlja - koja se uzgred budi rečeno uopšte nije zvala Austrougarska već "Kraljevstva i Zemlje predstavljene u Carskom savetu i Zemlje svete ugarske krune Svetog Stefana" - bila je podeljena na nemački i mađarski entitet, i samo su ta dva naroda imali nekakvu političku moć, iako su zajedno činili samo 44 odsto od ukupnog broja stanovnika.

Etnička karta Austrougarske monarhije. Foto: Wikimedia Commons/Andrein

Svi ostali - Italijani, Rumuni, Česi, Srbi, Hrvati, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Poljaci - nisu imali nikakvu moć. Hrvati jesu imali ograničenu autonomiju u Kraljevini Hrvatskoj-Slavoniji, na bazi nagodbe sa Mađarima, ali je to bilo više nego skromno, kao i za prethodnih hiljadu godina. Zbog toga su neprivilegovane nacije ovu zemlju zvale i "tamnicom naroda".

ZANIMLJIVOSTI O AUSTROUGARSKOJ: Imala je tajnu prestonicu, a njeno pravo ime ne može da stane u naslov (FOTO)

Posle čitavog niza protesta, demonstracija, nemira, uličnih sukoba, pobuna, terorističkih napada, pa čak i atentata - praktično je kod nas nepoznata činjenica da je carica Elizabeta, supruga cara Franca Jozefa, vladara Austrougarske, ubijena od strane italijanskog anarhiste u Ženevi 10. septembra 1898. godine - postalo je jasno da ovakvo stanje stvari u kojem dva naroda gospodare i naređuju dok ostalih deset nema nikakvog udela u odlučivanju, neće moći doveka da traje.

Pogrebna povorka na sahrani carice Elizabete 1898. godine. Foto: Wikimedia Commons/Vasárnapi Ujság, 1898, 39. szám

Zbog svega je toga Popovići došao do plana za federalizaciju koja je trebalo da umiri nemirne duhove porobljenih naroda. Podršku je našao u Francu Ferdinandu koji je i sam razumevao dobro da svom sinu neće imati šta da ostavi u amanet ako se zemlja ne reformiše.

Međutim, nadvojvoda nije želeo da se stvari previše reformišu, već onoliko koliko mora. U nekim je stvarima imao liberalne poglede dok je u drugim verovao tvrdo u dinastički centralizam i katolički konzervatizam; verovao je da Česima i Hrvatima treba dati autonomiju, ali nije voleo Mađare, a njihov nacionalizam je video kao najveću revolucionarnu snagu i opasnost za carevinu.

Suprotno našim predrasudama o njemu, zastupao je obazrivost u odnosima prema Srbiji i oko toga se navodno neprestano sukobljavao sa načelnikom generalštaba Francom Konradom fon Hecendorfom, upozoravajući da će grubo ophođenje prema Beogradu Austrougarsku dovesti u direktan sukob sa Rusijom, što će se na koncu završiti uništenjem obe imperije (upravo to se i desilo).

Civilna zastava Austrougarske koja nije imala državnu zastavu. Avenija Andraši u Budimpešti iz tog perioda. Foto: Wikipedia/Unknown Hungarian photographer

Detalji plana su bili jako interesantni iz današnje perspektive, a verovatno su podjednako bili zanimljivi i ondašnjim žiteljima Dvojne monarhije. Svi narodi imaju tendenciju da traže sopstvenu državu, i svi istovremeno imaju i želju da se udružuju sa drugim narodima. Ovo je negde pokrivalo obe stvari, kao danas Evropska unija.

Ferdinandova ideja je bila da u potpunosti promeni unutrašnju organizaciju zemlje i da stvori veći broj etničkih i lingvističkih poluautonomnih državica (u daljem tekstu ćemo ih zvati pokrajinama, da ne bi bilo zabune) koje bi bile u federalnom savezu pod nazivom Sjedinjene Države Velike Austrije. Time bi se, nadao se, napravio balans.

Centralna pokrajina bi svakako bila Nemačka-Austrija, koja bi zauzimala teritoriju današnje Austrije, Južnog Tirola, Čeških šuma i Južne Moravske, kao i južnih delova Sudeta i Burgenlanda, oblasti u kojima su Nemci većina. Pokrajina Nemačka-Bohemija bi bila oblast severnih Sudeta, u kojoj su takođe većina Nemci, kao i pokrajina Nemačka-Moravska, severni deo istorijske Moravske.

Jednostavni prikaz predloženih unutrašnjih granica Sjedinjenih Država Velike Austrije. Foto: Wikimedia Commons/PANONIAN

Pokrajine Češka i Slovačka bi okupljale ta dva naroda, dok bi pokrajina Zapadna Galicija okupila Poljake iz Monarhije. Istočna Galicija bi, pak, okupila Ukrajince.

Zemlja Sekelja bi okupila Sekelje koji žive u srcu današnje Rumunije a tada su živeli na istoku Transilvanije. Pokrajina Transilvanija (bez Zemlje Sekelja) zajedno sa Banatom i Bukovinom bi okupila Rumune, a Trento etničke Italijane. Pokrajina Trst - kojoj bi bile priključene i Gorica i zapadna Istra - okupila bi tamošnje Slovence i Italijane.

Kranjska bi skupila samo Slovence, Hrvatska bi zauzimala ne samo teritoriju današnje Hrvatske već i Srem, i Boku Kotorsku (sa kojom nikada veze nije imala), a možda čak i Bosnu-Hercegovinu (prvobitna Popovićijeva karta iz 1906. godine je nastala pre aneksije BiH). U svakom slučaju, barem polovina stanovništa te pokrajine bi bili Srbi, koji bi dobili samo pokrajinu Vojvodinu (delić ovoga što je Vojvodina danas).

Skulptura koja simbolizuje Kraljevinu Hrvatsku-Slavoniju, integralni deo Zemalja krune Svetog Stefana, odnosno Ugarske, koja je bila deo Austrougarske. Foto: Wikimedia Commons/Pudelek (Marcin Szala)

Zanimljivo je to što su na svim demografskim kartama Austrougarske Srbi i Hrvati uvek računati zajedno, čime se (svesno ili nesvesno) prikrivao stvarni broj i teritorijalni opseg Srba na području same Kraljevine Hrvatske (koji je možda u oba slučaja išao i do 50 odsto), kao i na području Bosne-Hercegovine na kojoj se pouzdano zna da su Srbi tada bili većina (a bili su čak i nakon Drugog svetskog rata, uprkos genocidu).

Konačno, etnički Mađari bi, što se kaže, "izvisili", jer bi od polovine Monarhije, ogromne teritorije koju su držali, ostali na onome što imaju i danas, što su po svaku cenu hteli da izbegnu.

Upravo je zbog njih stvar i propala (ili, bolje rečeno, nije bila još uvek realizovana) pre Sarajevskog atentata.

Plan preustroja Austrougarske monarhije koji je trebalo da stvori ravnopravni hrvatski entitet, tzv. Zemlje krune kralja Zvonimira. Foto: Wikimedia Commons/Ban kavalir

Beč je jednostavno naišao na previše snažan otpor Budimpešte, što je bilo i očekivano budući da bi to značilo da će Ugarska izgubiti povlašćeni, gospodarski položaj.

Tokom Prvog svetskog rata ponovo je zaživeo i stari plan koji je trebalo da stvori treći, hrvatski entitet u Dunavskoj monarhiji, i da Hrvatsku-Slavoniju po prvi put posle hiljadu godina izdvoji iz Ugarske.

Novi imperator Karlo I je pružao podršku Hrvatima, ali su Mađari sve vreme udarali veto. Kada je dogovor konačno pao oktobra 1918. godine, zbog kolapsa Habzburške monarhije koji se u tom trenutku odigravao na njenim južnim granicama nakon proboja Solunskog fronta, nikada nije zaživeo.

(O. Š.)