TRI NAJVAŽNIJE KRUNE EVROPE: Bez ovih svetinja nema ni Starog kontinenta (FOTO)

Gvozdena kruna Langobarda, najstarija vladarska insignija Evrope, ime nosi po gvozdenoj traci širokoj jedan santimetar koja se nalazi sa unutrašnje strane i za koju se veruje da je iskovana od eksera kojim je Isus Hrist probijen na njegovom raspeću, dok su Langobardi zapadnogermansko pleme koje je u Italiji oformilo moćno kraljevstvo nakon sloma Zapadnog rimskog carstva i koje je na kraju srušio Karlo Veliki.

Preporučujemo

Spoljašnji njen obruč je napravljen od šest kvadrata od kovanog zlata spojenih šarkama i ukrašenih dragim kamenjem u obliku krstova i cvetova. Prilično je mala, zbog čega se pretpostavlja da je prvobitno bila votivna kruna, odnosno poklon bez namere da se koristi, mada postoji i hipoteza da je bila veća ali da su dva kvadrata izgubljena nakon čega je modifikovana (ovo je inače opisano u istorijskim dokumentima).

Kako je tačno dospela u ruke Langobarda nije poznato, ali po legendi, jedan od eksera koji je pronašla Konstantinova majka Jelena došao je u ruke princeze Teodelinde (inače vladarke koja je ovo germansko pleme preobratila u hrišćanstvo), koja ga je iskoristila da napravi ovu insigniju.

Gvozdena kruna Langobarda. Foto: Wikipedia Commons/James Steakley

Po drugoj legendi, ekser je pretočen u Konstantinov šlem i svrdlo za konja koje je u Milano doneo car Teodosije I koji je u ovom gradu prebivao, nakon čega su šlem i dijadema vraćeni u Carigrad. Međutim, ostrogotski kralj Italije Teodorih Veliki zapretio je Konstantinopolju i tražio da mu se ove insignije vrate, smatrajući da ima pravo na njih kao gospodar Apeninskog poluostrva. Grci su mu vratili dijademu, a zadržali šlem, i on je od nje napravio krunu koju vidite. Kruna je nakon toga prešla u posed Langobarda, novih vladara Italije.

Kada je Karlo Veliki pokorio Langobarde, krunisao je sebe za kralja Italije koristeći Gvozdenu krunu. Potom je korišćena za krunisanje vladara srednjevekovne Kraljevine Italije, koja je bila jedan od tri sastavna dela Svetog rimskog carstva. Potvrđeno je krunisanje 34 (!!!) vladara ovom krunom od 9. do 17. veka. Rimsko-nemački kraljevi, nakon što bi bili izabrani za kraljeve Nemačke od strane kneževa-elektora, putovali bi za Rim gde je trebalo da budu od strane pape krunisani za careve Svetog rimskog carstva. Uvek bi stali u Paviji, staroj langobardskoj prestonici, gde bi ih okrunili za kraljeve Italije.

Među njima su se nalazili i Karlo IV, Karlo V, a posle ovog perioda i Napoleon Bonaparta (1805. godine) i Ferdinand I od Austrije (1838). Kažu da je Napoleon, dok je samog sebe njome krunisao u Milanu, uskliknuo: "Bog mi je daje, nek' se čuva onaj ko je takne!".

Katedrala u Monci, u kojoj se čuva Gvozdena kruna Langobarda. Foto: Wikipedia Commons/Francescogb

Priču o tri krune bez kojih nema Evrope prirodno je nastaviti carskom krunom Svetog rimskog carstva, koju možete da vidite na slici ispod. Nastala je u krajem 10. ili početkom 11. veka negde u zapadnoj Nemačkoj, ili za vlade Otoa I, Konrada II ili Konrada III. Korišćena je sve do 1806. godine, kada je carstvo razbijeno od strane Napoleona.

Po izgledu odstupa od većine drugih kruna, kako svog tako i kasnijeg vremena. Za početak, nije okruglog oblika već oktagonalnog. Umesto prstena, poseduje osam ploča povezanih šarkama koje su nadsvođene na vrhu. Dve trake od gvožđa, zakovane zlatnim nitnama za ploče, drže krunu na okupu i daju joj osmougaonu formu. Svaka ploča je napravljena od zlata od oko 22 karata, i nakićena je perlama i dragim kamenjem (ukupno ih ima 144, a među njima su safiri, smaragdi i ametisti).

Četiri manje ploče na sebi imaju živopisne reprezentacije figura i scena iz Svetog pisma sa inskripcijama u vizantijskom stilu. Na jednoj je Hrist sa heruvimima, na drugoj prorok Isaija, na trećoj kralj Solomon, na četvrtoj kralj David. Ostale ploče su različitih veličina i na njima su dragulji. Na prednjoj i zadnjoj postoji po 12 kamenova.

Carska kruna Svetog rimskog carstva, koja se čuva u Hofburgu u Beču. Foto: Wikipedia Commons/CSvBibra

Postoji nekoliko njenih kopija, ali se original čuva u Hofburgu u Beču, zvanično "dok ponovo ne bude Svetog rimskog cara nemačke nacije". Njena uloga u formiranju hiljadugodišnje imperije koje je na zapadu Evrope nastavilo tradiciju rimske je nemerljiva; konačno, bila je kruna države za koju mnogi danas kažu da nije bila ni sveta ni rimska niti carstvo, ali je bila tako decentralizovana i sa balansiranom raspodelom moći da se sa pravom tvrdi da je poslužila kao uzor u kreaciji Evropske unije.

Konačno, stižemo do najveće mađarske svetinje, Svete krune kako je oni zovu, odnosno Krune svetog Stefana kako je zovu ostali. Korišćena je doslovno hiljadu godinu, a njena priča na najbolji način objašnjava suštinu monarhije kao ideje.

Sastavljena je od dve različite krune, koje su spojene u jednu. Prva je takozvana grčka kruna, na kojoj se nalazi vizantijski car Mihajlo VII Parapinak, a druga je latinska. Verovatno su prvu poslali Grci, a potom je druga dobijena iz Rima. Po obliku je eliptična, sa širinom od 203,9 milimetara a dužinom od 215,9 milimetara, što je čini velikom za normalnu ljudsku glavu, zbog čega su kraljevi tokom krunisanja morali da nose kapu ispod. Teška je preko dva kilograma, a donji njen deo je asimetričan.

Kruna svetog Stefana, najveća svetinja mađarskog naroda. Foto: Wikipedia Commons/Maxim91

Njena simbolika će vas oboriti sa nogu. Naime, pored uobičajenog znamenja božanskog prava vladara da vlada, tu je i legenda koja kaže da je Sveti Stefan tokom svog krunisanja oko 1000. godine krunu podigao visoko i ponudio je Bogorodici kako bi zapečatio božanski ugovor između nje i krune. Nakon ovoga, Bogorodica nije bila samo zaštitnica Ugarskog kraljevstva već i kraljica sama (otuda i poluzvanični naziv države, Regnum marianum: Marijino kraljevstvo).

Ovo je kruni dalo religijsku moć koja je trebalo da pomogne budućim kraljevima i stvorilo je takozvanu Doktrinu Svete krune u čijem je srcu uverenje da je kruna sama po sebi ličnost i kao pravni entitet identična mađarskoj državi; kruna je iznad vladara, koji samo vlada u njeno ime. Šta više, kruna je u stanju da odbije vladara koji je nije dostojan: "ne traži se kruna dostojna vladara, nego vladar dostojan krune". Ako pogledate sliku ispod, na kojoj se poslednji Habzburg kruniše kao ugarski kralj Karl IV, videćete da ga kruna samog odbija kao čoveka nedostojnog prestola. Tako ovu sliku barem pobornici krunine doktrine interpretiraju.

Karakteristični nakrivljeni krst na njoj nije nameran; radi se o oštećenju nastalom verovatno u 17. veku. Mađarska istoričarka Eva Kovač tvrdi da se radilo o zameni originalnog krsta koji je u sebi sadržao tri parčeta svetinje na kojoj je razapet Isus Hristos, i koji je ispočetka kruni davao svetost.

Krunisanje poslednjeg Habzburga Karla IV za kralja Ugarske. Foto: Wikipedia Commons/Jtdirl

Sveta kruna je mnogo puta nestajala, bivala ukradena, pronalažena i odnošena u inostranstvo. Nakon turskih osvajanja to je bilo i neophodno, ali je kasnije vraćena i carevi Svetog rimskog carstva (mahom iz dinastije Habzburg) koji su postali i kraljevi Ugarske su njome krunisani; potom i Habzburzi koji su postali imperatori Austro-Ugarske. Lajoš Košut je krunu i ostale insignije nakon propasti Mađarske revolucije iz 1848. godine odneo sa sobom i zakopao u transilvanijskoj šumi, ali su potom otkopane i vraćene.

Nacisti su je ukrali, a na kraju Drugog svetskog rata američka 86. oklopna divizija ju je dograbila zajedno sa ostalim insignijama za sebe i čuvala od Sovjeta sve do 6. januara 1978. godine kada su vraćene Mađarima, uz ogromnu pompu i svečanost. U pitanju je jedinstveni slučaj u Evropi, da je skoro ceo ansambl kraljevskih insignija sačuvan od uništenja. Danas se kruna, zajedno sa originalnim žezlom, šarom i krunidbenim mačem, nalazi u zgradi mađarskog parlamenta, na obali Dunava, u lepoj Budimpešti.

Takođe, prikaz Krune svetog Stefana se danas nalazi na grbu Republike Mađarske. Jer ta kruna je Mađarska.

Kruna svetog Stefana, najveća svetinja mađarskog naroda. Foto: Wikipedia Commons/CSvBibra Maxim91

Kao što možete da vidite, u ovom tekstu smo se bavili samo onim insignijama koje su u kontinuitetu korišćene tokom čitavog jednog milenijuma, a u nekim slučajevima i duže; nismo se bavili krunama koje su korišćene jednom ili dvaput. Recimo, postoji samo jedna od mnogih francuskih kruna koja je sačuvana, a ni Englezi nisu imali jednu jedinstvenu. Poljsko-litvanska je izgubljena, dok je imperijalna ruska, premda sačuvana, korišćena samo u poslednjih 200 godina imperije. Razmišljali smo da li da na listu stavimo Monomahovu šapku, kojom su krunisani ruski carevi u vekovima pre Petra Velikog, ali je njena uloga takođe slabija od uloge ostale tri navedene krune, a pritom je i njeno poreklo tatarsko (šta više, i korišćena je da bi se simbolično pokazao sužanjski položaj i podređenost Rusa u odnosu na Zlatnu hordu).

Takođe, iz istog razloga nismo mogli da spomenemo krunu Svetog kralja Stefana Dečanskog koja se čuva na Cetinju i kojom su krunisani samo kralj Stefan u 14. veku i kralj Nikola I Petrović-Njegoš početkom 20. veka. Nismo mogli da spomenemo ni krunu kojom je krunisan samo kralj Petar I Karađorđević.

Nismo mogli da spomenemo ni mnoge druge krune, postojeće i izgubljene, jer ni po starosti ni po obimu korišćenja jednostavno ne igraju uloge same po sebi, kao što to rade ove navedene tri. Italijanska, nemačka i mađarska kruna su fizički objekti duboke simbolike koji su sami sebi svrha, i koje - za razliku od svih ostalih - imaju težinu koja prevazilazi onu koja se može izmeriti u kilogramima.

(V. V.)