Istorija Grenlanda - od vikinga do Trampa: Malo poznate zanimljivosti o najvećem ostrvu na svetu

Grenland se našao u međunarodnom fokusu dok predsednik SAD Donald Tramp manevriše kako bi stekao kontrolu nad ovom arktičkom teritorijom bogatom mineralima, koju većina ljudi poznaje samo kao ogromno ledeno ostrvo na vrhu sveta.

Ali Grenland, koji je vikinški avanturista Erik Crveni tako nazvao kako bi privukao naseljenike, ima istoriju ljudskog naseljavanja dužu od 4.000 godina, piše AP.

Ova autonomna regija Danske bila je dom autohtonim narodima koji su prešli Arktik iz današnje Kanade, nordijskim doseljenicima, luteranskim misionarima i američkom vojnom osoblju koje je koristilo ostrvo kao bazu za zaštitu SAD od nacističke Nemačke i Sovjetskog Saveza.

Danas, zbog klimatskih promena i pojačane globalne trke za resursima Arktika, Grenland je pred ekonomskim procvatom. Na ovom najvećem ostrvu na svetu živi oko 56.000 ljudi, od kojih je većina inuitskog porekla.

Ključni trenuci u istoriji Grenlanda

Oko 2500. p.n.e.

Prvi ljudi stižu u severni Grenland iz današnje Kanade nakon što se moreuz koji ga odvaja od Severne Amerike zaledi. Ovo je bila prva od šest migracionih talasa Inuita koji su naselili Grenland.

Oko 985. godine

Nordijski istraživač Erik Crveni dolazi na Grenland sa flotom vikinških brodova, prema srednjovekovnim islandskim sagama. Vikinzi osnivaju dva naselja koja su imala između 2.500 i 5.000 stanovnika, ali su misteriozno nestala oko 1450. godine.

1200. godina

Narod Tule, poslednji talas inuitske migracije, stiže iz današnje Aljaske. Oni se šire po celom Grenlandu i postaju preci današnjih Inuita, koji čine oko 90% stanovništva.

1721. godina

Luteranski misionar Hans Egede stiže na Grenland u potrazi za izgubljenim nordijskim naseljima. Ne pronalazi preživele, ali osniva novo naselje u Kangeku, blizu današnjeg glavnog grada Nuuka, i započinje hristijanizaciju autohtonog stanovništva. Ovo označava početak moderne danske kolonizacije Grenlanda.

1814. godina

Nakon raspada Kraljevine Danske i Norveške, Grenland postaje zvanična danska kolonija. Danske vlasti vode politiku izolacije Grenlanda od ostatka sveta, a trgovinu kontroliše državna monopoIistička kompanija.

1854–1987. godina

Invituut, na jugozapadu Grenlanda, postaje jedini svetski komercijalni izvor kriolita, minerala ključnog za proizvodnju aluminijuma. Tokom rada, rudnik je proizveo 3,7 miliona tona kriolita, uglavnom izvoženog u SAD. Vrhunac proizvodnje bio je u Drugom svetskom ratu, kada je potražnja za aluminijumom naglo skočila zbog izgradnje vojnih aviona. Rudnik je zatvoren kada su zalihe iscrpljene, a industrija prešla na sintetički kriolit.

1917. godina

SAD priznaju dansku suverenost nad celim Grenlandom u okviru dogovora kojim je Danska za 25 miliona dolara u zlatu prodala Americi Danska Devičanska ostrva.

1941–1945. godina

SAD okupiraju Grenland zbog zabrinutosti da bi nacistička Nemačka mogla koristiti ostrvo kao bazu za napade na Severnu Ameriku. Okupacija je sprovedena uz saglasnost danske vlade u egzilu, koja je zadržala formalni suverenitet nad ostrvom.

1946. godina

Predsednik SAD Hari Truman nudi kupovinu Grenlanda kako bi osigurao vojne baze na ostrvu, navodeći da je "Grenland od ekstremnog značaja za odbranu Sjedinjenih Država". Danska odbija prodaju, ali potpisuje dugoročni sporazum o američkim vojnim bazama.

1953. godina

Grenland prestaje da bude danska kolonija i postaje okrug Danske usled ustavnih promena. Ipak, glavne odluke i dalje donosi Ministarstvo za Grenland u Kopenhagenu.

1979. godina

Zahtevi Grenlanđana za većom autonomijom dovode do donošenja Zakona o samoupravi, kojim se uspostavlja grenlandski parlament i daje lokalnim vlastima kontrola nad obrazovanjem, zdravstvom i ribarstvom. Zakon je usvojio danski parlament i odobren je na lokalnom referendumu sa 70% glasova.

2009. godina

Grenland postaje samoupravno područje u okviru Kraljevine Danske. Zakon o samoupravi, koji je podržalo preko 75% grenlandskih birača i usvojio danski parlament, priznaje pravo Grenlanda na nezavisnost kada to odluče njegovi građani. Danska zadržava kontrolu nad odbranom i spoljnom politikom.

2025. godina

Govoreći pred Kongresom SAD, Tramp izjavljuje da Sjedinjene Države "trebaju Grenland iz razloga nacionalne bezbednosti".

"Mislim da ćemo ga dobiti", rekao je Tramp. "Na ovaj ili onaj način, dobićemo ga."

Činjenice i podaci o arktičkoj zemlji bogatoj mineralima

Dok predsednik SAD Donald Tramp nastoji da stekne kontrolu nad Grenlandom, ovom arktičkom zemljom bogatom mineralima, evo nekoliko ključnih činjenica koje je AP izdvojio o ovom ostrvu:

Stanovništvo

Ukupan broj stanovnika: 56.699

Najveći gradovi

• Nuuk — 19.880
• Sisimiut — 5.412
• Ilulisat — 4.963
• Kakortok — 3.047
• Asiat — 2.951

Ekonomija

Ribolov čini oko 90% grenlandskog izvoza. Lov je i dalje važan izvor hrane i prihoda. Na Grenlandu se love foke, kitovi, irvasi i mošusna goveda.

Turizam postaje sve značajniji – više od 96.000 međunarodnih putnika prošlo je kroz grenlandske aerodrome 2023, što je porast od 28% u odnosu na 2015.

Državni sektor zapošljava više od 40% radne snage.

Ribolov, lov i poljoprivreda zapošljavaju oko 15% radnika, trgovina na veliko 11%, građevinarstvo 8%, a transport 7%.

Prirodni resursi

Cink, olovo, gvozdena ruda, ugalj, molibden, zlato, platina, uranijum, bakar, nikl, retki zemni minerali, hidroenergija, kao i potencijalne rezerve nafte i gasa.

Javne finansije

Grenland se u velikoj meri oslanja na godišnju budžetsku pomoć Danske.

Godine 2023. grant je iznosio 4,144 milijarde danskih kruna (614,4 miliona dolara), što je oko polovine budžeta grenlandske vlade i 20% bruto domaćeg proizvoda (BDP).

Geografija

Grenland je 12. najveća zemlja na svetu, sa površinom od više od 2,16 miliona kvadratnih kilometara.

Oko 80% teritorije pokriveno je ledom.

Vlada

• Šef države: Kralj Frederik X od Danske
• Premijer: Mute Burup Egede vodi grenlandsku vladu, poznatu kao Naalakkersuisut.
• Parlament Grenlanda (Inatsisartut) ima 31 poslanika.

Izvori: Statistika Grenlanda, Evropski parlament.

(Telegraf.rs)