Svetski lideri na obeležavanju Dana D: Stigli Bajden, Makron i kralj Čarls, Putin nije pozvan

Na memorijalnim događanjima povodom 80. godišnjice iskrcavanja savezničkih trupa u Normandiji tokom Drugog svetskog rata, koji se održavaju u Francuskoj, očekuje se prisutnost svetskih čelnika s obe strana Atlantika.

Među čelnicima visokog ranga su američki predsednik Džo Bajden, koji je stigao u Francusku juče. Obeležavanju prisustvuju i francuski predsednik Emanuel Makron, nemački kancelar Olaf Šolc, kao i britanski kralj Čarls III i članovi holandske kraljevske porodice.

Preporučujemo

Primetna je odsutnost ruskog predsednika Vladimira Putina, koji ove godine nije pozvan na komemoraciju budući da se našao u međunarodnoj izolaciji nakon što je naredio invaziju na Ukrajinu u februaru 2022.

Foto: Tanjug/AP

Pre osamdeset godina, 6. juna 1944, zapadni saveznici, Amerikanci, Britanci, kojima su bile pridružene i jedinice iz Kanade, Australije, Južne Afrike, Novog Zelanda, Rodezije, kao i drugih zemalja, poput Poljaka, započeli su iskrcavanje u Normandiji.

Bio je to jedan od ključnih momenata Drugog svetskog rata, pošto je iskrcavanje označilo postupno otvaranje još jednog fronta protiv Nemačke.

Još od 1941, zvanična Moskva naglašavala je predstavnicima zvaničnog Londona i Vašingtona neophodnost otvaranja drugog fronta na evropskom kontinentu, kako bi ratni napori Sovjetskog Saveza bili koliko toliko rasterećeni.

Frenklin Ruzvelt, predsednik SAD, i britanski premijer Vinston Čerčil obavezali su se konačno sovjetskim saveznicima 1942. godine, da će otvoriti drugi front.

Planirano je da invazija usledi 1943, što je potom odlagano.

Foto: Tanjug/AP

Iako su saveznici izvršili invaziju na Siciliju leta 1943, posle oslobođenja severnoafričkih francuskih poseda, Maroka, Alžira, Tunisa, što je dalje značilo da je novi front, u Italiji, otvoren, to zapravo nije bitno pomoglo Sovjetima, odnosno prilikama na Istočnom frontu.

Tek operacijom Overlord, stvaranjem fronta u Francuskoj, moglo se govoriti da su Sovjeti unekoliko rasterećeni.

Postojala je takođe svest u Vašingtonu i Londonu, da se konačna bitka za Berlin približava, pa su viši ciljevi nalagali da se direktno učešće na terenu više ne odlaže.

Na insistiranje Amerikanaca kao lokacija za invaziju odabran je prostor koji podrazumeva najbrži pravac napredovanja ka Nemačkoj, odnosno Berlinu, Normandija.

Prethodno je bilo u opticaju više mogućih zona invazije, između ostalog i Balkan, što je odbačeno zbog odlučnog stava Amerikanaca.

Invaziji je takođe prethodilo više operacija zavaravanja Nemaca, s namerom da se oni uvere da iskrcavanje očekuju drugde.

Invazija u Normandiju u Berlinu uglavnom nije smatrana verovatnom zbog činjenice da je taj pojas bio nepogodan a čvrsto utvrđen.

Nemci su na obale Normandije postavili brojne čelične prepreke, izgrađena je mreža bunkera, utvrđenja, ogromne zone su minirane.

Foto: Tanjug/AP

Operacija utvrđivanja međutim nikada nije okončana. Takođe, nemačka komanda više nije raspolagala dovoljnim brojem vojnika.

Planiranje invazije, pod rukovodstvom britanskog generala Frederika Morgana, započelo je marta 1943. Njegov plan je usvojen, da bi potom bio prilagođen, prerađen, tokom januara 1944.

Invazija na Normandiju bila je najveća desantna operacija u istoriji. Samo iskrcavanje, kodno ime bilo je Neptun, podrazumevalo je desant trupa, sa mora i iz vazduha, i zaposedanje prostora za dalji prihvat invazionih trupa.

Tog 6. juna 1944, 156.000 savezničkih vojnika prebačeno je preko La Manša. Nasuprot saveznicima na tom potezu nalazilo se oko 50.000 pripadnika nemačkih trupa.

Amfibijskom i vazdušnom desantu prethodila je masivna artiljerijska priprema iz vazduha, sa brodova, sa oko 12.000 letelica i oko 1.200 ratnih plovila.

Prevashodni cilj bilo je zaposedanje prostora na plažama, na pet lokacija, kako bi bio omogućen prihvat novih brojnijih snaga, odnosno obrazovan mostobran.

Invazionim trupama komandovao je Bernard Montgomeri, britanski general. Vrhovni zapovednik savezničkih snaga u Evropi bio je američki general Dvajt Ajzenhauer.

Mornaričkim jedinicima zapovedao je admiral Bertram Remzi, koji je prethodno pokazao uspeh prilikom iskracavanja u Severnoj Africi i na Siciliji. Sačinjavalo ih je 6.939 plovila, među njima 4.126 transportnih brodova i čamaca i 1.213 ratnih brodova.

Podrška iz vazduha, pod komandom maršala Traforda Li Melorija, sačinjavala je 12.000 letelica. Pritom je za sam vazdušni desant poslužilo približno 1.000 transportnih aviona.

Izvršeno je oko 14.000 borbenih letova jurišne avijacije. Na utvrđene nemačke položaje, takozvani Atlantski bedem, bačeno je više od 10.000 tona bombi.

Uspehu iskrcavanja doprinele su i vremenske prilike. Nemci su verovali da po tako lošem vremenu iskrcavanje nije verovatno, pa su zapravo uhvaćeni nespremni.

Nemačkim snagama na tom potezu komandovao je feldmaršal Ervin Romel, koji se inače u vreme invazije nalazio u Nemačkoj, na proslavi rođendana supruge.

Padobranski desant približno 24.000 vojnika, Britanaca, Amerikanaca i Kanađana, dogodio se negde posle ponoći, prvih minuta 6. juna 1944.

Iskrcavanje je započelo u 6.30. Zona invazije bila je dužine 80 kilometara, na pet sektora, plaža, nazvanih: Juta, Omaha, Sord, Džuno i Gold.

Pritom su teški vremenski uslovi remetili predviđen tempo. Snažan vetar pomerio je plovila dalje od predviđenih lokacija za iskrcavanje. Invazione trupe su sve vreme bile izložene jakim vatrenim dejstvima Nemaca. Posebno su velike žrtve bile u sektoru Omahe.

Tokom prvog dana planirani ciljevi nisu ostvareni, osim na na zonama Džuno i Gold. Ipak, po cenu stravičnih žrtava, stvorena su uporišta na kopnu Normandije.

Tokom "Dana D", dana invazije u Normandiji, 6. Juna 1944, saveznički gubici bili su bitno veći od nemačkih.

Iz stroja je izbačeno oko 10.000 savezničkih vojnika od čega je 4.414 poginulo.

Svih pet zona iskrcavanja, plaža, povezane su tek 12. juna.

Potom je tokom naredne tri sedmice trajalo prikupljanje novih savezničkih trupa koje su pristizale. Bitka za Normandiju potraja je zatim još dva meseca.

Izvesnu pomoć na terenu pružio je i francuski pokret otpora.

Postupno, do kraja avgusta, u Francusku je bilo dopremljeno tri milona savezničkih vojnika.

Pariz je oslobođen, posle sedmodnevnih operacija, 25. avgusta 1944.

(Telegraf.rs/Tanjug)