Kako su narušeni odnosi SAD i Irana? Bili su bliski saveznici, a onda je jedan događaj promenio sve

Iako se nakon nedavnih događaja čini neverovatno, ali da li ste znali da su Iran i SAD nekada bili bliski saveznici?

Međutim, odnosi dve države narušeni su 1979. godine kada je počela Islamska revolucija.

Od tada ove dve države su u lošim odnosima i između njih vladaju tenzije koje s vremena na vreme eskaliraju.

Odnosi su vremenom postali toliko loši, da čak i analitičari smatraju da bi između ovih država mogao da izbije i rat.

Ubistvo trojice američkih vojnika u Jordanu od strane militanata koje podržava Iran je najnovija epizoda u sukobu ovih država koje traje četiri decenije.

Ali, da bismo razumeli kako je do sukoba došlo, moramo da se vratimo četrdesetak godina unazad.

Kako je sve počelo?

Britanski i američki obaveštajci su odigrali ključnu ulogu u pomaganju iranskoj vojsci da s vlasti svrgne tadašnjeg premijera Mohameda Mosadeka 1953. godine.

Ova intervencija, vratila je na vlast nepopularnu zapadnjačku monarhiju šaha Mohameda Reze Pahlavija, koji je u velikoj meri zavisio od podrške SAD.

U centru ove podrške bilo je obećanje da će SAD moći da pristupi prirodnim resursima te zemlje, posebno nafti.

Međutim, ovaj savez je vrlo brzo bio narušen.

Godine 1979. došlo je do brojnih nemira i protesta širom Irana.

Ovaj "ustanak" doveo do povratka velikog ajatolaha Ruholaha Homeinija iz izgnanstva u kom je bio godinama. Njegova moć i ideologija zansivali su se na žestokim protivljenjima onome što je on smatrao prozapadnom monarhijom.

Kada je preuzeo vlast, počeo je da vlada gvozdenom pesnicom i za kratko vreme uspeo je da od države napravi radikalnu islamsku teokratiju.

Međutim, njegova moć nije bila samo u okviru iranskih granica.

U središtu tih promena bila je želja da se revolucija proširi na susedne zemlje, a ova "misija" traje i danas.

Militantna organizacija Hamas, zaklela se 1985. godine na odanost Homeiniju i taj savez traje do danas.

Upravo zahvaljujući iranskom patronatu, Hezbolah je došao do pozicije najmoćnije militantne grupa na svetu, koja se često opisuje kao "država u državi u Libanu".

Širenje iranskog uticaja će eksponencijalno rasti u naredne četiri decenije, sve više stavljajući zemlju na kurs sudara sa Sjedinjenim Državama i njihovim saveznicima.

Kidnapovanje američkih državljana

Do prvog velikog sukoba između SAD i Irana došlo je brzo.

Nastao je nakon što su radikalni iranski studenti uzeli za taoce 52 američka državljana, među kojima su bile i doplomate.

Zadržani su 444 dana od 4. novembra 1979. godine, a pušteni su na slobodu 1981. godine.

SAD su to videle kao ozbiljno kršenje međunarodnog prava, ali su u Iranu na to gledali kao na suprotstavljanje američkom uticaju.

Ovaj čin podržao je i vladajući težim koji se protivio normalizaciji odnosa sa zapadnim zemljama, posebno sa Amerikom, koju su ajatolasi označili kao "Velikog Satanu" u svojim sve oštrijim govorima o spoljnoj politici.

Operacija "Orlova kandža", kojom su SAD pokušale da oslobode taoce, dovela je do rušenja helikoptera na transportni avion u kom je poginulo osam vojnika.

Nakon ovog događaja SAD su prekinule diplomatske odnose sa Iranom i zabranile veći deo trgovine sa tom zemljom.

Kada je 1980. Irak je izvršio invaziju na Iran, SAD su podržale Irak na čijem je čelu tada bio Sadam Husein.

Foto: AFP/Profimedia

Borbe, koje su trajale do 1988. godine, dovele su do velikog broja žrtava, a prema nezvaničnim procenama poginulo je oko milion iranaca.

Odnosi sa SAD su nakon primirivanja sukoba ostali loši. Bombardovanje kasarne u Bejrutu, operacija bogomoljka, afera Iran-kontra i sankcije bili su između ove dve ideološki suprotstavljene zemlje, koje su naizgled uvek bile u sukobu ili blizu njega.

Šanse da će se sukob prekinuti bile su najveće 1998. godine.

Tadašnja državna sekretarka SAD Medlin Olbrajt sastala se sa zamenikom iranskog ministra spoljnih poslova. Ovo je bio prvi kontakt na najvišem nivou izđeu te dve zemlje još od revolucije, međutim nije potrajao.

Nekoliko godina kasnije, 2002. godine, bivši američki predsednik Džordž Buš je označio Iran kao deo "osovine zla", zajedno sa Irakom i Severnom Korejom.

Američki zvaničnici bi takođe tvrdili da je Iran vodio tajni nuklearni program sa namerom da napravi bombu. Sve ovo dešavalo se nakon velikog terorističkog napada koji se dogodio 11. septembra.

Pokušaji uspostavljanja diplomatskih odnosa su se od tada uglavnom završavali neuspešno.

JCPOA sporazum

Dok je Barak Obama bio predsednik SAD, pokušao je da ublažavanjem sankcija pokuša da "ukroti" iranski nuklearni program.

Sporazum bi se na kraju pojavio kao Zajednički sveobuhvatni plan akcije (JCPOA).

Nadali su se da će taj sporazum odvratiti Iran od pravljenja nuklearne bombe, ili da će barem usporiti njen napredak.

Mnogi republikanci su na ovaj Obamin potez gledali sa sumnjom tvrdeći da su on i ublažavanje sankcija, Iranu pomogli da proširi svoj uticaj u regionu.

Kada je Donald Tramp došao na čelo bele kuće povukao je SAd iz ovog programa.

Sukob ove dve zemlje ponovo je eskalirao. Tramp je ubrzo Korpus iranske revolucionarne garde (IRGC) proglasio terorističkom organizacijom.

Možda je najznačajniji događaj koji naglašava koliko je odnos između ovih država urušen napad američkog drona 3. januara 2020.

Kasem Sulejmani, komandant snaga IRGC Kuds i jedan od najmoćnijih ljudi u Iranu, ubijen je u napadu u Bagdadu.

Američka akcija izazvala je šok na Bliskom istoku, a Iran je obećao osvetu.

ŽNakon ovog poteza Iran je takođe saopštio da više neće ograničavati svoj nuklearni program.

Svi ovi događaji doveli su do toga da odnosi Irana i SAd danas budu ovakvi.

Zbog nedavnih događaja, analitičari smatraju da su male sanse da se odnosi mogu poboljšati.

U stvari, sa ratom koji besni u Gazi i militantima koje podržava Iran širom regiona koji napadaju na američke snage, izgleda da će stvari postati još gore.

(Telegraf.rs)