CEO TOK IZRAELSKO-PALESTINSKOG SUKOBA OD 1861. GODINE DO DANAS: Sve što treba da znate na jednom mestu (FOTO) (VIDEO)

Jedina reč kojom se može opisati stanje na Bliskom istoku, posebno na prostoru Izraela i Palestine, od kako je američki predsednik Donald Tramp priznao Jerusalim za prestonicu jevrejske države i dao nalog da se tamo prebaci američka ambasada, je ova: pakao. Ulični sukobi, ranjeni, mrtvi, spaljivanje zastava Sjedinjenih Država, raketiranje izraelskih gradova iz Pojasa Gaze, uzvratno raketiranje palestinskih naselja: sve se to odigrava sada pred našim očima.

KOME PRIPADA JERUSALIM? IZRAELU ILI PALESTINI? Grad ni na nebu ni na zemlji, ni u jednoj državi (FOTO)

Preporučujemo

A kako je sve počelo? Ne mislimo sada kako je počelo, to se zna a i već smo rekli, već kako je počelo onomad, kada je stvarno počelo? Pozadinu sukoba koji postoji od vremena roditelja roditelja naših roditelja nije jednostavno objasniti, a tek je nemoguće tražiti krivca i glavni uzrok, i onoga "ko je prvi počeo".

Stvar je toliko složena da je sve što možemo da uradimo to, da damo hronologiju svih relevantnih događaja, fakat do fakta, činjenicu do činjenice, pa nek svako donese zaključak za sebe.

Krećemo!

Petah Tikva 2008. godine. Foto: Wikipedia Commons/Aron

1861: Sve do ovog perioda i početka talasa imigracije Jevreji u svojoj "obećanoj zemlji" žive mahom u Jerusalimu, Safedu, Tiberijadi i Hebronu, njih oko 25.000. Ove godine stižu novi jevrejski doseljenici i osnivaju u Svetom gradu novo naselje kojem daju ime Miškenot Šananim. Ono se nalazilo izvan zidina, i bilo je prvo čisto njihovo naselje u tom mestu.

1870: Jevrejski doseljenici osnivaju Mikve Izrael, prvo savremeno naselje i poljoprivrednu školu u Svetoj zemlji.

1870-1890: Cionisti osnivaju oko trideset jevrejskih seoskih zadruga na prostoru Palestine.

1878: Osniva se naselje Petah Tikva (heb. Otvaranje nade), ali se ubrzo gasi. Četiri godine docnije ono se obnavlja, i danas je jedno od najvećih i najrazvijenijih gradova u toj zemlji.

1882: Počinje Prva alija — masovno doseljavanje Jevreja na prostor Palestine — koja će potrajati sve do 1903. godine. Procena je da se u tom periodu doselilo 25-35.000 ljudi. Iste godine baron Edmond Džejms de Rotšild počinje da kupuje zemlju u Palestini, te da finansira jevrejske poljoprivredne naseobine i industrijska preduzeća.

Doseljavanje Jevreja u Palestinu jula 1947. godine. Foto: Wikimedia Commons/The Palmach Archive

1890: Rusko carstvo formira državno Društvo za pomoć jevrejskim seljacima i zanatlijama u Siriji i Palestini. Bilo je to dobrotvorno društvo koje će postati poznato kao Komitet Odesa.

1897: Održava se Prvi cionistički kongres u Bazelu, na kojem se osniva Svetska cionistička organizacija (SCO). Njen glavni cilj? Formiranje jevrejske domovine!

1903: U krugovima britanske vlade javlja se ideja naseljavanja Jevreja u Ugandi, na prostoru istočne Afrike. Odgovor je to bio na sve strašnije glasine (koje su se pokazale kao istinite) o užasnim pogromima koji su se odigravali u Rusiji. Jevreji su podeljeni što se ovoga tiče, i zamisao propada.

1904-1914: Odigrava se Druga alija, period tokom kojeg se dodatnih 40.000 Jevreja naselilo u osmanlijskoj Palestini. Mahom su to izbeglice iz Rusije, koje beže pred linčovanjem od strane razularene svetine i spaljivanjem svoje imovine, ali skoro polovina tih doseljenika napušta Palestinu do Prvog svetskog rata.

1909: Utemeljuje se naselje Tel Aviv (heb. Novi Izvor).

Jevrejski doseljenici stižu u Palestinu. Foto: Wikipedia Commons/Presston

1915-16: Bukti Prvi svetski rat. Britanci obećavaju Arapima da će podržati njihovu nezavisnost ako ustanu protiv Otomanskog carstva. Arapi dižu ustanak.

1917: Osniva se Jevrejska legija, koja deluje u sklopu vojske Ujedinjenog Kraljevstva.

1917, 2. novembar: Britanska vlada objavljuje Balfurovu deklaraciju čije su tri osnovne tačke ove: prvo, London če pomoći Jevrejima da u Palestini uspostave svoju domovinu; drugo, Jevreji neće sprovoditi akcije koje će ugroziti građanska i religijska prava ne-Jevreja koji već žive u Palestini; i treće, Jevreji koji žive po svetu neće biti diskriminisani.

1917, Decembar: Britanska vojska uspeva da preuzme kontrolu nad Palestinom.

1919: Bukti Ruski građanski rat. Sa jedne strane boljševici, sa druge belogardejci. Ovi potonji krive Jevreje za Oktobarsku revoluciju, rušenje crkava i likvidaciju carske porodice, između ostalog. Počinju novi pogromi koji pokreću Treću aliju, još jedan talas iseljavanja Jevreja iz Rusije u Palestinu. Tokom naredne četiri godine stiglo ih je oko 40.000.

1920: Konferencijom u San Remu, Ujedinjeno Kraljevstvo od strane Društva naroda dobija Mandat za Palestinu, koji sadrži slične odredbe kao i Balfurova deklaracija: zadatak engleske uprave je da obezbedi stvaranje jevrejske domovine na ovoj teritoriji, uz osiguravanje prava ne-jevrejske populacije.

Jevreji preživeli iz Buhenvalda stižu u Haifu. Foto: Wikipedia Commons

1921: Britanija dodeljuje Transjordanu — teritoriji koja se nalazi u okviru Mandata za Palestinu, na istočnoj obali reke Jordan — autonomiju pod emirom Abdulahom iz dinastije Hašemita, koja je direktni potomak proroka Muhameda po ženskoj liniji (po ćerki Fatimi).

1923: Britanija prebacuje Golansku visoravan, koja je do tog trenutka deo Palestine, francuskom Mandatu za Siriju.

1924: Počinje Četvrta alija, kao proizvod ekonomske krize i antijevrejske politike u Poljskoj, ali i kao proizvod tvrde imigrantske politike u Americi. Tokom naredne četiri godine stiže 82.000 Jevreja; od toga broja, 23.000 će je brzo napustiti.

1932: Počinje Peta alija koja će trajati sedam godina. Broj Jevreja koji je u ovom periodu stigao u Palestinu veći je nego ukupan zbir tokom svih prethodnih alija: govorimo o 250.000 duša. Za to je zaslužna sve gora situacija u Nemačkoj, ali i u zemljama u njenoj sferi uticaja. Nakon ovoga, talasi doseljavanja prestaju da se broje.

1936-39: Izbija veliki ustanak Arapa protiv britanske vlasti i jevrejskih doseljenika.

1937: Britanci predlažu da se Palestina podeli na ravne časti, ali obe strane odbijaju.

Tel Aviv. Foto: Stas Kaminsky

1939: Britanci izdaju "Beli papir" kojim napuštaju zamisao o podeli Palestine i umesto toga predlažu osnivanje jedinstvene države kojom će, proporcionalno udelu u stanovništvu, vladati i Arapi i Jevreji. Plan takođe predviđa ograničenje broja jevrejskih imigranata na 75.000 u narednih pet godina, s tim da bi kasnije sve zavisilo od arapske dozvole. No, Jevreji iznalaze način da ilegalnim imigracionim kanalima zaobiđu ovu restrikciju.

1942: Cionisti tokom Biltmorske konferencije u Njujorku menjaju svoj plan i umesto zahteva za nedefinisanom jevrejskom domovinom iznose zahtev da se stvori jevrejska republika. Dve godine kasnije "Jednomilionski plan", zamisao da se milion Jevreja dovede u Palestinu, postaje zvanična cionistička politika.

1946, 22. jul: Drugi svetski rat je završen, ali Palestina se ne smiruje. Jevrejska teroristička organizacija "Irgun" diže u vazduh jerusalimski hotel "Kralj David" u kojem se nalazi sedište britanskih vlasti. 91 osoba gubi život, 46 je povređeno. Ovo je ključan događaj zbog koga su Britanci u narednim događajima podržali Arape.

1947, 29. novembar: Ujedinjene nacije zvanično predlažu podelu Palestine na jevrejsku i arapsku državu, sa Jerusalimom kao slobodnim gradom. Jevreji slave i prihvataju, ali Arapi ne slave i odbijaju. Njihovi lideri glasno pozivaju na nasilje, govore kako će se "Jevreji podaviti u moru".

Plan UN za podelu Palestine 1948. godine. Foto: Wikipedia Commons/Zero0000

1947, 30. novembar: Počinje građanski rat u Palestinskom mandatu, i to napadom arapskih nacionalista na jevrejski autobus koji je prevozio civile u blizini Kfar Sirkina. Tek pola časa kasnije napadaju i drugi autobus; istog dana arapski snajperi pucaju u autobuse u Jerusalimu i Haifi. Jevrejske paravojne formacije "Irgun" i "Lehi", kao odgovor, počinju da postavljaju bombe na krcate pijace i autobuske stanice. Čitav prostor propada u haosu i nasilju, dok se Britanci mahom drže po strani i pripremaju povlačenje.

1948, 14. maj: Jevreji proglašavaju Državu Izrael.

1948, 15. maj: Pored Palestinaca, pet susednih arapskih država — Egipat, Transjordan, Liban, Sirija, Irak i Saudijska Arabija — napadaju Izrael sa ciljem njegovog uništenja, čime počinje Arapsko-izraelski rat 1948. Britanci su otvoreno na strani Arapa, ali premda opkoljeni sa svih strana, Jevreji uspevaju da se odupru, da uzvrate udarac i da pobede u sukobu. Sa teritorija koje osvaja Izrael beže Palestinci, između 750.000-1,2 miliona; nije u potpunosti jasno da li su proterivani ili su sami odlazili, verujući da će se brzo vratiti, ili su bili naterani od strane sopstvenih vođa poput Albanaca 1999. godine. Neki Palestinci tvrde da su bežali zbog straha od osvete slične onoj u Deir Jasinu, kada su jevrejski nacionalisti pobili celo selo iz odmazde, dok drugi kažu da su sledili naredbe svojih vođa. Oni koji su ostali, postali su građani Izraela. Više o uspostavi jevrejske države i ovom ratu možete pročitati u našem tekstu na ovu temu.

1949, 7. januar: Kraj ovog arapsko-izraelskog rata. Gaza dolazi pod okupaciju Egipta, dok Zapadnu obalu okupira Transjordan, koji će se ubrzo preimenovati u Jordan. Nakon toga kreće masovni egzodus Jevreja iz arapskih zemalja u Izrael.

Avram Adan, potonji general-major, podiže izraelsku zastavu u Eilatu čime je 1949. godine okončan Prvi arapsko-izraelski rat i stvoren Izrael. Nazvana Mastiljavom zastavom, prosti čaršav sa dve nacrtane linije i zašivenom Davidovom zvezdom, postala je relikvija sama po sebi. Foto: Wikimedia Commons/Government Press Office (Israel)

1956: Izbija Suecka kriza. Sa jedne strane je Egipat, dok su sa druge Velika Britanija, Francuska i Izrael. Uzrok je Naserova nacionalizacija Sueckog kanala. Izrael je uspešno ovladao Suecom, ali plan britanske i francuske strane ne uspeva zbog protivljenja Amerike. Smatra se da je ovim događajem Ujedinjeno Kraljevstvo prestalo da bude svetska supersila. Izrael će godinu dana držati pod svojom kontrolom Sinajsko poluostrvo; za njih se ne može reći da su bili gubitnici, budući da su izdejstvovali slobodan prolaz kroz Tiranski moreuz za svoje brodove iz luke Eilat.

1967, 5-10. jun: Šestodnevni rat. Izrael je ponovo sam, dok su sa druge strane Egipat, Jordan i Sirija, potpomognuti vojskama Iraka, Saudijske Arabije, Maroka, Alžira, Libije, Tunisa, Sudana i Palestinske oslobodilačke organizacije (PLO). Ratu su prethodili meseci žestokih pretnji vođa arapskih zemalja: Naser je neprekidno ponavljao da će se Jevreji podaviti u Sredozemnom moru, otpočeli su mobilizaciju, i namera je bila da se uništi Država Izrael. Zbog toga su bili iznenađeni kada je Izrael odlučio da ih ne čeka, da im izađe u susret i da napadne prvi: Jevreji su za samo šest dana, više nego ubedljivo, do nogu potukli sva tri direktna suseda i njihove saveznike. Ovladavaju Jerusalimom i Zapadnom obalom koji su do tada bili pod kontrolom Jordana, Golanskom visoravni koja je bila deo Sirije, te Pojasom Gaze i Sinajskim poluostrvom koje je kontrolisao Egipat.

1967, jul - 1970, avgust: Traje rat iscrpljivanja između Egipta i Izraela, sa sporadičnim napadima i razmenom vatre. Otpočeo ga je Egipat u nameri da povrati Sinaj, ali ništa nije postigao.

Širenje Izraela u ratu 1967. i stanje nakon rata 1973. Foto: Wikimedia / Raul654 / BokicaK

1967: Izrael usvaja Plan Alon, kojim se predviđa izgradnja jevrejskih naselja na teritorijama okupiranim u Šestodnevnom ratu. Prvo naselje je Kfar Ecion na Zapadnoj obali, formalno sagrađeno iste godine, a zapravo obnovljeno, budući da je postojalo sve do 1948. godine kada su ga Arapi srušili. Do danas je podignuto mnoštvo ovih naselja na Golamu, Zapadnoj obali i u Jerusalimu, suprotno brojnim rezolucijama UN koje ih tretiraju kao ilegalna i koje ih drže za kršenje Četvrte ženevske konvencije. Ta naselja su povezana mrežom puteva oko kojih su visoki zidovi koji ih štite od Palestinaca koji žive unaokolo.

1973, 4-25. oktobra: Izbija Jomkipurski rat između Izraela sa jedne te Egipta, Sirije, Iraka i Jordana sa druge strane. Počeo je iznenadnim napadom Egipta i Sirije, koji su pokušavali da povrate Sinaj odnosno Golam. Nakon inicijalnih uspeha napadača, Izrael uzvraća udarac: ne samo da vraća Golam pod svoju kontrolu već Siriju načisto izbacuje iz rata još dubljim upadom na njeno zemljište. Izraelska vojska se zatim okreće svim silama Sinaju gde probija egipatske linije, prelazi Suecki kanal, napreduje prema gradu Suecu, opkoljava celu egipatsku 3. armiju i otvara sebi put prema Kairu, koji niko više ne brani. Međutim, umesto besmislenog daljeg nastupanja ka prestonici Egipta, koje ništa ne bi donelo, Izrael počinje da steže obruč oko opkoljenih. Velika diplomatska aktivnost Vašingtona i Moskve dovodi do prekida vatre, a naposletku Izrael pristaje da se povuče sa jedne trećine Sinajskog poluostrva, bliže Suecu, i da ih tu zamene trupe UN. Potom pristaje i da se povuče sa novih sirijskih teritorija, na liniju razdvajanja iz 1967. godine.

1975: Generalna skupština UN proglašava cionizam za formu rasizma i rasne diskriminacije, usled agitovanja Pokreta nesvrstanih, ali verovatno i iz želje brojnih zemalja da se dodvore Arapima zbog nafte.

1978: Izrael vraća Sinajsko poluostrvo Egiptu, a jevrejska naselja koja su tamo sagrađena bivaju uništena. Ostale teritorije zauzete tokom Šestodnevnog rata ostaju i dalje pod okupacijom. Međutim, Jordan se odrekao Jerusalima i Zapadne obale u korist buduće nezavisne palestinske države.

1979, 26. mart: Egipatski predsednik Anvar El Sadat i izraelski premijer Menahem Begin potpisuju mirovni sporazum.

1982-1985: Besni Libanski građanski rat, a PLO sa libanskog tla granatira sever jevrejske države. Zbog toga izraelska vojska pokreće ofanzivu na južni Liban, uspostavlja demilitarizovanu zonu, proteruje PLO sa tog područja i obezbeđuje uslove koji maronitskog političara Bašira Đemajela dovode do predsedničke fotelje. Nedugo nakon što je izabran, na njega se vrši atentat, a maronitska milicija u Zapadnom Bejrutu za odmazdu vrši masakr palestinskih izbeglica u logorima Sabra i Šatila, i to sve pod budnim okom izraelske vojske. Nakon ovoga u samom Izraelu dolazi do pada podrške vojnoj intervenciji; Izraelci se povlače iz Bejruta na jug, a potom i potpuno iz Libana. Pojavljuje se Hezbolah kao bitan faktor.

1984-85: Izraelska vojska sprovodi tajnu Operaciju Mojsije, dovodeći oko 8.000 etiopskih, takozvanih crnih Jevreja, iz Sudana u Izrael.

Jicak Rabin, Bil Klinton i Jaser Arafat u Oslu. Foto: Wikipedia Commons/Vince Musi/The White House

1987-1991: Prva intifada, odnosno palestinski ustanak u Gazi i na Zapadnoj Obali protiv izraelske okupacije.

1991, 24-25. maj: Izraelska vojska dovodi 14.400 etiopskih Jevreja u Izrael.

1991: Generalna skupština UN poništava svoju odluku o cionizmu kao obliku rasizma.

1993: Sporazum iz Osla. Njegovi potpisnici su Jaser Arafat ispred PLO-a i Jicak Rabin ispred Izraela. Njime se predviđa formiranje Palestinske uprave u Pojasu Gaze i na Zapadnoj obali te postepeno povlačenje izraelske vojske sa ovih teritorija. Međutim, Hamas, Islamski džihad i Narodni front za oslobođenje Palestine nastavljaju napade na Izrael zbog čega povlačenje izraelske vojske nikada nije sprovedeno do kraja.

1994: Izrael i Jordan potpisuju mirovni sporazum.

1995: Izraelski premijer Jicak Rabin gine u atentatu koji je izvršio jevrejske fanatik zbog potpisivanja Sporazuma iz Osla.

Foto: Tanjug/AP Photo/Lefteris Pitarakis

2000-2005: Druga intifada. Palestinci ponovo pokreću ustanak u Gazi i na Zapadnoj obali, a protiv izraelske okupacije. Ulični nemiri se brzo pretvaraju u pravi urbani gerilski rat, sa velikim brojem samoubilačkih napada čije su žrtve uglavnom izraelski civili unutar same Države Izrael.

2002, jun: Zbog velikog broja samoubilačkih napada Izrael počinje da gradi zidove oko svojih naselja i puteva na Zapadnoj obali, i uvodi striktne kontrole na prelazima, nakon čega dramatično opada broj napada.

2005, 23. avgust: Izrael se unilateralno povlači iz Pojasa Gaze, i evakuiše 25 jevrejskih naselja sa te teritorije i sa Zapadne obale.

2006, 12. jul-14. avgust: Odigrava se Drugi libanski rat. On je izazvan upadom Hezbolaha na tlo Izraela, ubistvom tri te otmicom dva izraelska vojnika, a otpočela ga je izraelska vojska sa namerom da ih oslobodi. Rat se okončao bez jasnog pobednika.

2008, 27. decembar-2009, 18. januar: Izrael pokreće ofanzivu u Pojasu Gaze sa ciljem da onesposobi i onemogući raketne napade na svoju teritoriju.

Foto: Tanjug / AP

2012, 14-21. novembar: Izraelska vojska pokreće novu ofanzivu u Pojasu Gazi; odgovor je to bio na raketiranje Izraela sa te teritorije. Zvanično, počelo je raketnim napadom u kome je stradao Ahmed Džabari, vođa vojnog krila Hamasa.

2014, 8. jul: Izrael pokreće Operaciju Zaštitna ivica sa ciljem zaštite Izraela od raketnih napada Hamasa iz Pojase Gaze, nakon što su Palestinci masakrirali tri jevrejska tinejdžera. 17. jula Izrael pokreće kopnenu invaziju.

2015, oktobar-2016, jun: Novi talas nasilja izazvan tenzijama oko statusa Hramovne gore u Jerusalimu. Izbija 1. oktobra nakon što su Palestinci ubili obrazovani jevrejski bračni par Henkin koji se vozio kolima u blizini grada Bajt Furik, i to naočigled njihovo četvoro dece koji su sa njima bili u vozilu. Dva dana kasnije, Palestinac ubada nožem u Jerusalimu petoro ljudi, od kojih troje gubi život; među ubijenima je otac dvogodišnje bebe koja je takođe izbodena ali je preživela, kao i njena majka. Nekoliko stotina ljudi u narednih godinu dana gine, od toga 31 izraelski civil i 10 palestinskih; među mrtvima je i pet jevrejskih bezbednjaka, i skoro dvesta palestinskih napadača koji su se uglavnom služili noževima da ubadaju svoje žrtve u masi.

2017, 6. decembar: Američki predsednik Donald Tramp pokreće implementaciju zakona iz 1995. godine, priznaje Jerusalim za prestonicu Države Izrael i nalaže prebacivanje ambasade SAD iz Tel Aviva u Sveti grad. Ostalo pratite na našem sajtu...

(Telegraf.rs)