Mara Resavkinja: Mit ili stvarnost, senka koja je oblikovala istoriju Svilajnca

Spomenik Mare Resavkinje jedan je od najprepoznatljivijih i najvažnijih simbola Svilajnca. Podignut 1926. godine, posvećen je svim Resavcima koji su poginuli u ratovima od 1912. do 1918. godine. Na postamentu piramidalnog oblika uklesana su imena i fotografije više od 400 boraca sa ovog područja, dok sam spomenik prikazuje figuru Mare Resavkinje. Iako nosi značajnu simboliku, interesantno je da Mara Resavkinja nije stvarna osoba, već fiktivni, mitološki lik.

Umetnik Ivan Zajc, koji je stvorio ovu skulpturu, inspiraciju je pronašao u stvarnoj devojci iz Svilajnca, Zori Bidžić, koja mu je pozirala za figuru Mare Resavkinje. Zora/Mara je prikazana sa lovorovim vencem i bakljom, a spomenik je time dobio snažnu simboliku borbe i otpora. Zanimljivo je da je baklja u ruci Mare Resavkinje izazvala politički sukob u 1930-im godinama, jer su monarhisti smatrali da ona predstavlja republikanski simbol. Sukob je bio toliko ozbiljan da je pitanje uklanjanja baklje stiglo do Ministarstva prosvete, koje je na kraju odlučilo da baklja ostane, odbacujući bilo kakve republikanske konotacije, kako je za Telegraf rekla istoričarka umetnosti Ivana Brzanović.

Nakon Drugog svetskog rata, figura Mare Resavkinje je skinuta i pretopljena, a spekulacije o tome ko je odgovoran za uništavanje skulpture - bilo da su to bili partizani ili četnici - trajale su godinama. No, 1950-ih godina skulptura je ponovo izrađena, verna originalnoj, i danas stoji kao trajan podsećnik na hrabrost i žrtvu boraca sa ovog kraja. Takođe je delo jednog slovenačkog umetnika.

Pored imena mnogih heroja, na spomeniku su uklesana i imena braće Darka i Vladislava Ribnikara, osnivača političkog života u Svilajncu, koji su tragično nastradali na početku Prvog svetskog rata. U znak zahvalnosti, svilajnčani su odlučili da se njihova imena trajno upamte na ovom spomeniku, kao podsećanje na njihov doprinos i žrtvu za slobodu.

Šta se još nalazi u centru Svilajnca?

Prava čaršija, nekada srce života Svilajnca, započinjala je na današnjem Trgu Evropskog prijateljstva, koji je nekada bio poznat kao Resavski trg. Na ovom mestu nalazio se opštinski kantar, a celokupno područje bilo je u vlasništvu velikog kneza Milosava Zdravkovića Resavca, uticajne ličnosti u Srbiji toga vremena, bliskog saradnika kneza Miloša Obrenovića. Danas se na ovom trgu nalazi spomenik ovom velikom knezu, kao podsećanje na njegov značaj i doprinos istoriji našeg kraja.

Tu se nalazi i Kriva čaršija, koja zajedno sa dve glavne ulice i crkvom Svetog Nikole, postavlja osnovu života Svilajnca, ne samo u periodu kada je ovo naselje bilo varošica, a potom varoš, već i danas, kada je grad stekao moderni izgled, ali i očuvao duh prošlih vremena.

Do 70-ih godina prošlog veka, ovo područje bilo je domaćin mnogim značajnim zgradama, među kojima su se nalazili dućani izgrađeni još u prethodnim vekovima, Resavska štedionica i gospodske kuće koje su dale pečat ovom mestu. Nažalost, mnoge od tih zgrada su renovirane, srušene ili prepravljene, pa se danas na ovom prostoru nalazi samo sećanje na nekadašnju arhitektonsku baštinu.

Danas, na šetalištu, u samom centru, stoji spomenik Stevanu Sinđeliću, heroju i vojvodi, čije ime ostaje neizbrisano u istoriji ovog kraja. Sinđelić je rođen u selu Vojska, najudaljenijem selu ove opštine, a u mladosti se sa majkom preselio u selo Grabovac, gde je, zbog majčinog ima Sinđelija, postao poznat kao Stevan Sinđelić. Iako je bio iz skromnog kraja, njegova hrabrost i odanost borbi za slobodu učinili su ga ključnim borcem u Prvom srpskom ustanku, te ga je Karađorđe ubrzo nakon početka ustanka imenovao za vojvodu.

Stevan Sinđelić je učestvovao u najvažnijim bitkama tog perioda, pokazujući izuzetnu hrabrost i vojnu spretnost. Njegova najpoznatija akcija bila je herojska borba na Čegru, gde je, sa svojim Resavcima, izveo čuveni odbrambeni manevar - pucao je u bure napunjeno barutom kako bi izazvao eksploziju i usporio turske trupe koje su nadirale u njegov šanac. Ovaj heroj je život dao za slobodu, a spomenik koji mu je podignut 1991. godine. Rad akademskog vajara Mihajla Paunovića, večni je podsećnik na njegovu borbu i herojstvo.

Danas, kroz spomenik Stevanu Sinđeliću, Svilajnac čuva sećanje na jednog od najvećih heroja iz vremena borbe za nezavisnost, a priča o njemu ostaje deo istorijskog identiteta našeg kraja, gde su sloboda i borba za domovinu uvek bili u srcu naroda.

(Telegraf.rs)