Ušli smo u brod sa kog su ispaljeni prvi hici u Velikom ratu: Svetski raritet smešten ispod Brankovog mosta

Ispod Brankovog mosta u Beogradu smešten je raritet svetskih razmera. Nekadašnji "Bodrog" danas nosi ime "Sava" i smatra se jedinim preostalim bojnim brodom iz grupe rečnih monitora sa kojeg je ispaljen prvi hitac u Prvom svetskom ratu. Tonuo je tri puta i tri puta je izvlačen iz reka, a sada je restauriran i funkcioniše kao muzej.

Ovo plovilo ima status kulturnog dobra Republike Srbije, a koliko je njegov istorijski značaj važan za Srbiju i njen narod u celini otkrio je kustos Vojnog muzeja Bojan Vićentić.

"Trenutno se nalazimo na Savskom keju gde je brod smešten prema dogovoru Ministarstva odbrane i grada Beograda. On je sada pretvoren u brod muzej, otvoren je za posetioce i služi kao svedočanstvo jednog vremena i prilika da posetioci saznaju nešto više o ovom istorijskom razdoblju", napomenuo je Vićentić na početku.

U neposrednoj blizini mesta na kojem je brod danas smešten odigrala su se i prva borbena dejstva u toku Prvog svetskog rata, a sam brod sagrađen je 1904. godine u budimpeštinskom brodogradilištu. On je pod nazivom "Bodrog" ušao u sastav austrougarske, dunavske rečne flotile.

"Inače, tip brodova monitori jesu rečni ratni brodovi, oklopni brodovi prvenstveno namenjeni za borbena dejstva, a pored toga su se koristili i za zadatke patroliranja rečnim tokovima, zatim kao pratnja trgovačkim i transportnim brodovima i po potrebi su korišćeni za prevoz pešadijskih jedinica", objašanjava naš sagovornik.

U skladu sa svojom prvenstvenom namenom i monitor "Bodrog" raspolagao je snažnom artiljerijom, koja je, kako priča, uključivala topove od 120 milimetara, zatim haubicu istog kalibra, topove od 37 milimetara, kao i mitraljeze koji su prvenstveno bili namenjeni za borbu protiv aviona.

"Monitori, samim tim i brod "Bodrog", bili su zaštićeni oklopom na trupu, palubi i kuli broda i taj oklop je u zavisnosti od pozicija na kojoj se nalazio bio debljine od 25 do 75 milimetara", dodaje on.

Kako naš sagovornik ističe, brod je prvobitno imao posadu od 77 članova i u sastav austrougarske armije, tačnije njihove rečne flotile, uvršten je već krajem 1904. godine, gde je najpre služio kao brod za kontrolu rečnog saobraćaja.

"U julu 1914. godine, monitor Bodrog razmešten je u bazu u Zemunu gde je bio u sastavu prve monitorske grupe. Ova borbena grupa autrougarske flotile inače se sastojala od rečnih monitora i patrolnih čamaca, patrolnih brodova", priča Vićentić.

Početkom Prvog svetskog rata plan austrougarske monarhije za napad na kraljevinu Srbiju, objašnjava kustos, predviđao je desant sa Save i Dunava na obale naše prestonice i zauzimanje Beograda sa naše dve velike reke.

"Samim tim udarna snaga austrougarske flotile bila je smeštena u Zemunu i udarna pesnica armije upravo su bili ovi rečni brodovi. Pored rečnih monitora flotilu su činili i tegljači koji su vukli barže sa austrougrskom pešadijom koja je trebala da izvrši ovaj desant i plan je bio da iz pravca Zemuna, iz Dunava, brodovi uplove u reku Savu", napominje Vićentić.

Odbranu Beograda tih dana činile su uglavnom pešadijske jedinice, srpska vojska u ovo vreme nije raspolagala rečnim brodovima, a takođe naše jedinice nisu imale na raspolaganju odgovarajuću artiljeriju za borbu protiv oklopnih brodova, priča naš sagovornik.

"Nosilac odbrane ovog dela na kome se desant događao bio je 3. bataljon 7. pešadijskog puka srpske vojske ojačan pomoćnim jedinicama žandarmerije, staničnog bataljona, zatim carinske straže koja je pripadala Ministarstvu finansija, odredima dobrovoljaca i jednim odredom četnika pod komandom Vojislava Tankosića", dodaje on.

Po objavi rata austrougarska flotila se od Zemuna zaputila prema reci Savi. Brodovi su uočeni na ulazu u Savu i otvorena je snažna vatra iz streljačkog naoružanja sa položaja odbrane naše prestonice. U okviru odbrane, srpska vojska je tada minirala železnički most, odnosno današnji Stari železnički most, koji je predstavljao jedinu saobraćajnicu između srpske i austrougarske obale reke.

"Na putu austrougarskih brodova na ulasku u reku Savu, kada je otvorena vatra sa naših položaja i uzvraćenom artiljerijskom paljbom sa austrougarskih monitora, srpska vojska je digla u vazduh železnički most, čija se konstrukcija obrušila u reku Savu i time zaprečila prolazak austrougarskoj flotili. Posle razmene vatre, austrougrski brodovi su bili primorani da se vrate u Zemun, dakle na svoju polaznu tačku, i samim tim je ovaj prvi napad i ova planirana invazija i deset na Beograd osujećen i time je odbijena prva austrougarska ofanziva na našu prestonicu i na kraju i Srbiju", objašnjava kustos.

Foto: Marko Jovanović

Monitor Bodrog učestvovao je i u bombardovanjima Beograda dalje tokom 1914. godine i 1915. Posle osvajanja i okupacije naše zemlje u Prvom srpskom ratu, monitor se premestio na druga ratišta, da bi 1918. krajem oktobra meseca pri povlačenju austrougarske vojske sa ovih prostora monitor bio upotrebljen kao zaštita austrijskim jedinicama koje su napuštale našu teritoriju.

"Brod se usled otežanih uslova plovidbe nasukao na sprud u blizini Vinče i tu je srpska vojska zaplenila ovaj monitor posle kraće borbe sa austrougarskom flotilom i odbijanjem remorkera koji su pokušali da izvuku monitor sa mesta gde se nasukao. Posle završetka Prvog srpskog rata monitor je remontovan i pod novim imenom "Sava" ušao je u sastav flotile Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije gde je opet obavljao svoja zaduženja i, takođe, učestvovao je u aprilskom ratu 1941. godine", otkriva naš sagovornik.

Brod je tada korišćen za postavljanje mina prema rumunskoj granici, a dejstvovao je i prema mađarskom aerodromu Mohač gde je odbijao napade vazduhoplovstva neprijateljskih snaga. Da ne bi pao u ruke neprijatelja monitor, tada već "Sava", potopljen je od strane svoje posade, priča Vićentić.

"Brod su, 1942. godine, izvukle Oružane snage, tzv. Nezavisne Države Hrvatske, remontovale ga i upotrebljavale kao zaštitu svojim brodovima na rečnim tokovima u našim krajevima. Godine 1944. dešava se drugo potapanje monitora "Save". Hrvatska posada ga je potopila da bi brod krajem drugog svetskog rata ponovo bio izvučen, obnovljen, remontovan i sada uvršten u sastav Oružanih snaga i flotile Jugoslovenske narodne armije i Nove Jugoslavije", dodaje.

Kako je rekao naš sagovornik, monitor "Sava" u vojnoj upotrebi ostao je sve do 1959. godine kada je povučen iz sastava snaga Jugoslovenske narodne armije, da bi 1962. bio izbrisan iz brojnog stanja ratnih brodova.

"Posle toga je prepušten na upravljanje preduzećima koji su se bavila rečnim brodarstvom, dakle služio je u razne privredne svrhe, da bi početkom 2000. tačnije 2005. brod bio proglašen za kulturno dobro Republike Srbije, a 2015. je otkupljen od strane Ministarstva odbrane kada je počeo da se sprovodi plan za obnavljanje ovog broda pre svega u muzeološkom smislu i za njegovu pripremu da bude ono što je danas, dakle kulturno dobro Republike Srbije koje je dostupno za posetioce i koje je reprezent naše istorije za domaću i naravno stranu javnosti", ističe on.

Brod je 2021. pretvoren u brod-muzej, a dogovorom grada Beograda i Ministarstva odbrane smešten na lokaciju na kojoj se danas nalazi. Monitor "Sava" danas je uređen tako da dočarava život mornara i njihove svakodnevne obaveze.

"Ono što se može videti u unutrašnjosti, gde je priređena postavka kroz vitrine, su predmeti koji su korišćeni na samom brodu u toku njegove upotrebe, uniforme iz perioda Kraljevine Jugoslavije. Upravo na ovaj period Kraljevine Jugoslavije se i odnosi postavka onako kako je brod uređen", kaže Vićentić.

Ovo plovilo predstavlja veoma značajnu znamenitost, ne samo Beograda, već čitave Srbije. Pored toga što je veoma interesantan, on je, kako priča naš sagovornik, i veoma informativan.

"Poseta na samom brodu pruža veoma značajne informacije o Prvom svetskom ratu, pruža mnogo detalja o ovom periodu, pruža mnogo novih činjenica koje posetioci mogu saznati o Prvom svetskom ratu, zapravo o istoriji našeg naroda i naše zemlje od početka do sredine 20. veka. Brod svakako izaziva veliku pažnju", zaključio je kustos Vićentić.

(Telegraf.rs)