Štrosmajer je ponos Hrvata, a hvalili su ga i Srbi: Zaslužuje li biskup table na srpskim ulicama?

Foto: Google Maps, Wikipedia/Josip Franjo Mücke

Jedan od retkih Hrvata toliko poštovanih i u Srbiji i u Hrvatskoj, čije ime se može videti i na mnogim uličnim tablama obe zemlje, jeste Josip Juraj Štrosmajer (1815-1905).

Preporučujemo

Međutim, sud vremena polako nagriza ideju o zaslugama Štrosmajera za Srbe, njegovom jugoslovenstvu i idejama ujedinjenja koje se sve češće posmatraju i kao hrvatocentrične i katoličke. Kritičari govore da je njegovo zalaganje za jednu državu i crkvu južnoslovenskih naroda zapravo samo "prevara" na koju su naseli srpski intelektualci koji su Štrosmajera glorifikovali u vreme stvaranja i razvoja zajedničke kraljevine SHS - Jugoslavije.

Jedna od optužbi koja mu se stavlja na "teret" jeste da su njegovi ljudi po Bosni sakupljali srpske narodne pesme, koje je porom Matica hrvatska objavila u 12 knjiga i to pod naslovom "Hrvatske narodne pesme". Na taj plagijat ukazao je Jovan Dučić.

Kritičari napominju i da je njegova vizija jugoslovenstva zamišljena pod habzburškom i vatikanskom kapom, sa središtem u Zagrebu.

Činjenica je da je reč o čoveku britkog uma, dobrom govorniku, zaista poznatom i cenjenom, kako među Srbima, tako i među Hrvatima i katolicima, ali i šire - pomagao je, na primer, i Bugarima.

Koliko je bio značajan govori i to što se njegovo ime može naći na sajtu SANU. Navodi se da je ovaj doktor teologije, đakovački biskup i profesor univerziteta u Beču bio počasni član Srpskog učenog Društva (preteče SANU) od 1869. godine, kao i počasni član Srpske kraljevske akademije od 1892.

Značajan je i za Hrvatsku akademiju nauke ("znanosti") i umetnosti (HAZU). Na njihovom sajtu navodi se kao osnivač Akademije, biskup bosanski i sremski s rezidencijom u Đakovu i jedan od najpoznatijih Hrvata u svetu. On je 1851. godine imenovan za apostolskog administratora Kneževine Srbije.

Štrosmajer je poznat i po tome što je bio dovoljno hrabar i da u Vatikanu ospori tvrdnju o nepogrešivosti Pape.

- Sjajni nastupi i briljantni govori hrvatskog prelata na Prvom vatikanskom saboru (1869-1870) pribaviće mu izuzetan ugled u katoličkom svetu, pa i šire, ali ga lična slava i popularnost neće zaustaviti u iskrenom nastojanju da hrvatski narod bude otvoren prema drugima, pre svega prema slovenskim narodima. Kao pripadnik naroda baštinika zapadne i istočne hršćanske civilizacije i kulture, ali i Metodov naslednik na stolici sirmijumskih biskupa, đakovački biskup je istinski preteča modernih ekumenskih traženja puta ka jedinstvu, otvorenom dijalogu i nalaženju elemenata koji teže slozi i saradnji u različitostima, ne opterećujući se stoletnim naslagama nerazumevanja i suprotstavljanja. U svom narodu je video istinskog posrednika između Zapada i Istoka, smatrajući ga pozvanim da ovim drugima prenosi tekovine zapadne civilizacije i kulture - stoji na sajtu HAZU.

Jasno je da je bio, pre svega, nepokolebljivi katolik naklonjen ideji zajedništva južnih Slovena. Da li je pod plaštom jugoslovenstva kovao plan o pokatoličenju Srba, to je složeno pitanje na koje su odgovor pozvani da daju istoričari.

Štrosmajer zadužio je i rimokatolike u Srbiji. Da li se u tome krila želja za unijaćenjem?

Kako su pisale "Večernje novosti" u opširnom i kritičkom tekstu o njegovoj ulozi, on je navodno uspevao da uceni srpske vlasti.

- Kada je postao đakovački biskup i dobio nadležnost nad Beogradskom eparhijom on je svim silama nastojao da Katoličku crkvu učvrsti i afirmiše u Srbiji. Jedan od njegovih prvih zahteva upućenih tadašnjem srpskom knezu Aleksandru Karađorđeviću i srpskoj vladi odnosio se na izgradnju katoličke crkve u Beogradu. Srpske vlasti su prihvatile predlog Štrosmajera, ali se tome usprotivila Porta, koja je još uvek imala sizerenska ovlašćenja nad Srbijom. Carigrad je, naime protestovao jer je izgradnja ove crkve bila predviđena u neposrednoj blizini Defterdarove džamije (koja se nalazila na mestu današnjeg restorana "Proleće" na Obilićevom vencu). I PORED svih navedenih teškoća i turskog protivljenja, prva katolička crkva u Beogradu izgrađena je 1856. godine u današnjoj Ulici Vuka Karadžića. U ovoj bogomolji bogosluženje je, međutim, počelo tek 1859. godine, jer je Štrosmajer ucenjivao srpsku vladu i kneza Aleksandra da ga zvanično priznaju za vikarnog biskupa beogradske katoličke eparhije - navodi se u ovom tekstu.

Koliko je britko branio interese katoliga, govori i činjenica da je u 19. veku govorio i ljudskim pravima.

- Đakovački biskup je pravio neprilike srpskoj vladi i prilikom usvajanja Zakona o pravima rimokatolika. I pored malobrojnosti katoličkih vernika u Srbiji, vlada je donela pomenuti zakon u kome su pripadnicima katoličke verske zajednice zagarantovana sva prava u vezi sa slobodnim izražavanjem religijskih ubeđenja. Međutim, da bi se zaštitila i većinska pravoslavna crkva od katoličkog prozelitizma, u zakonu je istaknuto da se "prelazak iz pravoslavne vere u ma koju drugu veru najstrože zabranjuje". Štrosmajer je protestovao zbog ove zakonske odredbe i u pismu Vladi Srbije upotrebio je izraz koji se danas veoma često koristi - ljudska prava (prava čovječanska). Citat iz ovoga pisma doslovno glasi: "Time se ukida sloboda savjesti i srpskim žiteljima se zabranjuje da imaju svoja uvjerenja, što se protivi čovjekovim pravima." - piše u ovom teksu Novosti.

Pitanje koje danas treba da postavimo je da i je i koliko Štrosmajer važan za srpski narod. Ideja jugoslovenstva i zajedništva sa Hrvatima je propala u krvi, a nametanje katoličanstva osetljivo je pitanje na srpskim prostorima.

Treba li čuvati sećanje na njegove ideje jedinstva i zajedništva, da li su mu namere bile iskrene ili je samo zastupao interese svog naroda? Da li bi brisanje naziva ulica značilo i odricanje od jednog dela naše istorije?

Neka mesta već su promenila ime Štrosmajerove ulice, a među njima je i grad Zrenjanin, koji je umesto Štrosmajera izabrao patrijarha Pavla.

(Telegraf.rs)