STARA IMENA SRPSKIH GRADOVA: Kako se danas zovu Gradac, Poreč, Palež i Derven? (FOTO)

Umesto opširnog uvoda, preći ćemo odmah na stvar, pošto vam je iz naslova jasno čime ćemo se u ovome članku baviti.

Želimo ipak da napomenemo dve stvari. Prvo, nećemo se baviti svim gradovima u Srbiji, jer nisu svi gradovi menjali imena, kao što je recimo slučaj sa Kragujevcem; takođe, nećemo spomenuti ni Beograd, pošto već i vrapci koji su njegov simbol znaju da se pre ovog imena nazivao Singidunum. Drugo, ako smo nekim slučajem koji grad smetnuli sa uma, a vi u njemu živite, ne zamerite: istorija Srbije je prebogata da bi stala u jedan tekst.

Preporučujemo

Sombor - Prvobitno mađarsko ime grada je bilo "Czoborszentmihály" i veruje se da je od tog imena nastao Sombor. Pod sadašnjim imenom je prvi put spomenut 1543. godine, ali postoje i druga srpska imena grada u starijim dokumentima poput Samobor, Sambor, Sambir, Sonbor, Sanbur, Zibor i Zombar. Srbi su ga takođe kolokvijalno nazivali i Ravangrad.

Apatin - Grad se prvi put pominje u 11. veku pod imenom Opatija, i smatra se da se iz toga razvio današnji naziv.

Spomenik kralju Petru I Karađorđeviću u Zrenjaninu, koji se njemu u čast nekada zvao Petrograd. Foto: Wikipedia Commons/Aktron

Zrenjanin - Najduže se zvao Bečkerek, ili Nađibečkerek, što na mađarskom znači Veliki Bečkerek. Pretpostavlja se da to dolazi od njihove reči za šumu ili gaj, "kerek". 1935. godine grad menja ime u Petrovgrad, u čas kralja Petra I Karađorđevića, ali će to ime nositi samo jedanaest godina, pošto će 1946. postati Zrenjanin, u čast južnobanatskog komuniste i partizana Žarka Zrenjanina Uče koga su nacisti ubili 1942.

Novi Sad - Prvobitno je nosio imena Racko selo, Racki grad, Racka Varoš i Petrovaradinski Šanac. Neka vas pridev "racki" ne zbuni, to znači raški, odnosno srpski. Savremeno ime je nastalo 1748. godine u svojoj latinskoj formi Neoplanta, a moderni srpski naziv je njegov doslovni prevod. Mađari ga i dalje nazivaju Újvidék.

Obrenovac - Za vreme turske vlasti se zvao Palež, što je ironično pošto je za vreme Drugog srpskog ustanka spaljen do temelja u borbama sa Turcima. U potpunosti ga je obnovio knez Miloš iz dinastije Obrenovića po kojoj je potom dobio ime.

Kraljevo - Ovaj grad se prvobitno zvao Rudo Polje, u srednjem veku, kada je još uvek bio samo selo. Kasnije, počinje da se naziva Karanovac i tako će se zvati sve do pred kraj 19. veka kada, u čast toga što smo ponovo postali kraljevina, dobija sadašnji naziv.

Čačak. Foto: Wikipedia/Forgivenday

Čačak - Tokom srednjeg veka ovaj grad se zvao Gradac, sa identičnom etimologijom kao i austrijski grad Grac koji su osnovali takođe Sloveni; konkretno, gradac znači "mali grad, mala utvrda". Možda bi bio i lep kao svoj alpski imenjak da nisu došle Osmanlije, okupirale nam zemlju pa tako i njega i počele da ga naziva "čačak" što na turskom jeziku znači "blato, mulj". Turke smo oterali, ali je Čačak ostao Čačak. Ne usuđujemo se da pozovemo žitelje Čačka da vrate ime Gradac, ali bi nam bilo drago da to urade. Lepše zvuči.

Jagodina - Pre nego što se zvao Jagodina, ovaj se grad nazivao Svetozarevo, po Svetozaru Markoviću. Pre toga, nazivao se Jagodina. A pre toga, nazivao se isto tako samo malo drukčije: 1399. godine se prvi put pominje ovo mesto kao - Jagodna.

Užice - Za vreme Rimljana zvao se Kapedunum i igrao je važnu ulogu u rimskoj provinciji Dalmaciji, uprkos svojoj malenkosti. Pod trenutnim imenom prvi put se spominje 1329. godine, kada je i dalje bio malen ali strateški užasno važan kao i uvek, jer je ležao na putevima ka primorju.

Hidrocentrala na reci Đetinji u Užicu. Foto: Marko Todorović

Ćuprija - Rimljani su je zvali Horeum Margi, što znači Moravska Žitnica, i nalazila se na mestu na kome je Carigradski drum, koji je novu imperijalnu prestonicu spajao sa Rimom, prelazio mostom, ćuprijom, preko Velike Morave. Srbi su ga zvali Ravno, a u 15. veku postaje Ćuprija. Da li slučajno ili ne, ime je promenjeno zbog toga što su i Osmanlije na tom mestu sagradile most.

Loznica - Za vreme Rimljana, zvala se Ad Drinum, što bi znači "Na Drini". Pre nego što je dobilo današnju formu, u povelji kralja Milutina se zvala Lozica. Ime najverovatnije dolazi od velikog broja vinograda koji su postojali u tom kraju.

Bajina Bašta - Sredinom 19. veka na mestu nekadašnjeg sela Pljeskova, podiže se varošica pod imenom po kojem je danas zna cela Srbija. Inače, Baja iz njenog imena je verovatno Baja Osman, nekakav turski spahija iz tog kraja.

Aleksinac - Tokom prve polovine 12. stoleća, u blizini današnjeg grada nalazila se varoš Milareka (za vreme Rimljana na istom mestu je postojao rimski kaštel "Millareca"), tako da se može reći da je to bilo pređašnje ime ovog mesta.

Kućica na Drini u blizini Bajine Bašte. Foto: Profimedia

Prokuplje - Prvo poznato ime ovog naselja je "Hammeum", ili "Hameo", i tako se zvao za vreme Rimljana. Za vreme Vizantije preimenovan je u Komplos, ili Komblos, a Srbi su ga preimenovali u Prokuplje, možda u čast Svetog Prokopija, a možda je u pitanju i naše renderovanje grčkog naziva. Turci su ga nazivali Urkub ili Okrub.

Priboj - Pod sadašnjim imenom prvi put se pominje sredinom 15. veka, u pisanim spomenicima Otomanske imperije. Grad se u srednjem veku razvio iz trga koji se nalazio ispod srpske tvrđave Jagat, pa se može reći da je to prvobitno ime ove varoši.

Nova Varoš - Varošica je nastala sredinom 16. veka, nakon dolaska Turaka, i nazivana je Skender-pašina Palanka. Vremenom je narasla na do blizu dve hiljade kuća, kada "buknu požar i sprži palanku do temelja", kako je svojevremeno zapisao osmanlijski putopisac Evlija Čelebija. Oni koji su odlučili da ostanu na tom mestu i sagrade novu varoš nazvali su je Jeni Kasaba, što znači Nova Varoš.

Aleksandrovac - Gradić u kojem se svake godine odigrava u našoj otadžbini poznata "Župska berba", nekada se zvao Kožetin. To je i dalje naziv koji nosi selo iznad mesta.

Koncert u Kladovu. Foto: Telegraf/Dejan Todorović

Kuršumlija - Rimljani su je zvali Ad Fines, što znači "na kraju", pošto se nalazila na samoj granici Dalmacije i Gornje Mezije. Tokom ranog srednjeg veka zvala se Toplice, ali nakon što je Stefan Nemanja u njoj sagradio manastire Svetog Nikole i Bogorodice i pokrio ih blještavim olovom, prozvana je Bele Crkve. U današnjem imenu, koje je turskog porekla, krije se upravo trag ovog pređašnjeg naziva. Naime, Kuršumlija se tokom 19. veka zvala Kuršumlje, a to je naša verzija otomanskog naziva Kuršumli Kilise, što znači - Olovna Crkva.

Kladovo - Rimljani su ga nazivali Zanes, Srbi su ga zvali Novi Grad, Turci su ga zvali Fetislam, Vlasi ga i danas zovu Klaudija. Austrijanci su prvi zabeležili naziv Kladovo 1596. godine. Ne zna se tačno otkud ovo ime; možda potiče od reči "klada", možda od keltske reči "kladiff" što znači groblje, možda od bugarskog vojvode Glada iz 9. veka, a možda se odgovor krije i u vlaškoj verziji. Zna se da u blizini Moskve postoji naselje istog naziva, koje su, veruje se, osnovali srpski iseljenici, a i jedno berlinsko predgrađe ima isti naziv, što će začuditi samo onoga ko ne zna da su i samoj nemačkoj prestonici ime nadenula naša braća Lužički Srbi.

Knjaževac - Za vreme Rimske imperije nazivao se "Timacus Minus", a pre nego što je 1859. godine dobio sadašnji naziv zvao se Gurgusovac.

Izrada ćilima u Pirotu. Foto: Tanjug/AP/Darko Vojinović

Svrljig - Prvi put se spominje u jednoj vizantijskoj povelji iz 1019. godine, i sve do 1904. se nazivao Derven. Etimologija ovog naziva je od arhaičnog oblika reči drvo, mada je moguće i da je gradić dobio ime po srpskom caru Dervanu iz 7. stoleća. Termin "car" upotrebljavamo u autentičnom kolokvijalnom smislu, kao termin koji se koristi za vladara koji vlada drugim knezovima; u tom smislu i Sveti Sava piše o vladanju svog oca Nemanje kao o "carevanju".

Pirot - Rimljani su ga nazivali "Turres", i nalazi se na Pojtingerovoj tabli, jednoj od najstarijih putnih mapa sveta koja je nastala u 13. veku i predstavlja kopiju rimske karte iz 4. stoleća. Vizantinci su ga nazivali "Quimedava", a kao Pirot se prvi put spominje u 14. veku.

Leskovac - U srednjem veku nazivao se Glubočica, pa potom Dubočica, kako se naziva za vreme Nemanjića; oba ova naziva zapravo imaju istu etimologiju, označavaju duboku vodu. Osmanlije su ga nazivale Hisar, ali su ga Srbi za sve to vreme nazivali Leskovac, po drvetu leske koja daje lešnik, čije su ga šume okruživale.

Panorama Leskovca. Foto: wikipedia.org

Dimitrovgrad - Današnji naziv ovog grada dolazi od imena bugarskog komuniste Georgija Dimitrova, koji je zagovarao Balkansku Federaciju između Jugoslavije i Bugarske. Ali, sve do 1951. godine, ovaj gradić se zvao Caribrod. 2004. godine sproveden je referendum sa ciljem da se staro ime vrati ali nije izašlo dovoljno glasača a potom, većina je glasala protiv promene. Međutim, četiri godina kasnije, 25 od 28 opštinskih odbornika je izglasalo da se vrati ime Caribrod, no, odluka nije sprovedena u delo.

Vlasotince - Za vreme srednjeg veka, ova varoš se u Žitiju Svetog Simeona spominje kao Uska, mada postoji i legenda da je ime dobila po nekom plemenskom čelniku iz 7. veka koji se zvao Vlasta. Ime možda dolazi i od imena Vlasine, mada je možda i grad dao ime reci. Prvobitna forma ovog imena je bila Vlastimirci, pa Vlastinci, pa Vlašotinac, kako se spominje u turskom popisu iz 1516. godine, pa potom Vlasotinci. Tek se u drugoj polovini 20. veka ustalio sadašnji oblik jer se tako izgovara kod ljudi iz tog kraja.

Novi Pazar - Sagrađen je na mestu trgovišta nemanjićke utvrde u Rasu, po čemu i nosi ime, pošto reč pazar znači trg, trgovište, pijaca; preciznije rečeno, pošto je Ras bio sastavljen iz nekoliko delova od kojih je trg bio samo jedan, može se reći da je prethodno ime ovog grada bilo Ras. Ako nas pitate, trebalo bi ponovo da postane Ras.

Prizren. Foto: Wikipedia/Irvi Hyka

Priština - Za vreme Rimljana, nazivala se Vicianum, a od 13. veka u srpskim izvorima se pominje pod sadašnjim nazivom. Njeno ime ne dolazi od reči "prišt" kao što se obično misli već predstavlja pripadnost izvesnom srpskom knezu Prišku, čije se ime kod Lužičkih Srba očuvalo kao Priš a kod Poljaka kao Przibiš: sve tri verzije su nadimci za Pribislava.

Prizren - Rimljani su ga nazivali Teranda, ali se već u 5. stoleću spominje kao Petrizen. Savremeni naziv je čisto srpski, i dolazi od "pri-zrti", što bi ukazivalo na tvrđavu koja se vidi izdaleka, slično kao i staro ime za češko Brno - Prizrenice, ali i za našu tvrđavu Prizrenac koja se nalazi oko 12 kilometara jugozapadno od Novog Brda na Kosovu.

Gnjilane - Za vreme srpskog srednjeg veka ovaj se grad zvao Morava (neki kažu i Ružica), i u njemu su često boravili naši kraljevi i carevi; zna se da je u njemu 1342. godine bio car Stefan Uroš IV Dušan Silni. Po današnjim imenom se prvi put spominje krajem 14. veka u povelji kneginje Milice, kada u njemu nije bilo ni a od Albanaca (pa prema tome naziv ne može biti po imenu njihovog plemena Gnjinaj), ali su Turci po svemu sudeći uglavnom koristili stariji naziv Morava.

Arilje. Foto: Zoran Stevanović

Uroševac - Nakon Rata na Kosovu i bombardovanja Srbije, te našeg političkog poraza 1999. godine, Albanci su ovaj grad preimenovali u Ferizaj, a on se tako i zvao do 1912. godine (kada se zvao i Ferizović), kada je dobio naziv u čast cara Uroša V Nejakog. Međutim, grad se duže zvao Uroševac nego Ferizaj jer je nastao tek na kraju 19. veka, nakon gradnje železničke pruge od Kosovske Mitrovice do Skoplja.

Gornji Milanovac - Osnovan je sredinom 19. stoleća na mestu sela Brusnica (iz koga poreklo vodi dinastija Obrenovića), koje se spominje još za vreme Nemanjića, i gradio se sa planom da se zove Despotovac. Knez Miloš Obrenović posebnim ukazom odlučuje da mu da ime Milanovac po svom starijem bratu, rudničkom vojvodi Milanu Obrenoviću.

Donji Milanovac - Za vreme Rimske imperije nazivao se "Taliata", a pre nego što dobiti sadašnje ime zvao se, nećete verovati, Poreč, kao što se zove i prelepi gradić na Istri. Nizvodno od grada se nalazi Porečka reka koja se uliva u Dunav, pa se ova oblast i danas zove Poreč kako se nekada zvao i gradić. Inače, novo ime nije dobio po kralju Milanu već po prerano umrlom sinu kneza Miloša, Milanu, koji je na srpskom kneževskom tronu sedeo (bolje reći ležao, jer je sve vreme umirao) svega par meseci, zbog čega je faktički zaboravljen u našoj istoriografiji i narodnom pamćenju.

Arilje - Navodno, u srednjem veku se ovaj grad zvao Moravica po rečici na kojoj se nalazi. Svoje sadašnje ime možda duguje moštima Svetog Ahilija koja su stigla sa izbeglicama iz Larise u Grčkoj.

Požarevac - Rimljani su ga zvali Margus, što znači Morava. U 14. veku, srpski izvori ga spominju pod imenom Puporače, a pod sadašnjim imenom se prvi put pojavljuje 1476. godine.

(S. D.)