Danas je godišnjica prisajedinjenja Vojvodine Srbiji

Navršava se godišnjica odluke Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje održane u Novom Sadu 25. novembra 1918, na kojoj je doneta odluka o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji.

Pošto je srpska vojska sredinom septembra 1918. probila Solunski front usledio je brzi prodor srpskih i savezničkih trupa na sever pre svega s ciljem oslobođenja Srbije, a takođe i zemalja nastanjenih Srbima i drugim Južnim Slovenima na prostoru dotadašnje Austrougarske, u skladu s ranije proklamovanim ratnim ciljevima, prenosi Tanjug.

Preporučujemo

Pošto su kao posledica teškog vojnog poraza odnosno raspada Solunskog fronta predstavnici Bugarske potpisali primirje 29. septembra, sledila je kapitulacija Austrougarske 4. novembra.

Nekoliko dana ranije pojedini delovi Dvojne monarhije već su proglasili otcepljenje, Čehošlovačka 28. oktobra, a u Zagrebu je 29. oktobra proglašeno stvaranje tzv. Države Slovenaca, Hrvata i Srba, što je zapravo bio samo formalan čin.

Srpska vojska trijumfalno je oslobodila Beograd 1. novembra 1918. Pančevo je oslobođeno 8. novembra, 17. današnji Zrenjanin (tada Bečkerek, od 1935 Petrovgrad, po kralju Petru I Oslobodiocu) i Kikinda. Novi Sad je oslobođen 9. novembra, Sombor i Subotica 13. U Somboru je prethodno osnovano Narodno veće Srba i Bunjevaca, a u Subotici Bunjevačko-srpski narodni odbor. Baranju je srpska vojska oslobodila 14. novembra.

Među poslanicima i 7 žena

Zasedanje Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje 25. novembra 1918. održano je u zdanju novosadskog hotela "Sloboda". Tada je to zapravo bio "Grand hotel Majer", potom preimenovan u "Sloboda".

Skupštinu je sačinjavalo 757 poslanika izabranih u svim delovima Vojvodine u skladu s proglasom Srpskog narodnog odbora od 17. novembra. Model je podrazumevao jednog poslanika na hiljadu građana. Među poslanicima je bilo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6, Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i jedan Mađar. Zanimljivo je da se među poslanicima nalazilo sedam osoba ženskog pola.

Skupštinu je kao najstariji poslanik otvorio prota Jovan Hranilović (unijatski sveštenik, pesnik, žurnalista). Zasedanje Skupštine vodio je dr Ignjat Pavlas, advokat, poznati srpski nacionalni radnik. Osim Pavlasa najistaknutiju ulogu imao je Jaša Tomić. Upravo Tomić je pročitao odluke Skupštine kojima je proglašeno prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji.

Prisustvovala je i delegacija Sremaca koji su prethodnog dana u Rumi, pod rukovodstvom Žarka Miladinovića, na Velikom narodnom zboru proglasili pripajanje Srbiji. Zbor je sačinjavalo približno 700 poslanika raznih krajeva Srema.

Donete su takođe odluke o obrazovanju lokalnih organa uprave. Na čelo pokrajinske vlade, nazvane Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju izabran je dr Joca Lalošević, a Velikim narodnim savetom, kako je nazvana Skupština, rukovodio je Slavko Miletić.

Upamćen je govor Jaše Tomića u kojem je između ostalog rečeno: "Mi najpre treba da obučemo srpsku košulju, jer nam je bliža, a tek onda da se zaodenemo jugoslovenskim ogrtačem".

Bio je to dalekovidi odgovor na nastojanja iz Zagreba da sve jugoslovenske zemlje dotadašnje Austrougarske nastupe zajedno prema Beogradu.

"Od srca ćemo u Jugoslaviju"

Tomić je naglasio: "Srbija ovenčana slavom iz balkanskih i Prvog svetskog rata i nepriznata Država Slovenaca, Hrvata i Srba skrpljena od delova Austrougarske nikako ne mogu biti ravnopravi činioci ujedinjenja".

Između ostalog rekao je i: "Od srca ćemo u Jugoslaviju, ali naš put tamo vodi samo preko Beograda. Ako ne nađemo u Jugoslaviji Srbiju i Crnu Goru nemamo u Jugoslaviji drugo tražiti!"

Iako je bilo različitih tumačenja poslanici su jednoglasno odlučili da se Vojvodina najpre priključi Kraljevini Srbiji, a da potom može slediti šire jugoslovensko ujedinjenje.

Prisajedinjenje je bilo plod vekovnog sna vojvođanskih Srba za priključenje matici Srbiji.

Vojvođanski Srbi nikada nisu prežalili ukidanje Vojvodine obrazovane 1848. na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, koju je bečki dvor ukinuo 1861. Formalni naziv od 1849. bio je "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat".

Nekoliko dana potom 1. decembra 1918. regent, potonji kralj, Aleksandar proglasio je u Beogradu stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Prvobitno je zapravo korišćen termin - kraljevstvo. Godine 1929. zemlja je preimenovana u Kraljevina Jugoslavija.

U skladu s novom upravnom podelom Vojvodina je tada postala sastavni deo novoobrazovane Dunavske banovine, sa središtem u Novom Sadu.

Najveći graditeljski i opšti uspon Novi Sad duguje upravo tom periodu.

Tomić i Pavlas

Jakov Jaša Tomić (1856 - 1922) novinar, plodan pisac, politički prvak vojvođanskih Srba, neformalni naslednik Svetozara Miletića ulogom na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu te 1918. doživeo je vrhunac patriotskih ciljeva.

Njegov saborac Ignjat Pavlas te 1918. bio je potpredsednik Srpskog nacionalnog odbora i član delegacije koja je u Beogradu tražila da srpska vojska najbrže moguće uđe u Novi Sad i Bačku.

Pavlas je bio advokat, jedan je od prvaka Sokolskog pokreta u Bačkoj, osnivač planinarskih društava, veslač, veliki srpski nacionalni borac. Ubili su ga mađarski okupatori u Novom Sadu, na Dunavu, januara 1942.

(Telegraf.rs)