DW o islamističkim tendencijama u BiH i Sandžaku: Da li rat na Bliskom istoku podgreva radikalizaciju?

Islam u Bosni i Hercegovini te u regiji Sandžak na jugozapadu Srbije smatra se otvorenim i tolerantnim. Ovde su sunitski muslimani decenijama živeli zajedno s hrišćanima i Jevrejima, stvarajući vlastiti oblik evropskog islama. No, od 1990-ih godina ovaj islam je pod stalnim pritiskom stranih uticaja. Napad na čuvara izraelske ambasade u Beogradu 29. juna 2024. podstakao je strahove da bi moglo doći do novog talasa radikalizacije, piše DW.

Pre rata u Bosni i Hercegovini (1992.-1995.) na Balkanu nije bilo ni selefija niti vehabija, kaže Vedran Džihić iz Austrijskog instituta za međunarodnu politiku u Beču.

"Oni nemaju svoje korene na Balkanu", ističe Džihić i dodaje da radikalne skupine čine malu manjinu među muslimanima.

Uticaj radikalnih grupa tokom rata u BiH

Tokom rata u BiH muslimanski Bošnjaci su dobili značajnu vojnu podršku uglavnom iz islamskih zemalja, a sa stranim borcima došle su i radikalne struje islama koje nakon rata nisu nestale. One čine "temelj političkog islamizma" u Bosni i Hercegovini, piše Karsten Dümmel u analizi za Zakladu Konrad Adenauer (KAS). Dümmel je bio voditelj KAS-ovog ureda u Sarajevu od 2014. do 2018. godine.

U ratu se na bošnjačkoj strani borilo oko 4.000 mudžahedina iz arapskih zemalja, od kojih su mnogi ostali u zemlji nakon sklapanja Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995. Radikalne skupine su se, uz otvorenu podršku Saudijske Arabije, od kasnih 1990-ih etablirale u nekim regijama BiH te Sandžaka. Saudijskim novcem su izgrađene selefijske džamije i kulturne ustanove.

Tokom rata u Siriji i Iraku Islamska država je postala projekcija za socijalno frustrirane mlade ljude, pa su odlazili u džihad u Siriju i Irak, kaže politolog Džihić. Bosna i Hercegovina je tada bila jedna od evropskih zemalja s najvećim brojem boraca Islamske države po glavi stanovnika. Ti simpatizeri IS-a su uglavnom dolazili iz nekoliko dobro nadziranih takozvanih selefijskih sela u Bosni. Nakon kraja IS-a u Siriji i Iraku 2019. godine ovaj oblik radikalizacije je opao; od tada na zapadnom Balkanu nije bilo islamističkih napada.

Povlačenje Saudijaca

Ipak, radikalne organizacije i dalje postoje, iako je Saudijska Arabija verovatno smanjila svoje financijske potpore. Prema medijskim izveštajima, napadač iz Beograda, srpski konvertit, radikalizovan je unutar tih grupa. Zadnja adresa mu je bila u Novom Pazaru, gradu s većinskim muslimanskim stanovništvom u regiji Sandžak. Saudijski prestolonaslednik Mohammed bin Salman, koji de facto vlada zemljom, u januaru 2020. je najavio da više neće podržavati gradnju džamija u inostranstvu. A 2021. je u jednom govoru nazvao "ultrakonzervativnu interpretaciju islama zastarelom".

Time je jedan stub ekstremizma oslabio, ali sada ulogu igraju novi faktori. Aktuelni rat na Bliskom istoku mogao bi postati novi podsticaj za radikalizaciju.

"Do sada je bilo malo uticaja rata u Pojasu Gaze na Balkan", smatra Giorgio Cafiero, stručnjak za Balkan u američkom think tanku Gulf State Analytics.

"Ali što duže traje situacija u Gazi, to više raste rizik", dodao je.

Cafiero kaže da rat u Pojasu Gaze danas više nego bilo koji drugi sukob u svetu doprinosi radikalizaciji mladih muslimana.

"U arapskom i islamskom svetu postoji snažna emocionalizacija zbog brojnih mrtvih u Pojasu Gaze", navodi ovaj stručnjak i upozorava da bi to moglo dovesti do dalje radikalizacije mladih ljudi.

Radikalizacija zbog rata u Pojasu Gaze?

Politolog Vedran Džihić takođe smatra da trenutni događaji na Bliskom istoku doprinose novom talasu radikalizacije, mada se broj novih radikala ne može točno proceniti. Na zapadnom Balkanu se rat u Gazi doživljava kao svetski sukob protiv muslimana, kaže ovaj stručnjak i dodaje da mnogi imaju osećaj da "Zapad oplakuje mrtvu decu u Ukrajini, a o Gazi ćuti". To dovodi do ogorčenosti, buđenja anti-zapadnih osjećaja i takođe antisemitizma, ocenjuje Džihić.

Politika Srbije takođe se doživljava kao ambivalentna. S jedne strane, ta zemlja međunarodno podržava palestinsku stvar dok s druge strane od 7. septembra 2023. isporučuje oružje Izraelu.

Socijalna nepravda i nezadovoljstvo

Većina muslimana u BiH te Sandžaku odbacuje ekstremne tendencije kao zloupotrebu njihove religije. Islamska zajednica se jasno distancirala od terorističkog napada u Beogradu.

No osim rata u Pojasu Gaze plodno tlo za radikalizaciju predstavljaju i socijalna nejednakost i neispunjeno obećanje o boljoj budućnosti nakon rata u BiH.

"Cela regija je u 1990-im godinama doživela ogroman društveni i ekonomski pad", kaže Vedran Džihić.

"Nade u oporavak nisu se ostvarile", dodao je.

Džihić pojašnjava da profitira samo mala, nova elita bliska režimima, dok se široke mase građana bore s marginalizacijom, siromaštvom i niskim životnim standardom blizu granice siromaštva. Među mladima postoji veliko nezadovoljstvo njihovom situacijom, konstatira Džihić i dodaje da zbog toga svake godine destine hiljada ljudi sele u inostranstvo.

"Ova situacija dovodi do frustracija i predstavlja plodno tlo za ekstremne ideologije, ne samo islamske, nego i za srpski nacionalizam", kaže ovaj politolog.

On ocenjuje da se među muslimanima u Sandžaku dodatno javlja i osjećaj da su diskriminirani i zanemareni od strane Srba te dodaje da nakon napada u Beogradu raste opasnost od antimuslimanskih osećaja u Srbiji. To bi moglo dodatno pojačati spiralu frustracije i radikalizacije, upozorava politolog Džihić.

(Telegraf.rs)