Izveštaj Evropskog Komiteta za sprečavanje mučenja i nečovečnih ili ponižavajućih kazni ili postupaka (CPT)

U Izveštaju Evropskog Komiteta za sprečavanje mučenja i nečovečnih ili ponižavajućih kazni ili postupaka (CPT), koji je objavljen 25. januara ove godine o sprovedenoj ad hok poseti Republici Srbiji u periodu od 21. do 30. marta 2023. godine, između ostalog u medijima se citiraju i navodi „da je delegacija CPT primila brojne navode o fizičkom maltretiranju osumnjičenih za krivična dela od policijskih službenika uglavnom na području Beograda, kao i da se postupanje policije sa licima lišenim slobode, posebno na području Beograda, nije poboljšalo od poseta 2017. i 2021. godine“.

S tim u vezi, Ministarstvo unutrašnjih poslova ističe da je postupanje policijskih službenika regulisano pozitivnim zakonskim propisima, pre svega Ustavom Republike Srbije, Zakonom o policiji, Zakonikom o krivičnom postupku i drugim pravnim aktima koji su usklađeni sa međunarodnim standardima i principima.

Ministarstvo unutrašnjih poslova je u prethodnom periodu učinilo značajan napor u prilagođavanju zakonodavnog okvira sa preporukama CPT-a i drugih relevantnih međunarodnih instrumenata, te je između ostalog donet i Pravilnik o policijskim ovlašćenjima, koji bliže propisuje način postupanja policijskih službenika u primeni policijskih ovlašćenja. U saradnji sa Vrhovnim javnim tužilaštvom doneta je Metodologija za sprovođenje istrage u slučajevima zlostavljanja od strane policije, gde istragu sprovodi tužilaštvo u saradnji sa Sektorom

unutrašnje kontrole policije i gde nadležni tužilac može inicirati postupak privremenog udaljenja policijskog službenika za koga postoji sumnja da je izvršio zlostavljanje, do okončanja istrage. Takođe, donet je Pravilnik o uslovima koje treba da ispunjavaju prostorije za zadržavanje lica, koji je u potpunosti prilagođen preporukama CPT-a.

U toku 2023. godine donet je i novi Kodeks policijske etike, gde je između ostalog propisano da su policijski službenici u obavezi da postupaju poštujući dostojanstvo, ugled i čast svakog pojedinca i druga osnovna prava i slobode čoveka.

U Nacrtu zakona o unutrašnjim poslovima, koji je u postupku donošenja, predviđena su nova zakonska rešenja koja su izrađena po preporukama CPT-a iz prethodnih poseta.

Pored jasno definisanih i unapređenih standarda policijskog postupanja, između ostalog, u Nacrtu zakona je prepoznata Komisija za praćenje postupanja u primeni policijskih ovlašćenja i sprovođenja standarda u oblasti prevencije torture, koja će u svom sastavu imati predstavnika javnosti koga predlaže ministarstvo nadležno za ljudska i manjinska prava.

Ministarstvo unutrašnjih poslova je u poslednjih pet godina ulaganjem iz budžeta i sredstvima iz donacija izgradilo ili adaptiralo 87 prostorija za zadržavanje u 23 policijske uprave, koje su u potpunosti u skladu sa međunarodnim standardima.

U cilju podizanja svesti policijskih službenika o nultoj toleranciji kada je u pitanju zlostavljanje prilikom primene policijskih ovlašćenja, kroz program stručnog usavršavanja sprovode se stalne obuke policijskih službenika u primeni policijskih ovlašćenja i zaštiti ljudskih prava lica lišenih slobode.

Poseban akcenat je dat na tehnike obavljanja informativnog razgovora sa licima, gde su sprovedene obuke po takozvanom „PEACE“ modelu i gde je u saradnji sa  Kriminalističko-policijskim univerzitetom u okviru projekta Saveta Evrope „Jačanje zaštite ljudskih prava lica lišenih slobode i osuđenih lica u Srbiji“  izrađen Priručnik za obavljanje informativnog razgovora koji će biti korišćen u obukama policijskih službenika.

Ministarstvo unutrašnjih poslova je u cilju sprovođenja preporuka iz izveštaja CPT-a o poseti iz 2021. godine iz budžetskih sredstava opremilo određeni broj službenih prostorija audio i video-opremom u cilju dokumentovanja saslušanja osumnjičenih u skladu sa Zakonikom o krivičnom postupku, gde je u toku postupak donošenja odgovarajućih podzakonskih akata, u saradnji sa tužilaštvom, u cilju sprovođenja navedene preporuke.

Nakon posete CPT-a 2023. godine, u cilju unapređenja rada policijskih službenika u dežurnim službama, a u skladu sa tada datom preporukom Komiteta, definisan je opis poslova radnog mesta policijskog službenika koji je odgovoran za sprovođenje nadzora nad zadržanim licem. Takođe, nakon posete CPT-a 2021. godine unapređene su evidencije dovedenih i

zadržanih lica, posebno u delu ostvarivanja prava lica na angažovanje branioca, obaveštenje člana porodice, vršenje lekarskog pregleda i drugih bitnih činjenica od značaja za zadržavanje.

U kontinuiranim aktivnostima koje se sprovode u cilju unapređenja postupanja policijskih službenika, Ministarstvo unutrašnjih poslova je iniciralo donošenje Memoranduma o saradnji sa Ministarstvom zdravlja u delu jednoobraznog načina postupanja kako policijskih službenika, tako i zdravstvenih radnika prilikom lekarskih pregleda i pružanja zdravstvene pomoći licima lišenim slobode i zadržanim licima, u skladu sa preporukama Zaštitnika građana i međunarodnim standardima u toj oblasti.

Zaštitnik građana je u okviru Nacionalnog mehanizma za prevenciju torture (NPM), u toku 2023. godine obavio 59 nenajavljenih poseta policijskim upravama i policijskim stanicama u okviru Ministarstva unutrašnjih poslova u cilju praćenja postupanja prema licima lišenim slobode i utvrđivanja uslova u kojima borave, kao i odvraćanja organa i službenih lica od bilo kakvog oblika zlostavljanja ili mučenja. U godišnjim izveštajima NPM je konstatovao unapređenje posebno u pogledu uslova za boravak zadržanih lica u prostorijama za

zadržavanje, navodeći da je veliki broj prostorija za zadržavanje adaptiran u skladu sa standardima. NPM je, takođe, konstatovao i unapređenje u postupanju policijskih službenika prema dovedenim i zadržanim licima u poštovanju njihovih prava, kao i evidencija koje policijske stanice vode za zadržana lica.

U dostavljenom izveštaju NPM-a iz 2023. godine konstatovano je da je NPM uočio značajno unapređenje u ovoj oblasti koje se ogleda u naporima Ministarstva unutrašnjih poslova da postupanje prema licima lišenim slobode bude u potpunosti u skladu sa relevantnim domaćim propisima, ali i međunarodnim standardima i preporukama koje su međunarodna tela upućivala Republici Srbiji.

Imajući u vidu navedeno, u objavljenom izveštaju CPT-a o poseti iz 2023. godine navode se konstatacije koje nisu potkrepljene činjenicama iz kojih bi se izveo zaključak da zaista postoje brojni slučajevi fizičkog maltretiranja lica osumnjičenih za izvršena krivična dela. Takođe, u izveštaju se navodi da postupanje policije prema licima lišenim slobode nije poboljšano od posete CPT-a 2017. i 2021. godine.

Ministarstvo unutrašnjih poslova ističe da aktivnosti koje su realizovane nakon posete CPT 2017. godine, sa ciljem ispunjavanja preporuka CPT, ali i Komiteta Ujedinjenih nacija protiv torture, te našeg Nacionalnog preventivnog mehanizma, nisu adekvatno konstatovane u konačnom izveštaju CPT, niti na odgovarajući način interpretirane u sredstvima javnog informisanja.

Delegacija CPT je posetu našoj državi realizovala u martu 2023. godine uz podršku Ministarstva unutrašnjih poslova, tokom koje su održani i sastanci na najvišem nivou. Izražavamo žaljenje što određeni navodi sadržani u konačnom izveštaju nisu preneti najvišem rukovodstvu Ministarstva tokom same posete, niti su bili sadržani u preliminarnom izveštaju.

Ovom prilikom Ministarstvo unutrašnjih poslova još jednom napominje da je rad Ministarstva javan i poziva građane da o saznanjima o bilo kakvom nezakonitom postupanju policijskih službenika odmah obaveste najbližu policijsku stanicu ili Sektor unutrašnje kontrole.

(Telegraf.rs)