TUŽNA GODIŠNJICA: Na današnji dan formiran logor Banjica (FOTO)

Jedan od najozloglašenijih logora na teritoriji Beograda, Banjica, formiran je 10. jula 1941. godine. Do 1944. godine, kada je logor zatvoren, kroz njega je prošlo više od 250.000 ljudi. Ipak, tačan broj žrtava nikada nije utvrđen.

Formalnu odluku o stvaranju logora doneli su nemački komandant grada Beograda i zapovednik Gestapoa u okupiranoj Srbiji, a sproveo ju je u delo tadašnji pomoćnik ministra unutrašnjih poslova Dragomir Jovanović. Za logoraški prostor Nemci su odabrali bivši vojnu zgradu 18. pešadijskog puka "Kraljica Marija" na Banjici.

Komandant logora na Banjici bio je nemački poručnik Vili Fridrih, dok je dužnost upravnika logora vršio Svetozar Vujković. Logor je zvanično bio u nadležnosti Uprave grada Beograda, pa su tako u logorskoj upravi bili zastupljeni većinom srpski civilni organi koji su vršili razne administrativne poslove. Zamenik upravnika logora je bio Radovan Čarapić. Stražu i obezbeđenje logora davali su vojnici srpske žandarmerije, a kasnije Srpske državne straže i Srpskog dobrovoljačkog korpusa.

U raznim periodima postojanja Banjičkog logora pojedine sobe su imale različitu namenu. U prve dve okupacione godine njihov karakter se često menjao. Najpre su bile mešovite, sa zatočenicima različito odmerenih krivica, da bi se zatim u većinu soba nalazili osuđenici na smrt koji su čekali streljanje. U logoru su bile zastupljene i ženske sobe. Kako se logor sve više i više punio, ovo pravilo je bilo zanemarivano pa su se tako ženske i muške sobe spajale i postajale kolektivne sobe logoraša.

Tokom prvih godina okupacije, u logoru su se kao posebna kategorija nalazili "kriminalci" i "prestupnici", odnosno lica koja su još u Kraljevini Jugoslaviji izdržavala zatvorsku kaznu zbog prestupa. Oni su bili likvidirani do marta 1942. godine. U poslednjoj godini okupacije dovođeni su i stranci koje su činili uhvaćeni američki, engleski ili sovjetski vojnici, kao i zarobljeni Italijani ili Nemci koji su odbili više da služe Velikom Rajhu.

Prva zvanična kategorizacija logoraša izvršena je u septembru 1942. godine, kada je uvedena nova kategorija zatvorenika: pristalice Draže Mihailovića. U isto vreme, izvršena je podela krivica logoraša. Tako su najteži krivci svrstani u I kategoriju logoraša, manje krivi u II kategoriju, a oni bez dokaza u III kategoriju. Uobičajna praksa je bila streljanje prvokategoraca, ali u slučaju nedostatka talaca, uzimani su i krivci iz druge i treće kategorije.

Iako je Banjički logor važio kao jedan od najbolje čuvanih i najbolje obezbeđenih koncentracionih logora, petoro logoraša uspelo je da  prokrči sebi put u slobodu. Prvo bekstvo je zabeleženo u januaru 1943. kada je Milka Minić, supruga visokog partijskog sekretara KPJ Miloša Minića, uspela da se izvuče iz logora. Drugo veće bekstvo zabeleženo je oktobra iste godine: iz logora su pobegli kapetan Neško Nedić, rezervni potpukovnik Ilija Orelj, student Nikola Pašić mlađi i još jedan zatvorski čuvar.

Logor na Banjici je raspušten u oktobru 1944, kada su se Beogradu približavali vojnici Crvene armije i NOVJ-a. Logorska arhiva je spaljena, a pojedine knjige logoraša spašene su samo zahvaljujući zameniku upravnika logora Radovanu Čarapiću. On je najpre pustio na slobodu uhapšenike koji su dovedeni iz Gestapoa, a zatim je dao objave o puštanju svih zatočenika koji su se nalazili u logoru.

Poslednji zatočenik napustio je logor 5. oktobra 1944.

(M. S.)