UPOZNAJTE BEOGRAD: Po čemu je dobio ime Zeleni venac, nesuđeni pozorišni centar grada? (FOTO)

- Smatram da je to mjesto... ćorbudžak prema sredini beogradske varoši - napisao je Vuk Karadžić 1853. godine u jednom pismu načelnku tadašnjeg Ministarstva finansija Jovanu Gavriloviću. Skoro 160 godina kasnije, "ćorbudžak" Zeleni venac je društveni i saobraćajni centar Beograda, mesto sa verovatno najviše okretnica autobusa GSP, poznatim restoranom brze hrane  i leglom nelegalne ulične trgovine.

U 18. veku Kalemegdansku tvrđavu okružuju brojni rovovi, koje vlast polako, jedan po jedan, pokrivaju. Na jednom ovakvom mestu, između Terazija i Varoš kapije, formira se ribnjak, koji iz godine u godinu postaje sve popularnije izletište Beograđana. Iako se u jezero slivaju vode sa Terazija, Prizrenskom ulicom, kao i Brankovom sa Varoš kapije, na obalu ove bare svoju gostionu "Manojlovu baštu" postavlja izvesni Manojlo.

- To je bilo 'uveselitelno mesto': prvo izletište za Beograđane, u koje su navraćala ondašnja gospoda činovnici na meze i čašu piva koje je ugostitelj nabavljao iz Zemuna - zapisao je u svojoj knjizi  "Iz starog Beograda" Živorad Jovanović.

Pored te mehane Manojlo drži i lepo uređenu baštu, kraj koje stoje čamci za vožnju po jezeru. Bašta je udaljena od varoši, pa knjeginja Ljubica, Tomanija Obrenović i ostale gospođe, s proleća kad grane sunce i vreme se prolepša, volovskim kolima dođu od Konaka do ove kafane. Malo dalje, u zemlji, nalazi se podrum, u kom Manojlo drži razna pića. Podrum će kasnije pripasti knezu Maksimu Rankoviću iz Ostružnice, koji će na ovom mestu podići dvospratnu kuću po turskom kroju, pa je prodati državi.

Isušivanje ovog prostora počinje četrdeseth godina. Radnici kopaju kanal kako bi vodu odveli do Bare Venecije, ali posao rade loše i ceo teren ostaje podvodan. Međutim, ovde počinje da se zida. U zgradi u Brankovoj ulici broj 1 gostionu otvara  mlada Saksonka, koja je ove godine došla u Beograd sa dve kćeri i sinom Teodorom Hermanom, ocem inženjera Toše Seleskovića i dedom dr Momčila Seleskovića, profesora univerziteta.

Gostionica umesto oznake firme ima, od lima izrađen, venac zelene boje, po kome ceo kraj dobija ime. Vredna i uredna domaćica Hermanka ima veliki ugled, pa kod nje odsedaju strani putnici, trgovci, zanatlije i radnici. Posle nje, gostionicu preuzima slepi Jeremija Obradović Karadžić, prvi srpski kolporter.

Između ulica Brankove i Jug Bogdanove, godine 1847, postoji pijaca, ali se abadžije spore sa Upravom varoši oko nekih dućana, jer abadžije " ... u njima neće da sede što su od Zelenog venca jako udaljeni, pa time i od pazara ...". Malo niže, na uglu Kameničke i Lomine ulice je Ciganska česma, sa jednom lulom, koja daje 259 grama vode u sekundi.

BEOGRAD OSTAJE BEZ NOVOG POZORIŠTA

Pošto preko Zelenog venca ide glavni put od Varoš-kapije za Savamalu i Vračar, Pozorišni odbor odlučuje da ovde podigne stalnu pozorišnu zgradu, pa za izradu planova zadužuje italijanskog arhitektu Josifa Kasana. Sakuplja se novac, čak i kralj Aleksandar Karađorđević prilaže nešto para za umetnost, ali, godinu dana nakon postavljanja temelja, radovi staju. Kasano beži, a iz Beča stižu stručnjaci koji tvrde da će zgrada potonuti.

- ... kroz abadžisku čaršiju, pored velikih razvalina od nesuđenoga teatra na Zelenom vencu, gde je imao da se podigne taj teatar, ali je samo do "cokle" ozidan pa onda napušten... - piše Vladan Đorđević u svojim "Uspomenama".

Vlasti uklanjaju ruševine sedamdesetih godina zbog regulacije, postavljanja kaldrme i sađenja jablanova.

U stanu Mite Velikovića, u Jug Bogdanovoj ulici br. 3 (danas zgrada više ne postoji), godine 1871. je redakcija "Radanika" Svetozara Markovića, a do kafane "Žirovni venac" osamdesetih godina otvara knjižaru i Toma Jovanović, koji će niz godina izdavati knjige za narod. U Sremskoj 9 je redakcija šaljivog lista "Zvono", a od 1926. godine knjižare Taše Jovanovića i Vujića i Zdravka M. Spasojevića.

Gostionice kod "Morune", "Žirovnog venca" i "Zlatnog burenceta" su svratište gimnazijalaca, velikoškolaca, trgovaca, radnika i zanatlija iz svih krajeva zemlje. Kod "Morune" (danas restoran "Triglav") 5. aprila 1906. godine osniva se Radničko-tipografsko pevačko društvo "Jedinstvo".

Upravo na ovom mestu godine 1918. održava se prva skupština piljara Srbije. Dve godine kasnije ovde će nastati otvrena tržnica, a ovdašnji narod je, zbog toga što je za ovo vreme izuzetno moderna, zove "kraljicom" pijaca.

Roba se najčešće doprema zaprežnim kolima, ali imućniji prodavci mlečne proizvode, sveže voće i povrće dovoze kamionima. Tezge su drvene, a prave ih sami prodavci. Pijačna taksa naplaćuje se od količine prodate robe, a pijaca ima i kontrolnu vagu. Robu nude seljaci iz okoline Višnjice, Slanaca, Velikog Sela, Ovče, Borče i Obrenovca. Najviše se prodaju mlečni proizvodi, ali i pileće, ćureće, guščije i pačije meso.

Zbog jedinstvenih arhitektonskih rešenja čitav kompleks pijace Zeleni venac je pod zaštitom države, ali je usled dotrajalosti objekata i infrastrukture pijaca srušena.

Rekonstrukcija pijace počinje 2005. godine, ali odmah nailazi na niz prepreka - masivne kiše uzrokovale su pojavu klizišta. Međutim, rekonstrukcija ipak uspeva, pijaca danas ima dva nivoa, obnovljena joj je komunalna infrastruktura i izgrađen prostor za parkiranje.

Oko pijace na Zelenom vencu danas postoji "grad u gradu": restorani brze hrane, okretnice nekoliko autobuskih linija GSP ka raznim krajevima grada, ali i ulični prodavci u poznatom podzemnom prolazu.

(M. S. / Izvor: Živorad Jovanović "Iz starog Beograda")