UPOZNAJTE BEOGRAD: Kralj Aleksandar srušio srednjovekovnu tvrđavu da bi podigao spomenik na Avali (FOTO)

Osim po ideološko-političkim previranjima u 20. veku, prestonica Srbije u Evropi je poznata i po svojoj mističnoj srednjovekovnoj istoriji. Jedna od ključnih tačaka beogradske "mape misterija" je tvrđava Žrnov, koja je do tridesetih godina 20. veka postojala na Avali. Umesto tvrđave, ovde je sagrađen spomenik Neznanom junaku, koji, osim kao turistička atrakcija, služi i kao mesto obeležavanja Dana džavnosti Republike Srbije.

TVRĐAVA ZA UZNEMIRAVANJE BEOGRADA

Kako bi kontrolisali prilaz Singidunumu, ali i zaštitili svoje rudnike koje su imali na obroncima planine u blizini grada, stotinak metara ispod samog vrha, Rimljani na oko 511 metara nadmorske visine grade utvrđenje. Na istom tom mestu utvrđenje u srednjem veku podižu i Srbi.

Osmanlije 1442. godine zauzimaju tvrđavu i ojačavaju joj istočne i južne bedeme. Ipak, dve godine kasnije, oni su primorani na to da tvrđavu napuste, jer je, po odredbama Segedinskog mira, ovaj deo pripao srpskoj despotovini. Naime, osim Golupca, Kruševca i Novog Brda, Srbiji je vraćen i Žrnov.

Tvrđava Žrnov sastoji se od dva dela - Gornjeg grada, koji predstavlja srpsku tvrđavu sa malim osmanlijskim proširenjem, i Donjeg grada, koji čini bedem koji prati oblik padine i nadovezuje se na Mali grad oko kojeg se nalazi suvi šanac (deo dograđen posle 1458. godine).

Mali grad ima osnovu izduženog pravilnog petougla, koji se prostire pravcem severozapad-jugoistok. Ceo severozapadni bedem zapravo predstavlja jaka utvrđena kula, oblika nepravilnog polukruga, koja je glavni štit, pošto je okrenuta niz greben ka najlakšem prilazu tvrđavi. Od te jake kule se bedemi polako šire ka vrhu, na kojem se nalaze dve polukružne kule jedna naspram druge. Odatle se bedemi polako sužavaju do ravnog jugoistočnog dela bedema, na čijoj se sredini nalazi polukružna kula, dok se u južnom temenu petougla nalazi četvrtasta kula-kapija.

Bedem koji opasuje i formira Donji grad počinje od jake kule na jugozapadu i pravi polukrug ka jugu, da bi se potom dodatno izdužio ka jugoistoku prateći padinu, posle čega se okreće i gotovo pravolinijski ide na severozapad dok se ne spoji sa bedemom Malog grada. Oko cele tvrđave nalazi se suvi šanac, koji po obliku prati spoljnu liniju bedema.

Očekivano, Osmanlije od Beograda ne odustaju. Godine 1456. oni ponovo kreću na Srbiju i u pokušaju da osvoje Beograd 1458. godine zauzimaju Žrnov. Međutim, od zauzimanja Beograda nema ništa, pa Hodi paša odlučuje da tvrđavu Žrnov proširi dodatnim bedemom i suvim šancem. Nastaje svojevrsna tvrđava "za uznemiravanje" Beograda, koji se nalazi u mađarskim rukama.

Nekoliko desetina godina kasnije, 1515. godine, Mađari bezuspešno pokušavaju da zauzmu Žrnov. Taj pokušaj završava se potpunim porazom i gubitkom teške artiljerije. Godine 1521. Beograd konačno pada u osmanlijske ruke, pod komandom sultana Sulejmana Veličanstvenog. Tvrđava Žrnov počinje da gubi strateški značaj.

Smanjeni značaj pratila je i smanjena briga o tvrđavi Žrnov. Prema nepotvrđenim informacijama, Žrnov je napušten u 18, veku, od kada je prepušten sebi i vremenu.

"EIN UBERKANNTER SERBISCHER SOLDAT"

Prvi svetski rat je završen, a Evropa, osim što vida svoje rane, ima način da se zahvali svojim herojima izginulim u krvavim sukobima. Prvi spomenik Neznanom vojniku, soldat inconnu, podigla je Francuska pod Trijumfalnom kapijom u Parizu. Ubrzo zatim i Arlingtonsko nacionalno groblje u Sjedinjenim Američkim Državama dobija spomenik Neznanom junaku (unknown soldier). Grob Nepoznatog ratnika, unknown warrior, postoji i u Vestminsterskoj opatiji u Velikoj Britaniji, a ova "moda" ubrzo stiže i do Kanade, Belgije, Italije i Portugala.

Kako u ovom periodu Srbija "drži korak" sa Evropom, Neznanog junaka dobija i Beograd. Naime, tokom Prvog svetskog rata, 1915. godine, Nemci sahranjuju jednog ubijenog srpskog vojnika na Avali  i na grob postavljaju krst sa natpisom:

"Ein unbekannter serbischer Soldat" (Nepoznati srpski vojnik).

Nakon rata, grob vojnika nalaze meštani okolnih sela, sakupljaju novac i podižu spomenik nepoznatom vojniku.

Uskoro, godine 1934. kralj Aleksandar I Karađorđević inicira gradnju spomenika Neznanom junaku na planini Avala. Međutim, za potrebe spomenika ostaci napuštene tvrđave Žrnov moraju biti srušeni. Iste godine tvrđava se minama ruši do temelja, nakon čega počinje izgradnja.

Spomenik sa ovakvom namenom zaslužuje najboljeg arhitektu. Zbog toga kralj poziva "u pomoć" jednog od najboljih jugoslovenskih vajara i arhitekti Ivana Meštrovića. Njegova inspiracija za spomenik je grobnica Kira II u Persiji.

Četiri godine posle početka gradnje spomenik je gotov. Za izgradnju je potrošeno 8.000 m³ crnog jablaničkog mermera. Grob leži na pet uspravnih blokova granita i okružen je karijatidama, koje nose krov. Ovih osam skulptura simbolizuju majke vojnika, ali i  narode i regije Kraljevine Jugoslavije. To su: Šumadinka, Panonka-Vojvođanka, Crnogorka, Kosovka, Dalmatinka, Zagorka, Slovenka i Makedonka.

Iako bi trebalo da je memorijal žrtvama Prvog svetskog rata, ovaj spomenik na Avali podignut je u čast svih srpskih žrtava toga vremena, uključujući tu i stradale u Balkanskim ratovima. Dokaz tome je i natpis na spomeniku "1912 - 1918".

Koliko se Srbija seća svojih predaka i palih boraca ponekad se čini diskutabilnim. Ipak, svake godine na Dan državnosti, 15. februara, srpski predsednik na ovom mestu odaje počast svim srpskim vojnicima poginulim u ratovima.

(M. Stojanović)