Zove se Novo, a staro je preko 100 godina: Kako je zapušteno groblje sa Tašmajdana preseljeno u Ruzveltovu

Neobično je to da Novo groblje, uprkos svom nazivu, krije i neke od najstarijih spomenika u Beogradu. Ime "Novo", međutim, mora se znati, staro je više od veka, a ovo je bilo uređeno i reprezentativno beogradsko groblje. Pa, koje je onda "staro"?

Prelepi park kod Crkve svetog Marka, zelena oaza koja prekriva čudnovatu gradsku pećinu, bila je to "staro" beogradsko groblje. I to je bila poprilično neugledna slika grada koji se širio već oko njegovih ivica.

- O samom odnosu prema Tašmajdanskom groblju kao i njegovom izgledu, govore hroničari i putopisci koji su ga nazivali pravim "smetlištem i zmijarnikom", obraslim u korov i trnje, a monumentalni spomenici, stilizovane ograde ili ornamenti bili su centar pažnje tadašnjih beogradskih lopova. Zapuštenost, česte krađe, transformacija groblja u pozorište, vašar ili boemsku čevrt tokom većih praznika, naročito na dan slave Svetog Marka ili tokom daća, budili su kod mnogih čuđenje i nezadovoljstvo - ispiričala je za "Telegraf" istoričarka umetnosti Snežana Krstanovski.

U to vreme na groblja se gledalo, ipak, malo drugačije. Ona su bila prostori na periferiji grada, gde su porodice podizale spomenike i okupljale se, ali o njima niko nije brinuo, a sve što bi se na groblju našlo bilo je, na neki način, svačije vlasništvo.

U narednim godinama, donošenjem "Zakona o grobljima i sahranjivanju", biće definisani nosioci prava korišćenja grobnog mesta kao i obaveze istih koje se tiču održavanja i brige o njemu.

Nije ni ovo, Tašmajdansko goblje, drevno, njega je, takođe u 19. veku, osnovao knez Miloš. Pre toga, groblje je postojalo na mestu gde je počinjala Brankova ulica i ono je bilo smetnja daljem razvoju grada oko Saborne crkve. Ispostavilo se da je Tašmajdan bio, takođe, lokacija koja nije bila idealna za groblje.

- Šetajući se danas parkom u ulici Bulevar kralja Aleksandra, mnogima je teško da zamisle da su se na tom prostoru nalazile kapele i grobnice jednog večitog sanjara, borca za pravdu i čestitost, čoveka satkanog od emocija - Đure Jakšića. Potom, srpskog pesnika i učitelja Petra drugog Petrovića Njegoša, Sime Milutinovića Sarajlije, vojskovođe Prvog i Drugog srpskog ustanka Tome Vučića Perišića, grobnica jednog od najvećih srpskih filologa i pristalica ideja Vuka Karadžića Đure Daničića, kniževnika Joakima Vujića, velikog srpskog dobrotvora Ilije Milosavljevića Kolarca, vojvode Uzun Mirka Apostolovića ili lekara, botaničara, prvog predsednika SANU Josifa Pančića čiji se grob teško mogao naći usled korova koji ga je okruživao - slikovito objašnjava naša sagovornica situaciju na groblju koje je osnovano 1826. godine.

Dok se groblje na Tašmajdanu nenamerno i namerno skrnavilo, dok su njime harali lopovi i narod vršiosvoje običaje kako je znao, dok su se grobovi gazili i presecali, grad se razvijao. Evropejizacija Beograda tekla je punim zamahom.

- Usvaja se evropski način trasiranja ulica, oblikovanja trgova i podižu se nova zdanja. Beograd postaje sve bogatiji i novim žiteljima. Tada, periferni delovi grada među kojima je i Tašmajdan, usled širenja Beograda, postaju delovi užeg gradskog jezgra. Ove promene kao i pomenuti odnos grada, države i građana prema groblju, dovele su do toga da je Staro tašmajdansko groblje "počelo da smeta", a postalo je i nedovoljno za potrebe grada pa se uveliko tražila nova lokacija za njegovo izmeštanje - objasnila nam je Snežana Krstanovski.

Zahtev za izmeštanje Tašmajdanskog groblja Ministarstvu vnuternih dela 1871. godine stigao je od mitropolita Mihaila. Tada se opština proglašava nadležnom za ovo pritanje i pronalazi zemljište za formiranje Novog groblja. Tada, zaista podaljeod grada, čak preko Bulbuderskog potoka.

- Pravila za sahranjivanje na Novom groblju su usvojena 1885. godine a već naredne 1886. godine groblje je uređeno, da bi dan nakon nakon otvaranja 17. avgusta bile obavljene i prve sahrane. Usvajanjem pravila za sahranjivanje kao i sanitetskih pravila, donošenjem Zakona o grobljima i sahranjivanju, udareni su temelji savremenoj komunalnoj politici, za šta je najviše zaslužan dr. Vladan Đorđević, što je dovelo do toga da groblja postaju komunalni objekti ali i institucije - ističe naša sagovornica.

Crkva je, kao i na svim pravoslavnim grobljima, bila sastavni deo groblja. Tek mnogo kasnije, naročito posle Drugog svetskog rata, pojavljuju se i nereligijski simboli na grobovima. Grobna mesta bez krsta tada su bila nezamisliva. Naravno, na Novom groblju mogu se videti i spomenici sa simbolima drugih veroispovesti.

- Jedan od prvih velikih graditeljskih objekata na Novom groblju bilo podizanje crkve posvećene letnjem Svetom Nikoli 1893. godine. Godine 1927. Staro tašmajdansko groblje je definitivno zatvoreno. Tome je prethodilo plansko prenošenje posmrtnih ostataka onih koji su tamo počivali ali i nadgrobnih obeležja i spomenika.

Prošlo je 136. godina od osnivanja Novog groblja i ono danas predstavlja istorijsko-spomenički memorijal od posebnog značaja za nacionalnu kulturu i istoriju. Zahvaljujući arhitektonski celinama, velikom broju spomenika i skulpturama izuzetne vrednosti, ali i velikom broju znamenitih ličnosti sahranjenih na ovom prostoru, Novo groblje je 1983. Godine proglašeno za kulturno-istorijsko dobro od velikog značaj za Republiku Srbiju (Sl. glasnik SRS 28/83; Sl. list Grada Beograda 16/87).

Godine 2004. Novo groblje je postalo članica Udruženja kulturno značajnih grobalja Evrope (ASCE), a Beograd će po prvi put biti domaćin godišnje ASCE konferencije u periodu od 15 . do 17 . septembra 2022. godine.

Groblje na Brankovom mostu - Kužno i Veliko

- Prvo groblje u srpskom delu još uvek turske varoši, nalazilo se na mestu gde je počinjala Brankova odnosno Gospodska ulica a 1688. godine je ubeleženo na planu Joana Baptista Gumpa (Gumpov plan Beograda iz 1688. godine). Epidemija kuge koja je u vreme turske vladavine došla i do Beograda kao i druge zarazne bolesti uticale su na to da ovo groblje bude podeljeno na dva dela: "Kužno groblje" gde su sahranjivani preminuli od kuge i dr. zaraznih bolesti i "Veliko groblje" - objašnjava istoričarka umetnosti Snežana Krstanovski.

(Telegraf.rs)