Stefan Lazarević dobija spomenik u Beogradu: Povratak slavnog despota u grad koji je voleo i gradio

Foto: Wikimedia/Unknown author

Sala za sednice Skupštine grada ovog meseca dobiće trajno podsećanje na vladavinu despota Stefana Lazarevića u čije vreme je Beograd postao srpska prestonica.

Preporučujemo

Naime, kako zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić, u svom autorskom tekstu za list Politika piše, slavni srpski despot Stefan dobiće spomenik, rad akademskog vajara Svetomira Arsića - Basare, na uglu Bulevara despota Stefana sa Drinčićevom, Carigradskom, Kašaninovom i Gundulićevim vencom.

- Biće to povratak slavnog despota u njegov Beograd koji je gradio i voleo. Grad koji je opisao: "Nađoh najkrasnije mesto od davnina preveliki grad Beograd, koji je po slučaju razrušen i zapusteo, sazdah njega i posvetih presvetoj Bogorodici".

Ugarski kralj Sigismund dodelio je srpskom despotu Stefanu Lazareviću krajem 1403. ili početkom 1404. godine grad Beograd na "doživotno upravljanje". Beograd, razoren i opustošen, bio je nužni izbor mladog srpskog despota koji se povlačio ka severu zbog bratoubilačkog rata sa bratom Vukom koga je podržala pobunjena vlastela ali i Turaka koji su nadirali sa juga osvajajući srpske zemlje.

Despot Stefan Lazarević odmah je počeo sa obnovom i utvrđivanjem Beograda koji je postao jedina brana turskom napredovanju. Grad je utvrđen novim, dvostrukim bedemima i brojnim kulama, a na severozapadnoj strani Gornjeg grada, koji je zaštićen posebnim odbrambenim zidom i bedemima, sazidao je svoj dvor. Prilikom iskopavanja koja su vršena u avgustu 1963. godine u blizini Pobednika, na dubini od četiri metra, pronađeni su ostaci bedema dvora. Nažalost, delovi despotovog grada uništeni su kada je početkom pedesetih godina prošlog veka Jugoslovenska narodna armija izgradila podzemni vojni bunker nedaleko od Pobednika.

Grad koji je ličio na Jerusalim

Konstantin Filozof, dvorjanin i biograf despota Stefana, opisuje Beograd kao grad od 50.000 stanovnika koji se širio na sedam brežuljaka i ličio na Jerusalim.

- Od sviju svojih strana sabra najbogatije ljude u tom gradu i udostoji. Dade oslobođenje gradu tome od svakih stvari i dade povlastice ovima, sa svakim utvrđenjem, da se ne pokoleba, u kome su bile navedene i blagodeti božije, koje su bile na njemu, oslobodi od porobaćenja i pečat zlatni ovima dade, koji ima sliku grada, da koji hoće kakvu kupovinu da čini u svaki kraj, dobije knjigu sa pečatom, da je stanovnik tog grada, pa da ne daje nigde ni carine ni prolaza - pisao je Konstantin Filozof.

Baš kako je opisao, despot je dodeljivanjem povlastica privukao u Beograd vlastelu, zanatlije i trgovce, pa se grad brzo širio i rastao. Gradile su se javne i druge građevine, trgovi, crkve, vodenice, bolnice, kolonije stranih trgovaca, naselja zanatlija, pristanište, te Beograd postade sedište "jegzarha svih srpskih zemalja".

Despotov Beograd bio je jedna od najutvrđenijih evropskih tvrđava tog doba koja se nalazila bedemu hrišćanstva prema nadirućem islamu. Francuski vitez Bertrandon de la Brokjer opisao je Beograd, koji je posetio 1432-33. godine, kao tvrđavu opasanu dvostrukim bedemima, zaštićenu jakim kulama sa mnogo topova i dubokim jarkom.

Na Dunavu, kod današnje Kule Nebojša nalazilo se pristanište spremno da primi veći broj galija. Ulaz u pristanište branile su dve kule između kojih je bio razapet gvozdeni lanac koji je podizan samo za galije koje su imale dozvolu da pristanu. Na bedemima je bilo više dobro utvrđenih kula, a na sredini grada, na mestu prolaza iz Donjeg u Gornji grad, nalazila se najveća gradska kula.

Kula Nebojša, Foto: Wikimedia/Krumb77

Ta kula je do 16. veka nazivana Nebojša, da bi kasnije, kada je razorena, to ime ponela kula na pristaništu. Velika kula bila je tvrđava za sebe opasana jarkom preko koga je bio postavljen pokretni most. Takvih mostova bilo je na drugim gradskim kapijama kako na Donjem, tako i na Gornjem gradu. Najdominantnija građevina je bila Despotov dvor, a nešto kasnije i dvorac despota Đurđa Brankovića kao i ugarskog palatina Urliha Celjskog. Grad je imao dosta crkava od kojih je najveća bila crkva Uspenije Prečiste Vladičice u kojoj je stolovao beogradski mitropolit. Despot je podigao crkvu sv. Trijararha, kao i crkvu za bolesne koja je dobila ime po čudotvorcu Nikolaju. Postojala je crkva Svete Petke, a u donjem gradu Franjevački samostan. Francuski vitez Brokjer bio je posebno zadivljen teškom artiljerijom koja je branila tvrđavu.

- U pomenutoj tvrđavi video sam četiri metalne bombarde, od kojih su dve od po dva dela. A jedna je najveća, koju sam ikada video i ima grlo od 412 palaca širine, gde se stavlja kamenje - pisao je ovaj francuski vitez.

Poslednje reči - "po Đurđa"

Despot Stefan Lazarević umro je 1427. godine posle pada sa konja. Zabeleženo je da su mu poslednje reči bile "po Đurđa". Godinu dana ranije, Ugovorom u Tati, obavezao se da posle smrti vrati Ugarima Beograd, ali da oni priznaju Đurđa Brankovića za despota. Po tronoškom letopisu, na dan despotove smrti, nad Beogradom je vladalo nezapamćeno nevreme u kome je orkan čupao drveće iz korena, nosio krovove sa kuća, oštetio Sabornu crkvu. Kao da se predosećalo da dolaze teški vekovi za Srbiju. To je slutio i Konstantin Filozof koji je napisao pesmu o despotovoj smrti koja se završava stihom:

"Plači opet Beli grade svoju potamnelost. Vođa naroda kao cvet precveta i otpade".

Prerana smrt despota Stefana Lazarevića promenila je istoriju Beograda koji je pod njim postao veliki evropski srednjevekovni grad. Veliki junak i vođa naroda, uz ugarsku pomoć, verovatno bi sačuvao Beograd od turske najezde i spasao svoj narod viševekovnog ropstva. Okupatori su Beograd pretvorili u orijentalnu varoš i tek je u 19. veku počeo da se modernizuje i dobija evropski izgled. Zato čuvanjem uspomene na slavnog despota čuvamo uspomenu na slavni i evropski srednjevekovni Beograd o kome ne znamo mnogo - napisao je zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić.

(Telegraf.rs)