Poslednji Obrenovići nisu ubijeni u zgradi današnjeg Starog dvora: Ovo je priča o dvorskom kompleksu

Uprkos raširenom mišljenju da su kralj Aleksandar i kraljica Draga Obrenović ubijeni u današnjoj zgradi Skupštine grada, istina je da su poslednji Obrenovići ubijeni u Starom konaku, zgradi izgrađenoj skoro šest decenija pre atentata, koji se nalazio između Starog i Novog dvora.

Zanimljivo je da čak i oni koji znaju za to, ne znaju da su se na tom mestu, između dva dvora, nalazile čak dve zgrade. Obe su srušene, pod čudnim okolnostima uz još čudnije izgovore.

Preporučujemo

Gde je ubijen kraljevski par?

Dvorski kompleks u centru Beograda nekada je izgledao drugačije nego što danas možemo zamislimo. Najstarija zgrada bila je Stari konak, koji se izvorno zvao Novi. To zdanje u dvor je pretvorio knez Aleksandar Karađorđević ali su ga vladari dinastije Obrenović koristili za privatne potrebe. Upravo tu su u Majskom prevratu ubijeni kraljevski par Aleksandar i Draga kao što je na tom mestu na odru bilo izloženo telo kneza Mihaila Obrenovića posle atentata u kome je ubijen.

Kuću je krajem 30-ih godina 19. veka sagradio državni savetnik Stojan Simić. Kada je 1842. godine došlo do dinastičke promene, država je za potrebe rezidencije novog kneza Aleksandra Karađorđevića otkupila Simićevu kuću. Konak je koristio i knez Miloš Obrenović kada se 1858. vratio na vlast ali je počeo izgradnju nove rezidencije u neposrednoj blizini Starog konaka, na mestu današnjeg Novog dvora.

Taj ”dvorac” bio je namenjen mladom knezu Mihailu ali nije nikada korišćen kao dvor, već su u zgradi bila smeštena ministarstva spoljnih poslova i policije, dok je knez koristio Stari konak.

Isti konak, kao rezidenciju koristili su kralj Milan i kraljica Natalija koji su u neposrednoj blizini srušili ”mali dvorac” i podigli Stari dvor između 1881. i 1884. godine. Stari dvor korišćen je kao rezidencijalni objekat, pa je u njemu 1. jula 1892. godine, tokom svoje kratke i jedine posete Beogradu, boravio Nikola Tesla. Kralj Aleksandar i kraljica Draga koristili su Stari konak u kome su i stradali. Stari konak je srušen 1904. po nalogu kralja Petra Prvog Karađorđevića, godinu dana posle Majskog prevrata, jer ga je "podsećao na ubistvo".

Dvorski kompleks na samom početku XX veka. Levo je Stari dvor, a desno je Stari Konak koji je srušen 1904. Foto: Arhiva

Na istom mestu podignuta je nova zgrada Maršalat o kome se skoro ništa ne zna. Sve je počelo tokom izgradnje Starog dvora, 1884. godine, kada je podignuta jedna skromna prizemna zgrada namenjena za dvorsku stražu. Tako je bilo sve do 1922. godine kada se ukazala potreba da se izgradi objekat u kome bi se smestile visoke zvanice iz cele Evrope koje su došle na venčanje kralja Srba, Hrvata i Slovenaca Aleksandra Prvog i rumunske princeze Marije.

Sam Maršalat dvora bio je u centralnom delu zgrade, i tu su se nalazile kancelarije dvorske administracije i ministarstva dvora i tu su po zakonu postojala još dva odeljenja: Kancelarija Njegovog Veličanstva kralja i Uprava dvora.

Pošto je sagrađen Beli dvor na Dedinju i posle ubistva kralja Aleksandra, namesnik knez Pavle Novi dvor pretvara 1935. godine u Muzej kneza Pavla koji nakon Drugog svetskog rata postaje Umetnički muzej. Taj muzej, koji je pre Drugog svetskog rata stekao svetsku slavu, iseljen je 1948. godine. I Maršalat je pretvoren u Etnografski muzej, sve dok 1952. ta ustanova nije preseljena u zgradu Berze na Studentskom trgu, gde je i danas.

Zbog čega je srušena zgrada Maršalata?

Zgrada Maršalata je srušena 1957. godine. Urbana legenda, koja verovatno nije tačna ali je prihvaćena, kaže da je Maršalat zaklanjao pogled na zgradu Narodne skupštine. Pominje se da je rušenje sproveo revolucionar Moše Pijade. On je radio u Starom dvoru od 1953. do 1954. godine kao potpredsednik Saveznog izvršnog veća, a potom je do 1957. godine bio predsednik Savezne skupštine.

Kompleks Gradskih dvorova tridesetih godina XX veka. Između Starog i Novog dvora je potkovičasta zgrada Maršalata, srušena 1957. Foto: Wikipedia/Snake bgd

Druga priča, nastala posle 1990. godine, koja glasi da su komunisti srušili Maršalat iz ideoloških razloga nije tačna. U Beogradu ima mnogo znamenitijih zgrada iz perioda kraljevine koje su opstale od Maršalata. Biće ipak da je neko odlučio da se Maršalat sruši jer se ta zgrada nije uklapala u proširenje Dvorskog parka koji je već postao Pionirski park i čije su dekorativne ograde od kovanog gvožđa već bile porušene. Tako je za pola veka nestala i druga zgrada izgrađena na istom mestu.

Posle Drugog svetskog rata mnoge zgrade oštećene tokom bombardovanja 1941. i 1944. godine kao i tokom operacije oslobađanja Beograda su obnavljane. Doduše, ta obnova je podrazumevala dogradnju kao u slučaju Starog i Novog dvora, ali i uklanjanje ideoloških motiva i postavljanje novih. Tako su sa zgrada iz dvorskog kompleksa uklonjeni orlovi, kao što su uklonjena i dva grifona koja drže kartušu na kojoj se nalazi grb Kraljevine Srbije koji se nalazio na zgradi Železničke stanice.

- Neko je, iz ko zna kakvih razloga, uklonio skulpturu Sime Igumanova sa siročićima, rad vajara Lojze Dolinara, koja se nalazila na Igumanovoj palati. Tu, tri i po metra visoku skulpturu upravo obnavljamo u ateljeu vajara Kuzmanovića koji je restaurirao Pobednika. Neke zgrade su tokom rekonstrukcije uništene kao što je Korunovićeva „Palata Pošte br. 2“ kod Železničke stanice kojoj su uništili čitavu fasadu. Posle rekonstrukcije Savskog trga koja je u toku, počećemo sa uređenjem zgrade pošte koja bi trebalo da dobije obnovljenu fasadu - poručio je zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić, u kolumni za "Politiku".

(Telegraf.rs)