„Grade se nova predgrađa, Crveni Krst više nije iza božjih leđa“: Šta je štampa pre 93 godine pisala o širenju Beograda

Vozarev krst. Foto: Wikimedia Commons/Alternativefuture

Glavni akter ključnog događaja u razvoju Crvenog Krsta bio je Gligorije Vozarević (1790—1848), ugledni beogradski knjižar i štampar, koji je godinu dana pre smrti na svojoj njivi na Vračaru (koji je tada obuhvatao daleko širi prostor nego danas) podigao drveni krst ukrašen ikonama, kao simbol vere i simbol narodnog oslobođenja.

Ovaj prvi javni spomenik u Beogradu, koji je potomstvo prozvalo Vozarevim krstom, izgleda je dugo bio crvene boje. Teza, da je čitav kraj nazvan Crvenim Krstom nakon što je Opština grada Beograda 1933. drveni krst zamenila onim od crvenog veštačkog kamena ne pije vodu; kao što ćete sada biti u prilici da vidite, iz jedne kratke reportaže objavljene u dnevnom listu „Vreme“ saznajemo da je godinama pre toga ustaljen naziv tog, tada predgrađa, bio upravo Crveni Krst.

Ali dugo nakon što postavljanja prvobitnog Vozarevog krsta, taj deo današnjeg Beograda uopšte nije bio Beograd već daleka periferija. Stvari su počele da se menjaju tek krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka sa razvojem obližnjeg Englezovca odnosno Savinca, ali je morao proći Prvi svetski rat da bi se Crveni Krst počeo dramatično da širi i razvija, zajedno sa ostatkom Beograda koji se počeo da grana u (skoro) svim smerovima.

O tome svedoči ovaj tekst objavljen 30. jula 1926. godine u „Vremenu“:

„Nije više život Beograda usredsređen na Terazijama, u Knez Mihailovoj ulici, i nije više »iza Božjih leđa« ako neko stanuje u Čuburskom Potoku, Dušanovcu ili Čukarici. Beograd se naglo grana po periferiji, gde se obrazuju čitava naselja sa lepim, solidnim kućama, koje ne ustupaju mnogo onima u varoši. Ovakva naselja, formiraju se tako da sama sebi postaju dovoljna.

Kod „Rezervara“ na Crvenom krstu. Foto: Arhivska fotografija

Najinteresantnije naselje, koje će biti najlepši deo beogradskog predgrađa podiže se neobično naglo iza produženja Krunske ulice, na Crvenom Krstu, koji je još ne tako davno smatran za kraj o kome se govorilo: »To je iza božjih leđa«.

Ceo prostor oko mesta zvanog Crveni Krst, prekriljen je lepim novim građevinama i vilama. Podiže se tu sada i moderna pijaca kao ona na Zelenom Vencu; podižu se dućani, kafane, pekare i sve ostalo što karakteriše jednu samostalnu varoš, koja živi nezavisno.

To su sve učinili sami građani, a sada da li će im opština pomoći da bar dobiju vodu, osvetljenje, kaldrmu bez blata i prašine? Sprema se već jedna deputacija iz ovog lepog predgrađa prestonice da pred izbore obeća opštinarima vernost, ako im pomognu da sagrade kaldrmu. Zgodan je momenat i možda će uspeti...“

Naravno, ne dao Bog da se srpski opštinari, tadašnji i sadašnji, sete interesa, potreba i želja građanstva van izborne sezone lova na glasove. No čak ni nemar i javašluk nisu mogli sprečiti prirodno širenje Beograda, nisu mogli sprečiti da Crveni Krst zbilja postane ono što je autor ove male reportaže tada predvideo: da postane najlepše predgrađe prestonice, koliko god to bilo subjektivno reći. Doduše, odavno to više i nije predgrađe...

(P. L.)