PRIZOR STAROG BEOGRADA: Glavna autobuska stanica ispred Crkve Svetog Marka na Tašu '49. godine (FOTO)

Autobuska stanica na Tašmajdanu. Beograd, 1949. godine. Foto: Arhiva/Beobuild.rs

Tašmajdanski park, sa svojom Crkvom Svetog Marka — podignutom tridesetih godina prošlog veka u srpsko-vizantijskom stilu, po uzoru na Gračanicu, a po projektu arhitekata Petra i Branka Krstića, pored starije grobljanske kapele posvećene istom svecu koja 1835. sazidana na temeljima još starije crkvice ispred koje je pet godina ranije pročitan znameniti sultanov hatišerif — svojevrsno je srce čitavog tog šireg dela grada.

Preporučujemo

Prekrasan kakav jeste, jedan je od najomiljenijih gradskih parkova, a proporcionalno veličini možda posećeniji čak i od Kalemegdana. Tu se svakodnevno mogu videti bake i deke koji šetaju i sećaju se vremena kada su se sretali i ljubili pod njegovim stablima i na klupama, tu se deca igraju i zajapurena trče, tu psi veselo skakuću na povocima, ili jurcaju po ograđenom delu parka rezervisanom samo za njih.

Sve se to odigrava na mestu na kojem je nekada bilo staro groblje, a koje pod zemljom i dalje čuva kosti mnogih ljudi koji nikada nisu stigli da budu preseljeni na Novo. Zvuči jezivo, ali tako je (još jezivije zvuči to što su zgrada Narodne skupštine i parkić oko nje podignuti na mestu Marvene pijace, koja se nalazila na mestu starijeg turskog groblja oko Batal-džamije, kažu, najlepše osmanlijske građevine u Smederevskom sandžaku; kosti mnogih Osmanlija i dalje su pod zemljom).

Autobuska stanica na Tašmajdanu. Beograd, 1949. godine. Foto: Arhiva/Beobuild.rs

Sve ono što danas možemo da vidimo u i oko Tašmajdanskog parka izgledalo je dosta drugačije do pre svega pola veka. Pre svega, sam park je sagrađen tek u periodu 1950-1954. godine. Do tada, taj blok između Takovske, Ilije Garašanine, Beogradske i Bulevara kralja Aleksandra bio je nesređen prostor, rupa usred grada, još uvek pod stigmom grobljanske i žigosan kamenolomskom prošlošću.

Istina, tu se tokom Drugog svetskog rata počela igrati košarka na prvim terenima, tu su prve korake načinili Bora Stanković, Aleksandar Nikolić, Radomir Šaper i Nebojša Popović, ali daleko je to bilo od današnjeg značaja i znamenitosti.

Neposredno nakon rata ispred Crkve Svetog Marka, na mestu gde je danas plato, nalazila se autobuska stanica (negde se tvrdi da je to bila glavna stanica, a neki kažu „Lastina“), što možete da vidite na ove tri priložene fotografije iz 1949. godine.

Na prvoj, levo se vidi Palata Glavne pošte, podignuta krajem tridesetih godina kad i crkva. Takođe levo na slici, na samoj staničnoj zgradi se iza autobusa vidi krov iznad glavnog ulaza u zgradu, što je važan orijentir. Na drugoj fotografiji se iza Crkve Svetog Marka, jasno vidi Ruska crkva, što nam služi kao još jedan dobar orijentir, i omogućava nam da jasnije shvatimo poziciju stanične zgrade.

Autobuska stanica na Tašmajdanu. Beograd, 1949. godine. Foto: Arhiva/Beobuild.rs

Na trećoj slici, koja je načinjena izgleda sa krova zgrade bivšeg „JAT-a“, vidimo taj isti ulaz levo, ali desno se ne vidi crkva koja bi tu trebalo da bude, što je pomalo zbunjujuće. Očigledno je da prethodne dve slike stvaraju ipak pomalo pogrešan utisak o položaju stanice u odnosu na samu crkvu koja na njima deluje kao da je neposredno iza, a da je zbilja verovatno u pitanju iščašena perspektiva pokazuje na prvoj fotografiji položaj onog centralnog dela Palate Glavne pošte u odnosu na stanicu, koja je izgleda ipak bila bliže i Bulevaru i Ulici arhiepiskopa Danila nego što deluje kada se posmatra u odnosu na crkvu (osim ako treća slika nije retuširana, u šta sumnjamo).

U donjem levom uglu treće fotografije takođe se vidi i tramvaj. Položaj zgrade na sve tri slike jasno ukazuje na to da se tramvaj kreće današnjom Ulicom arhiepiskopa Danila, što nam dodatno pomaže da razjasnimo ovu gorepomenutu zabunu: pošto vozilo ide praktično pored zgrade, ona je bila mnogo bliže postavljena Palati Glavne pošte nego što na prvi pogled deluje.

Što se samog tramvaja tiče, poznato je da su tokom poslednjih 120 godina postojanja šinskog saobraćaja u našem gradu mnoge stare trase bile ukidane a šine uklanjane, ali nismo uspeli da pronađemo podatak da je tramvaj ikada išao tim delom Taša (iako očigledno jeste) pre nego što je prebačen na drugu stranu zgrade „JAT-a“, neposredno uz sam novosagrađeni park.

(O. Š.)